धनु कोष्ठक - ११

(लेखक: सिर्गेइ नोसव ; भाषांतर : आ. चारुमति रामदास)

मूखिन शून्यांत बघंत होता. चूक होण्याची भीति आहे, पण, माझ्या मते, त्याला आपल्या बायकोला सांगायचं होतं की त्या दिवशी कामावर हा प्रश्न ऐकून कसा स्तब्ध झाला होता - - : तो कुणाची हत्या करूं शकतो कां. जसं की, सावत्र वडिलांची. त्याचातर कधी सावत्र बाप नव्हताच. गमतीचं सार हे आहे, की असिस्टेन्ट अलीनाला एन्थ्रोपोमेट्रिक-रिसर्चच्या फाइलमधले फोटो बघंत असताना हे कळलं की एका गुन्हेगाराचे नाक-डोळे अगदी मूखिनसारखे आहेत. वयांत अंतर असून देखील (मूखिन बरांच मोठा होता), डोळ्यांच्या मधलं अंतर आणि हनुवटीच्या उंचीच प्रमाण एक सारखं होतं (तसं, इथे वयाचं मुश्किलीनेच काही मह्त्व आहे). सगळ्यांना हे ऐकून खूप गंमत वाटली, पण मूखिनला संताप आला; आपल्या रंग-रूपाबद्दल तो बराच गंभीर होता आणि जर त्यावर कुणी टोमणा मारला, तर त्याला आवडंत नव्हतं.

पण, मला ह्या गोष्टीची खात्री करायची नाहीये, की त्याला खरंच बायकोला हे सगळं सांगायचं होतं, पण ही गोष्ट, की शून्यांत बघंत (आणि किचनमधे हजर राहून) तो ह्याचबद्दल विचार करंत होता - - : ही अशी वस्तुस्थिति आहे, जिच्या सत्यतेची मी ग्यारंटी घेऊं शकतो.

टी.वी.वर गैसच्या किंमतीबद्दल सांगंत होते.

“चहा की कॉफी?” (बायकोने विचारलं).

उत्तर दिलं - - :

“चहा”.

“की कॉफी?”

उत्तर दिलं - - :

“कॉफी”.

“मी तुला विचारलंय की तू काय पिणारेय, आणि तू काय उत्तर देतोयेस?”

“मी उत्तरंच देतोय, की काय प्यायचंय.”

“विचारतेय - - : चहा? तू - - : चहा. विचारतेय - - : कॉफी? तू - - : कॉफी.”

“तर मग तू कॉफीबद्दल कां विचारतेयस, जेव्हां की मी उत्तर देऊन चुकलोय, की कॉफी पिणारे.”

“टॉमेटो-जूस पी. उपयुक्त आहे.”

“मला टॉमेटो-जूस नकोय. मला एकटं सोडं. मला चहाही नको, आणि कॉफीसुद्धां नकोय.”

“तुला स्वतःलाच माहीत नाहीये, की तुला काय नकोय. आणि, काय हवंय, हेसुद्धां नाही माहीत, तुला काहीच नकोय! - - : तुला काहीही नकोय! - - :...काहीही नाही! - - : ...काही नाही – येवढसंसुद्धा नाही! - - :”

हे शब्द माझ्यासाठी म्हटलेले होते. आधीचा मूखिन ते ऐकंत नव्हता. आधीचा मूखिन झपाट्याने गायब होत चालला होता, मी त्याला प्रतिस्थापित करंत होतो, पुन्हां त्याचं रूप घेत होतो. त्याने दात खाल्ले आणि बाहेर निघून गेला. हो, मी बाल्कनीत आलो, उभा राहिलो, जसा आता उभा आहे, आणि सिगरेट पीत राहिलो, घरांच्या छप्परांकडे बघंत, जसा आता बघतोय. हा होतो मी! आणि हे झालं होतं मागच्याच्या मागच्या आठवड्याच्या बुधवारी! तेव्हांच मी समजलो होतो, की हे सगळं कसं झालं! (आणि, हे मला समजलं गुरुवारी!)

माणसाचे शेवटचे शब्द नेहमी महत्वपूर्ण असतात. जसे मूखिनचे - - : “मला एकटं सोड. मला चहाही नको, आणि कॉफीसुद्धां नकोय!” - - : हे त्याचे शेवटचे शब्द होते. तेव्हांच तो गायब झाला, खरं म्हटलं तर, मुक्त झाला, आणि मी हे शब्द विसरूं शकंत नव्हतो.

