છેલ્લું વચન

" મા આ ગામના વાતુ કરેસ કે ભાઈ.. આ હાચુ સ ..કેને કા ચૂપ સો."

" આજ સવારે ટપાલિયો આવી આ કાગળ આપી ગ્યો સ, લે વાંચી જો, " રામી કાકી, બોલ્યા.

      શાંતિએ, રામી કાકીના હાથમાંથી કાગળ લઈ,ખોલી પોતે વાંચ્યો, કાગળ વાંચતા, શાંતિ જમીન પર ફસડાઈ પડી. તેનામાં લગીરેય બોલવાની હિંમત ન રહી. તે મા સામે એકીટશે જોઈ રહી, "માં તે આ કાગળ વાંચ્યો ?" શાંતિ હીબકા ભરતા બોલી.

"હા, મે સવારેજ વાંચી લીધો" રામી કાકી હજી પણ તેના કામમાં પરોવાયેલા હતા. આસોપાલવ,અને આંબાના પાનના તોરણો બનાવ્યા, સાથે ગલગોટાના ફૂલોનો હાર, રમિકાકી તો ઘરને સજાવવામાં લાગી ગયા.

" માં, ભાઈ શહીદ થઈ ગયો,તને કંઈ ફરક નથી પડતો ? તું કેમ ઘરને શણગાર શો ? માં અતારે ! તો માતમ હોય, અને તું..." શાંતિના ગળે ડૂમો બાઝી ગયો,એ માંડ માંડ ઊભી થઈને રામી કાકી પાસે જઈને બેઠી." એ મા તું જવાબ દે તું કેમ આમ કરે સ, આ થાળીમાં પોખવાનો સમાન,આ ખભાની ચુંદડી, મા ભાઈના મરશિયા ગા,આ એના વિવા નથ,મા ભાન મા આવ,"

" જાણું સ, મે આજ ફેર એને કીધું, પાછો ઘરે આવશે એટલે હું એના લગન કરાવીશ, પણ એ મારો હાવજ, મને કે, માં જો હું શહીદ થઈને આવીને, તો તું મારું માતમ ના મનાવિશ, મને પોખજે, ઘરને શણગાર જે, મારા મરશિયા નો ગાતી, પણ મારી શૂરવીરતા ના ગાન ગાજે, "

" બસ કર મા, હવે નથી હંભલાતું મારાથી, બેઠી થા હમણાં ભાઈને લઈને આવશે,સરપંચ કેતા'તા, એ પાસે ના ગામ સુધી પો'ચી ગયા સ, હાલ મારી માવડી,આ હંધુય મેલ, ગામ ના વાતો કરશે, ડોસીની આંખમાં એક આસુ ડું ય નથ," શાંતિ, રામીકાકી ને બેઠા કરતા બોલી. પણ રામી કાકી, તો દીકરાને આપેલ વચનની તૈયારી કરી રહ્યાં હતાં.

    જોત જોતામાં તો આખું ગામ ભેળું થયું. ગામની બાયું રામીકાકી ને દિલાસો દેવા ઘરમાં આવી, જોયું તો રામી તો આખાય ઘરને શણગારી વર મા બની બેઠા હતા. રામી કાકી ને આમ જોઈ બાયું અંદરો અંદર વાતો કરી રહી હતી.

   શહીદ વીર સત્ય રાજ સિંહ ના, શબને આર્મીવાળા લઇને આવ્યા, આંગણાની વચોવચ સત્યરાજ સિંહ ને રામી કાકી એ પોખ્યા, ઈંડિયા,પિંડ્યા, માથેથી ઉતારી,મા એ નજર ઉતારી, પોંખ્ણા કર્યા,આ દ્રશ્યને ગામ લોકો ફાટી આંખે જોઈ રહ્યા, સાથે આવેલ આર્મીના જવાનો પણ ગદ ગદ થઈ મા ને સલામી આપી રહ્યા હતા.

   સત્યરાજ સિંહ ના શબ ને ઘરમાં રાખવામાં આવ્યું, હવે રામી કાકી તૂટી જશે રોહે, એમ માની મોટી ઉંમરની બે ત્રણ સ્ત્રીઓ રામી કાકીની નજીક જઈ ઊભી, પણ રામી કાકી તો દીકરાને જોઈ રહ્યા,"તે મને કીધું તું ને, ભગત સિંહની માતા બનવાનું સ તારે ! જો હું આજ ફૂલી નથી સમાતી, હું સત્ય રાજની માં." રામી કાકી, સત્યરાજ સિંહ ની ગોળીથી વિંધાયેલ છાતી પર હાથ ફેરવતા બોલ્યા.

     અંતિમ વિધિપૂરી થઈ, બંદૂકની ગોળીની સલામી આપવામાં આવી, રામી કાકી હજુ પણ સ્થિર હતા. હજુ પણ ચહેરા પરનું નૂર એવું જ હતું. શું મા આટલી કઠણ રહી શકે ખરી ? ગામના લોકો અંદરો અંદર ચર્ચા કરી રહ્યા હતાં. શાંતિને ગામલોકોની વાતુ સાંભળી રામી કાકી પર ગુસ્સો આવી રહ્યો હતો. પણ ગુસ્સો અંદર પીવા સિવાય બીજો રસ્તો નહતો તેની પાસે.

       રાત વીતી ગઈ, વહેલી પરોઢનો સમય ચંદ્રનું આછું અંજવાળું હતું. રામી કાકી ધીમા પગલે બહાર આવ્યા, અને પગ ઉપાડ્યા સ્મશાન તરફ. સ્મશાને સત્યરાજ સિંહની રાખ હતી. એ રાખમાં રામી કાકી, આળોટવા લાગ્યા. ગામમાં એક જોરદાર ચીસ સંભળાઈ, આસપાસના લોકો એ જઈને જોયું, તો રામી કાકી, રાખમાં ભળી ગયા હતાં !