राष्ट्रपिता महात्मा गांधी

– देशाच्या स्वातंत्र्यात महत्त्वाची भूमिका बजावणारे, सर्वांना सत्य आणि अहिंसेच्या मार्ग दाखवणारे गांधीजी, अर्थात महात्मा गांधी यांना देशाचे राष्ट्रपिता म्हणून संबोधले जाते. मोहनदास करमचंद गांधी यांना महात्मा गांधी या नावाने ओळखले जाते. गांधीजी भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामातील प्रमुख नेते आणि तत्वज्ञ होते. गांधीजींनी भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात महत्वाचे योगदान दिले. रवींद्रनाथ टागोर यांनी सर्वप्रथम त्यांना महात्मा ही उपाधी दिली.

ज्याचा अर्थ होतो “महान आत्मा.” भारतातील लोक त्यांना प्रेमाने बापू म्हणायचे. नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी १९९४ मध्ये पहिल्यांदा त्यांना “राष्ट्रपिता” असे संबोधले. गांधीजींच्या वचनांचा भारतीय समाजावर खोल प्रभाव आहे.

  पूर्ण नाव मोहनदास करमचंद गांधी

जन्मतारीख २ ऑक्टोबर १८६९

जन्मस्थळ पोरबंदर, गुजरात

आईचे नाव पुतळीबाई गांधी

वडिलांचे नाव करमचंद गांधी

राष्ट्रीयत्व भारतीय

पत्नी कस्तुरबा

अपत्य हरिलाल गांधी, मणिलाल गांधी, रामदास गांधी आणि देवदास गांधी

व्यवसाय वकील, राजकारणी, कार्यकर्ते, लेखक

मृत्यू ३० जानेवारी १९४८

मृत्यूचे स्थळ दिल्ली, भारत

   सत्य, अहिंसा, यावर प्रेम करणारे महात्मा गांधी जगप्रसिद्ध आहेत. यांचे वडील करमचंद हे पोरबंदर संस्थानाचे दिवाण होते. आणि आई पुतळी बाई अतिशय धार्मिक प्रवृत्तीच्या होत्या. बालपणी महात्मा गांधींना काही वाईट मुलांची संगत लागली, परंतु त्यांना अल्पावधीतच आपल्या वागण्याचा पश्चाताप झाला.

    दक्षिण आफ्रिकेतील एका वर्षाच्या कालावधीत, महात्माजींना प्रस्थापित शासनाच्या अन्यायकारक जुलमी धोरणाची माहिती झाली. कृष्णवर्णी यांना न्याय मिळावा या उद्देशाने महात्मा गांधींनी दक्षिण आफ्रिकेतील भारतीयांना संघटित केले. प्रस्थापित शासनाच्या विरोधात सत्याग्रह केला. गौरवर्णीय प्रमाणेच कृष्णवर्णी यांना वागणूक मिळावी यासाठी महात्माजींनी जे कार्य केले.

ते सुवर्ण अक्षरात कोरल्यासारखेच आहेत. गांधीजींनी “बुद्धचरित्र” आणि “भगवद्गीता” वाचली. गीतेचे सखोल चिंतन केले. व त्यातील विचारांचा त्यांच्यावर सखोल परिणाम झाला. महात्मा गांधींनी वैकुंठ माझ्या हृदयात आहे नावाचे पुस्तक वाचले. राजकीयचे सर्वोदय हे पुस्तक जाणून घेतले. सर्वांच्या कल्याणात आपली कल्याण सामावलेले आहे. याची त्यांना जाणीव झाली.

बहुतेक शिक्षणापेक्षा त्यांनी हृदयाच्या शिक्षणाला म्हणजेच चारित्र्याच्या विकासाला प्रथम स्थान दिले. महात्मा गांधींना सत्याचा आणि अहिंसेचा मार्ग अधिक श्रेष्ठ वाटत होता. हिंस अपेक्षा त्यांचे मते प्रचंड सामर्थ्य आहे. याची त्यांना जाणीव होती. त्यांची राहणीमान साधी होती. पण विचारसरणी उच्च होती. त्यांना फिरोजशहा मेहता हिमालयासारखे वाटले लोकमान्य टिळक समुद्रासारखे व नामदार गोखले गंगेसारखे वाटले.