बाहेरच्या जगांत ह्या काळांत काहीही नाही झालं - - : ना तर घड्याळ थांबली, ना बल्ब फ्यूज़ झाला, ना कॉर्निस पडली, जिच्यावर पडदा टांगतात. टी.वी.लापण स्विच-ऑफ करणं, किंवा स्क्रीनवर एखादी असाधारण गोष्ट दाखवणं ज़रूरी नाही वाटलं. कॉफीसुद्धा पळून गेली नाही. आणि, काय कॉफी होती? आणि, काय मूखिन होता? (मला विचारावसं वाटतंय).

जर मूखिन खरंच होता, तर मला माहीत करायचंय, की काय गायब होताना त्याने स्वतः काही अनुभवलं होतं.

जसं, मी, त्याला प्रतिस्थापित करताना, काहीच अनुभवलं नव्हतं. बेपर्वाईचा माझ्यावर पगडा बसला होता. बाल्कनीत उभा होतो आणि काहीही अनुभवंत नव्हतो; उंची आणि तिने घाबरण्याच्या आवश्यकतेचा पण अनुभव नव्हतो करंत.

बस, हीच ती सीमा होती - - : मी मूखिनला प्रतिस्थापित करंत होतो, तोपर्यंत हे न समजतां, की मी काय करतो आहे.

त्याला प्रतिस्थापित केल्यावर तब्बल पंधरा दिवस मी समजूं नाही शकलो, की मी मूखिन नाहीये!

कदाचित, मी विचार केला, कि पहिल्यासारखांच मूखिन आहे आणि विशेष असं काही घडलेलं नाहीये.

कदाचित, ह्या दोन आठवड्यांत मी जुन्या मूखिनच्या तुलनेंत जास्तच ‘तुमचं सुख’ मनोरंजन केन्द्रांत जाऊन ‘एका हाताच्या दरोडेखोराशी’ एकटाच युद्ध करंत राहिलो.

सोमवारी संध्याकाळी शॉपिंगसाठी दिलेली रक्कम हरलो - - : एक-एक कोपेक, आणि मंगळवारी आपली बचतसुद्धां, जी मी घरून घेऊन गेलो होतो.

पण ही गोष्ट मला केव्हां समजली, ह्याबद्दल मी आधीच लिहिलंय.}}}

{{{ हो, स्वीकार करावं लागेल - - : मूखिनला लूडोमैनिया20 होता, त्याच्यानंतर मी सुद्धां थोडा-सा लूडोमैनियाक झालोय. आतापर्यंत मला पूर्ण खात्री नाही झालीये, की खरोखरंच मी कितपत लूडोमैनियाक आहे, तसे सगळे लक्षण स्पष्ट आहेत, पण आशा आहे, की, तरीही, मी मूखिन इतका लूडोमैनियाक नाहीये. वास्तविकतेला समजण्याच्या माझ्या योग्यतेमुळे ही आशा मला प्राप्त होते - - : बहुधा लूडोमैनियाक ही गोष्ट स्वीकार नाही करंत, की ते लूडोमैनियाक आहेत, पण मी तर स्वीकार करतो - - : हो, मी लूडोमैनियाक आहे, कदाचित टिपिकल नसेन, पण आहे तर लूडोमैनियाकंच, आणि निःसंदेह मूखिनच्या लूडोमैनियाला मी मान्य करतो.

आणखी एक गोष्ट, हे सांगणं म्हणजे अतिशयोक्ति होईल, की मला लूडोमैनियाचा त्रास होतो; येवढंच पुरे आहे, की तो माझ्यांत आहे; जर कुणाला त्रास होत असला, तर ती आहे माझी बायको, तसं, जेव्हां माझी बायको मूखिनची बायको होती, ती, मला वाटतं की बरींच त्रासून जायची. वाद घालण्यासारखं काहीच नाहीये - - : तिने माझ्या जुगारांच्या खेळांच्या माझ्या आवडीमुळे (माझ्या वर्तमान क्षमतेंत) तेवढं दुःख नाही झेललं, जितकं मूखिनच्या आवडीमुळे, आणि मुश्किलीनेंच

02.00

मला ह्या गोष्टीबद्दल दोष देण्यांत येऊं शकतो की माझ्या आत्ताच्या पराभवामुळे तिच्या सहनशीलतेचा प्याला उतू गेला - - : जर मूखिन मूखिनंच राहिला असतां, तर सहनशीलतेचा प्याला आणखी लवकर उतू गेला असता - - : मधेच कुठेतरी ‘तिच्या’ जोडायची इच्छा होतेय - - : “तिचा प्याला सहनशीलतेचा” किंवा “प्याला तिच्या सहनशीलतेचा”, फक्त मी कोणत्याही परिस्थितींत कल्पना नाही करूं शकंत - - : तिची - - : ह्या बोधगम्य प्याल्यासकट. हे, तसं, अप्रत्यक्षपणे माझ्या अंतरात्म्याची पवित्रता दर्शवतं. मूखिनकडे स्वतःला दुःखी करण्याचे अनेक मार्ग होते, आणि तो कधी कधी बेफाम आत्म-आलोचना आणि आत्मपीडनाचासुद्धां शिकार व्हायचा. आठवायची इच्छा नाहीये. त्याच्या अंतरात्म्याचा विषय आहे, माझ्या नाही. हा तो होता, जो आपला संपूर्ण पगार जुगारांत हरून जायचा, हा तो होता, जो कर्जबाजारी झाला होता, हा तो होता ज्याने आपल्या बायकोची एक प्राचीन वस्तू गहाण ठेवली होती, पण पिच्छा सोडवावा लागेल मला आणि, मला वाटतंय की हे लवकरंच करावं लागेल. मागच्या काही दिवसांत झालेल्या माझ्या छोट्या-छोट्या पराभवांची त्या मोठ्या-मोठ्या पराभवांशी काही तुलनाच नाहीये, जे त्याच्या आजाराबरोबरंच मागच्या दीड वर्षांत वाढतंच गेले, थेट त्या दिवसापर्यंत जोपर्यंत मूखिन, ह्या नावाच्या ख-याखु-या अर्थाने, मूखिन होणं बंद झाला. ह्यांत काही शंकाच नाहीये, की आजार तीव्रतेने बळावंत गेला, पण, ह्या विचाराशी सहमत होऊनही, की हे आमचं दोघांचं दुर्दैव आहे, मी त्या प्रत्येक माणसाचा ज़ोरदार विरोध करीन, जो मूखिनच्या मैनियाच्या वाढंत असलेल्या तीव्रतेला त्या मूखिनशी जोडण्याचं धाडस करेल, जो मी आहे. गंभीर नजर, जी मी स्वतःच, इतक्यांतच, स्वतःला दाखवली आहे - - : ह्या गोष्टीच ठोस प्रमाण आहे की सगळं काही नियंत्रणांत आहे. नाही, काहीतरी लक्षण तर आहेच, पण फक्त माझा लूडोमैनिया उग्र स्वरूप नाही घेत आहे; उलंट ह्याचा विपरीत होतं आहे.

गंभीरतेने विचार करताना, मी ह्याला सौभाग्यंच म्हणेन की मूखिनला पत्त्यांच्या खेळांत काहीच रस नव्हता, आणि रुलेट21 मधेपण. तो तर सगळ्यांत पुरातन खेळावर बसायचा - - : जवळ-जवळ दर रोज संध्याकाळी कामावरून परंत येताना मनोरंजन केंद्रात घुसायचा, जे आमच्याच स्ट्रीटवर आहे, आणि तिथे एखाद्या ऑटोमेटिक-गेमवर बसून जायचा. तो आपल्या हारण्याचा-जिंकण्याचा रेकॉर्ड ठेवायचा - - : जशी की अपेक्षा होती, तो बहुतकरून हरायचांच. आम्हीं समजवूं नाही शकंत - - : ना तर मूखिनला, आणि ना त्याच्यानंतर मला - - : ह्या दुर्दैवी मशीनींशी आमच्या दोस्ती-दुश्मनीची कहाणी. एकंच शब्द - - : संसर्ग - - : मीसुद्धां म्हणतो, आणि तोसुद्धां हेच म्हणायचा. पण आम्हीं खेचले जात होतो, खेचले जात आहोत; संध्याकाळ होईल, आणि, मला माहितीये, की कोणची तरी शक्ति आम्हांला खेचून तेथे नेईल, परत न पाठवण्यासाठी!