   १९१७ चा चंपारण सत्याग्रह हा इंग्रज भारतातील महात्मा गांधींच्या नेतृत्वाखालील पहिला सत्याग्रह होता. हा एक शेतकरी उठाव होता. आणि भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण बंड मानला जातो. भारतातील बिहारच्या चंपारण जिल्ह्यात इंग्रजांच्या काळात झाला होता. पैसे देऊन त्यांना नीळ पिकवावा लागत होता.

त्यामुळे या विरोधात शेतकरी आंदोलन करत होते. ज्यावेळी गांधीजी दक्षिण आफ्रिकेतून भारतात परतले त्यावेळे नीळ बागायतदारांकडून शेतकऱ्यांवर अन्याय अत्याचार होत असताना पहिले. त्यावेळी आफ्रिकेत ज्या पद्धती वापरल्या त्याच पद्धतीने उठाव घडवून आणला त्यानंतर गांधीजींनी चंपारणमध्ये राहणाऱ्या शेतकऱ्यांच्या हक्कासाठी आंदोलन केले. ज्याला चंपारण सत्याग्रह म्हणून ओळखले गेले आणि या आंदोलनात शेतकऱ्यांना २५ टक्के रक्कम परत मिळवून देण्यात यश आले.

या आंदोलनात महात्मा गांधींनी अहिंसक सत्याग्रह हे आपले शस्त्र केले आणि ते जिंकले. त्यामुळे लोकांमध्ये त्यांची वेगळी प्रतिमा निर्माण झाली. यानंतर खेडा येथील शेतकऱ्यांवर अकालीचा डोंगर कोसळल्याने शेतकरी कर भरण्यास असमर्थ ठरले. गांधीजींनी ही बाब इंग्रज सरकारसमोर ठेवली आणि गरीब शेतकऱ्यांचे घरभाडे माफ करण्याचा प्रस्ताव मांडला. त्यानंतर ब्रिटीश सरकारने तेजस्वी गांधीजींचा हा प्रस्ताव स्वीकारला आणि गरीब शेतकऱ्यांचे भाडे माफ केले.

   महात्मा गांधींच्या चळवळींच्या महत्त्वाच्या गोष्टी

महात्मा गांधी हे एक महान स्वातंत्र्यसैनिक आणि राजकारणी तसेच एक महान समाजसेवक होते. ज्यांनी देशातील जातिवाद, अस्पृश्यता यांसारख्या सर्व दुष्कृत्या दूर करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. सर्व जाती, धर्म, वर्ग, लिंग यांच्या लोकांकडे त्यांचा दृष्टिकोन होता.

सत्य आणि अहिंसेच्या बळावर चळवळी चालवल्या गेल्या.

गांधीजींच्या सर्व हालचाली शांततेत पार पडल्या.

आंदोलनादरम्यान हिंसक कारवाया झाल्यामुळे काही आंदोलने रद्द करण्यात आली.

सत्य आणि अहिंसेचे पुजारी महात्मा गांधी यांनाही राष्ट्रपिता ही पदवी देण्यात आली होती. त्यांच्या आदर्श आणि महान व्यक्तिमत्त्वामुळे, नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी 4 जून 1944 रोजी सिंगापूर रेडिओवरून प्रसारित करताना सर्वप्रथम गांधीजींना “देशाचे पिता” म्हणून संबोधले.

६ जुलै १९४४ रोजी रेडिओ रंगूनवरून संदेश प्रसारित करताना नेताजींनी गांधींना राष्ट्रपिता म्हणून संबोधले. त्याच वेळी, 30 जानेवारी 1948 रोजी गांधीजींच्या हत्येनंतर, देशाचे पहिले पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांनी त्यांच्या मृत्यूची दुःखद बातमी रेडिओवरून भारतीयांना दिली आणि सांगितले की “भारताचे राष्ट्रपिता आता राहिले नाहीत” .

त्यांनी जातीभेदमुक्त भारताचे स्वप्न पाहिले होते. गांधीजींनी निम्न, मागास आणि दलित वर्गाला ‘हरिजन’ असे देवाचे नाव दिले होते आणि त्यांना समाजात समान हक्क मिळवून देण्यासाठी अथक प्रयत्न केले होते.