खुद्द आमच्याचसाठी सगळ्यांत आश्चर्याची गोष्ट ही आहे की, आम्ही - - : किंवा, नाही, दुहेरीपणाच्या भावनेपासून वाचण्यासाठी फक्त एकाचबद्दल बोलेन, मूखिनबद्दल - - : सगळ्यांत आश्चर्याची गोष्ट ही आहे, की मूखिनला ‘थ्योरी ऑफ प्रॉबेबिलिटी’बद्दल माहिती होती, विशेषकरून, मोठ्या संख्यांच्या नियमाबद्दल. मी हे काय म्हणतोय! माहिती होती - - : हा शब्द बरोबर नाहीये. ह्या क्षेत्रांत तो एक प्रकारचा विशेषज्ञ होता; तो ‘ब्यूस्टेंत काम करायचा. ‘ब्यूस्टे’ काय आहे? ओह, ही ती जागा आहे, जिथे मी आपल्या सगळ्या ‘कलीग्स’बरोबर काम करतो, जे मला मूखिन समजतात. ‘ब्यूस्टे’ – ब्यूरो ऑफ स्टेटिस्टिक्स, दुस-या शब्दांत सांगायचं झालं तर, ब्यूरो ऑफ स्टेटिस्टिकल इन्वेस्टिगेशन्स. जर मी ‘प्राइव्हेट’ शब्द जोडला, तर तो, खरोखरंच काहीही बदलणार नाही. म्हणजे, माझा संबंध रॅन्डम-प्रोसेसेज़ आणि रॅडम-वेरियेबल्सशी आहे. मूखिनसुद्धां, स्पष्ट आहे, हेच करायचा - - : स्टेटिस्टिकल डेटाचं ‘कोरिलेशन’ इत्यादी प्रोसेसच्या मदतीने प्रसंस्करण करायचा, काही परिणाम प्राप्त करायचा, म्हणजे नंतर ह्या परिणामांच्या आधारावर दुसरे विशेषज्ञ ह्या शोध कार्यांच्या ग्राहकांना सल्ला देऊ शकतील. थ्योरी ऑफ प्रोबेबिलिटी काय प्रकार आहे, हे मला चांगलंच माहितीये; मूखिनलासुद्धां माझ्यायेवढीच माहिती होती.

‘तुमचं सुख’मधे येणा-यांमधे आणखी कुणी नव्हतं, ज्याला मूखिनसारखी (स्वतःचं उदाहरण नाही देणार), ह्या फालतू खेळाच्या नुक्सानदायक प्रभावाची माहिती असेल. मूखिनला माहीत होतं, की तो कोणत्या दिशेने चाललाय; माहीत होतं आणि तो जात होता. पण कां, हे त्याला माहीत नव्हतं आणि मी ह्याचं उत्तर देणार नाही.

मूखिनची बायको नव-याचं हे खूळ वेगळ्या प्रकारे समजावयाची - - : स्वैराचार; कुटुम्बाबद्दल गैरजवाबदारी; चट्कन पैसा कमावण्याची इच्छा (“जर मेहनतीने काम केलं असतं, एक-एक कोपेक वाचवला असता!”); आणि शेवटी आत्मपीडन.

ह्या शेवटच्या गोष्टीवर एकमत होऊं शकतं, जर आत्मपीडनाचा अर्थ असेल – मुद्दाम स्वतःच्या हितांना नुक्सान पोहोचवणे, आणि विशेषकरून - - : वित्तीय. मग आत्मपीडन मूखिनच्या इतर कार्यकारी क्षेत्रांतसुद्धां प्रकट व्हायला पाहिजे होतं, पण असं बघण्यांत नाही आलं. माझ्याचसारखा, इतर कोणत्या गोष्टींत तो आत्मपीडकासारखा नव्हता, तर ह्याच्या उलट, म्हणजे ‘उलट’ त्या अर्थाने नाही, की तो किंवा मी, पर्याप्त प्रमाणांत आपआपल्या प्रकारचे उत्पीडनप्रिय होतो किंवा आहोत, तर, ह्याच्या उलंट, आम्हीं, आपल्या क्रमिकते-पूर्वापरतेकडे न बघतां, दुहेरी नाही, तर एका माणसासारखे - - : दोघंही समजदार आहोत.

मला खात्री नाहीये, की हा ‘नोट’ धनुषावृत करायला हवा किंवा नाही, जरी, ह्याला धनु-कोष्ठकांनीच सुरूं केलं होतं. तसं - - : कशाला? उलट पूर्ण खात्री आहे! तो बिल्कुल हानिरहित नाहीये! माझ्यांतली आणि मूखिनच्यामधली पृथक्करण रेषा अगदी बरोबर काढलीये, समस्या तपशीलवारपणे समजलीये; म्हणून भानगडींपासून दूर राहण्यासाठी तिहेरी धनु-कोष्ठकांनीच संपवतो.}}}

{{{शुक्रवारी मी कामावर गेलो. चला, ऑफिसमधे माझी कल्पना करूं या. माझ्यासमोर कम्प्यूटर आहे, ज्याच्यावर काही दिवसांपूर्वीपर्यंत मूखिन काम करायचा. फिश-समोसांच्या ग्राहकांच्या आवडीचे डायग्राम्स पडले आहेत. शुक्रवारी तान्याने त्यांना बनवलं होत, मला त्यांच्यावर काम करायचंय.

ही अफवा, की तान्या मूखिनवर प्रेम करते, जराशी अतिरंजितच आहे. माझ्याबरोबर तर तिचं काही लफ़डं नव्हतं. हे खरं आहे, की तिला ही गोष्ट माहीत नाहीये, कारण की ती मला मूखिन समजतेय.

मूखिन एका टीममधे होता; आता ह्या टीममधे आहे मी. टीममधे पाच माणसांचा कोर-ग्रुप आहे. मूखिन कोर-ग्रुपमधे होता; आता मी कोर-ग्रुपमधे आहे. कोर-ग्रुपचे सगळे लोक डोक्याने काम करतांत - - : फक्त डोक्याने - - : विश्लेषण करतात, परस्पर-संबंध स्थापित करतात, निष्कर्ष काढतात. मी हेच करतो.

डोक्याने काम करणं सोपं नाहीये - - : अगदी मनोवैज्ञानिक. मी तर कामाशिवायसुद्धां पूर्ण वेळ विचार करंत असतो. कामावर असताना जरा जास्तंच विचार करतो, पण ह्याच्यावरंच तर काम आहे. पण ते - - : काम आहे. आणि, जेव्हां काम नसतं, तेव्हां काम नसतं. मला, मानावं लागेल, ह्या गोष्टीची चीड येते, की काम करताना मी स्वतःसाठी नाही, तर मूखिनसाठी विचार करतो. मी तर जेव्हां कामावर नसतो, तेव्हांही मूखिनसाठीच विचार करतो, पण कामावर मूखिनसाठी विचार करणं चांगलं नाही वाटंत, कारण की हे काम तर अजूनही त्याचंच आहे.

कामावर सगळे लोक मला, जसं मी सांगितलंय, मूखिन समजतात.

मूखिनच्या कामावर, दोनदा रेखांकित करतो, सगळे मला मूखिन समजतात.

जर आणखी काही असतं, तर विचित्र झालं असतं; मला ही गोष्ट स्वीकार करावी लागेल.

आमचं ऑफिस - - : मला ‘कार्यालय’ हा शब्द जास्त आवडला असता - - : आमचं ऑफिस-कार्यालय भूतपूर्व कम्युनिटी रेसिडेन्सीच्या बिल्डिंगमधे दुस-या मजल्यावर आहे, ही बिल्डिंग पूर्णपणे आमच्या ‘ब्यूस्टे’ सारख्या कार्यालयांना दिलेली आहे.

माझाकडे एक टेबल आहे. स्पष्टंच आहे, की हे टेबल मूखिनचं होतं. ते अजूनही मूखिनचंच आहे - - : कारण की, पहिली गोष्ट, जर निष्पक्षपणे सांगायचं झालं, तर मूखिन, खरोखरंच, मी आहे; आणि दुसरी गोष्ट, मी मूखिनला प्रतिस्थापित करतोय, आशा आहे की अस्थाईपणे, ना की स्थाई रूपाने.

तर, आम्हीं डोक्याने काम करतो - - : किंवा, खरं सांगायचं तर, डोक्यांनी - - : कारण की सार्वजनिक विषयांवर काम करता करता आमचे मेंदू संयुक्त झालेले आहेत.

सार्वजनिक विषय - - : म्हणजे सार्वजनिक जागा नाही.

सार्वजनिक जागा - - : हे, जसं की सगळ्यांना माहीत आहे, सर्वविदित सत्य आहे, गुळगुळीत झालेली म्हण, पुरातन विचार आहे.

सार्वजनिक विषय, जे आमच्या डोक्यांना संगठित करतात, नियमानुसार, मौलिक आहेत.

मला वाटतं की जर कोणी बाहेरचा माणूस आमच्याकडे आला आणि त्याने ऐकलं की आम्हीं कशाबद्दल बोलतोय, तर त्याला काहीही समजणार नाही. एकदा मूखिनची बायको नव-याकडे एक डॉक्यूमेन्ट घेऊन आली, जे तो घरी विसरून आला होता (ही फार पूर्वीची गोष्ट आहे) - - : कॉफी पिता-पिता ती ऐकंत होती, की कशाबद्दल गोष्टी चालल्या आहेत, पण तिला काहीही समजलं नाही.

तिने असं काही ऐकलं - - : “जॉर्ज, तुला काय वाटतं, उच्चतम शक्यतेचं मॉडेल घ्यावं, की मुलींना फिटिंगसाठी पाठवावं?”

किंवा, उदाहरणार्थ - - : “कपितोनव, आपले डेटा संतुलित नाहीत; सगळ्या ‘कंद’भाज्यांच्या फैक्टोरियल विषमतेचं मूल्यांकन कर आणि मग वेरिअन्स एनैलिसिस कर!”

“मृत्य-दराची तालिका कुणी टेबलवरून उचलली?” - - : “मी, बरीस कार्लोविच, मला रिग्रेशन-मॉडेलवर काही शंका आहेत - - :”

अश्या प्रकारे आमच्या इथे बोलायचे; अश्या प्रकारे आमच्या इथे बोलतात.

मला आठवतंय - - : “तुम्ही लोक तिथे करतां काय?” - - : रात्री, बिछान्यांत, मूखिनच्या विस्मित बायकोने नव-याला विचारलं आणि मूखिनने, मला आठवतंय, तिला सगळं समजावलं, काहीही लपवलं नाही, पण तिला समजलंच नाही.

गायब व्हायच्या आधी तो स्वतः फिश-समोस्यांच्या आवडीचं पैकिंगचं वजन आणि डेट ऑफ एक्स्पायरीप्रमाणे इंटरब्लॉक एनैलिसिस करंत होता. इनरब्लॉक एनैलिसिस - - : त्यांच्या फैक्टोरियल एक्सपेरिमेन्टच्या आधारावर - - : मी आधीच केलेलं होतं. आजकाल सगळे डेटा कपितोनवकडे पाठवले जातात, पण मला विश्वास नाहीये, की तो वेळेवर रिपोर्ट तयार करेल. कपितोनव फार निष्काळजी झालाय, त्याला काम म्हणजे ओझं वाटूं लागलंय; तो ‘सूटकेस-मूड’मधे आहे - - : नीनाला, कपितोनवच्या बायकोला, मॉस्कोमधे कामाची ‘ऑफर’ आलीये - - : कपितोनव अटैचमेन्टसारखा जाईल.

जोपर्यंत एंथ्रोपोमेट्रिक शोधाचा प्रश्न आहे, तर तो माझा विषय नाहीये, त्यावर एक फार मोठ्या कम्पनीच्या आपराधिक-प्रयोगशाळेच्या आदेशावर उदाल्त्सोव काम करतोय. तिथे कुणीतरी लोम्ब्रोजोच्या विचारांवर एक शोध-प्रबन्ध लिहीत होतं, तसं, मला खरंच ह्याबद्दल काही समजंत नाही, आणि समजायचंसुद्धां नाहीये - - : माझ्यासाठी येवढंच पुरे आहे की त्या लट्ठ फाइलीत, जी अलीना बघतेय, अन्य काही फोटोग्राफ्सबरोबरंच एका तरुण मारेक-याचा फोटोपण आहे, जो तरुणपणाच्या चांगल्या दिवसांच्या मूखिन सारखा दिसतो. साधारणपणे आमच्याकडे दुस-यांचा कामांत लोक रस नाही घेत. फिश-समोस्यांच्या मागणीत व्यस्त असल्यामुळे मला, कदाचित, कधीही चेह-याच्या अनुपातांचे सूचकांक आणि काही विशिष्ठ गोष्टी, जसं नाकाच्या वरच्या आणि नाकाच्या खालच्या बिन्दूंबद्दल, आणि ज्या गोष्टीमुळे आजकाल उदाल्त्सोव वैतागला आहे, त्याच्या बद्दल काहीही कळलं नसतं, जर का अलीना मूखिनला चिडवण्याच्या मूडमधे नसती - - : तो प्रसंग चांगलाच आठवतोय मला - - : ती टेबलाच्या मागे बसली होती, जे माझ्या, पण आधीच्या मूखिनच्या टेबलासमोर आहे, आणि तिने विचारलं - - : तोपर्यंतच्या मूखिनला (मला नाही) : कन्स्तान्तीन अन्द्रेयेविच, तुम्हांला आपल्या सावत्र बापाला मारायची कधी इच्छा नाही झाली कां? - - : “माझा कोणी सावत्र बाप नव्हता (मूखिनने दचकून तालिकेवरून नजर दूर करंत उत्तर दिलं). असा विचित्र प्रश्न कां विचारतेस?” - - : “ते अशासाठी, की हा तरुण बराचसा तुमच्यासारखा आहे. ह्याने सावत्र बापाला मारून टाकलंय”. तिने तरुणाचा फोटो दाखवला - - : त्या शोधकर्त्याच्या फाइलमधून. तिला हे तर कळू शकंत नव्हतं, की तरुणपणी मूखिन कसा होता; त्याला हे साम्य उगाचंच थोपल्यासारखं वाटलं; ही गंमत त्याला आवडली नाही. त्याने विचारलं - - : “डोळ्यांच्या मधलं अंतर मोजलं का?” - - : “तेसुद्धां निहित आहे” (अलीना म्हणाली).

मला वाटतं, की मी ह्याबद्दल आधीसुद्धां लिहिलंय. हो, हे त्याच दिवशी झालं होतं, जेव्हां उशीराने झालेल्या माझ्या आत्मज्ञानानंतर, मूखिन नव्हता राहिला, आणि मी होऊन गेला. त्या दिवशीच्या घटना मला सारखा त्रास देताहेत, ज्यांना स्वीकार कराव लागेल, की ओढून ताणूनंच घटनांच नाव देता येईल.

सोप्या शब्दांत सांगायचं झालं तर उदाल्त्सोव काही अन्य विषयांवरपण काम करंत होता, म्हणून तो असिस्टेंट अलीनाला घाई करायला नव्हता सांगत, जी दिवस-दिवसभर सगळ्या संभावित गुन्हेगारांच्या फोटोंच्या मागेच असायची आपले स्केल आणि कम्पास घेऊन.

दुस-या शब्दांत, हे खरं नाहीये, की आम्हीं मूर्खपणाचं काम करत असतो, आणि कुणालाच आमच्या रिसर्चची गरज नाहीये. साधारण वर्षभरापूर्वी मूखिनसुद्धां असांच विचार करंत होता - - : की त्यांची गरज नाहीये, पण मग वेगळ्या प्रकारे विचार करू लागला. आजकाल आमचं काम खूप वाढलंय. आम्ही लोकप्रिय झालो आहोत. आमच्या क्लाएन्ट्समधे आहेत मेडिकल आणि बिजनेस इन्स्टीट्यूशन्स, राजनीतिक संगठन, जे प्रशासकीय अधिका-यांच्या निवडणुकांमधे काम करतात, शिपिंग इण्डस्ट्री, कन्फेक्शनरी-फैक्टरी, पोल्ट्री-कॉम्प्लेक्स, नागरी प्रशासनाच्या अनेक कमिटीज, ज्यांत प्रमुख आहेत शिक्षा-कमिटी. आमचे पार्टनर्स आहेत - - : पब्लिक-ओपिनियनचे अध्ययन करणा-या प्रमुख एजेन्सीज़; आमची सफलता प्रमाणित करणारे सर्टिफिकेट्स प्रमुखाच्या खोलीत लावलेले आहेत.}}}