ଶ୍ମଶାନ ବୈରାଗ୍ୟ

ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତାଙ୍କର ଅମୃତ ସମାନ,

ଚତୁର ମାନବ ଜାତି । 

ମନୁଷ୍ୟ ନିଜର ବୁଦ୍ଧି-ବିଦ୍ୟା ବଳେ, 

ରଖିଛି ଅକ୍ଷୟ କୀର୍ତ୍ତି ।୧।

ଯୁଗେ ଯୁଗେ ଏହି ମାନବ ସମାଜ ,

ଉଡାଇ ବିଜୟ ଧ୍ଵଜା । 

ଜ୍ଞାନର ଆଲୋକ ଦେଖାଇ ବିଶ୍ୱକୁ 

ସର୍ବଦା ପାଇଛି ପୂଜା ।୨।

ଆତ୍ମଜ୍ଞାନ ଦ୍ୱାରା ବହୁ ତର୍କ କରି, 

ବିଶ୍ଵେ ହେଲା ମହାଜ୍ଞାନୀ । 

ଗବେଷଣା ପୁଣି ସାଧନାର ବଳେ,

ହୋଇଗଲା ସେ ବିଜ୍ଞାନୀ ।୩। 

ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଗ୍ରନ୍ଥ ଓ ଧର୍ମ ଶାସ୍ତ୍ରରେ,

ଅର୍ଜିଥାଏ ବହୁ ଜ୍ଞାନ ।

ବିବିଧ ଶାସ୍ତ୍ରକୁ କରି ଅଧ୍ୟୟନ

ବୋଲାଏ ମୁଁ ମହାମାନ୍ୟ।୪। 

ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟ ସହିତ ପ୍ରବଚନ ଦ୍ୱାରା,

ଦିଏ ଉପଦେଶ ମାନ । 

ଜୟଘୋଷ ଦ୍ୱାରା ଆତ୍ମପ୍ରଚାରରେ,

ବଢାଏ ଆତ୍ମସମ୍ମାନ ।୫।

ନୀତି ଆଦର୍ଶର ବାଣୀକୁ ଶୁଣାଇ,

ବୋଲାଏ ମୁଁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନର ।

ସଭିଙ୍କ ନିକଟେ କରି ଶାସ୍ତ୍ର ଚର୍ଚ୍ଚା,

ସେ ହୁଏ ବିଜ୍ଞ ପ୍ରବର ୬। 

ଗୀତା-ଭାଗବତ ଆଲୋଚନା କରି 

ଦିଅଇ ସେ ତତ୍ତ୍ୱ ଜ୍ଞାନ । 

ଭକ୍ତିଜ୍ଞାନ ରସେ ହୋଇଣ ଆକୃଷ୍ଟ 

ବ୍ୟକ୍ତି ହୋଇଥାଏ ଧନ୍ୟ ।୭। 

ଯେତେ ଜ୍ଞାନୀ-ମାନୀ ହୋଇଗଲେ ନର,

ନ ଛାଡେ ତା'ର ପ୍ରକୃତି ।

ଭୋଗ ବିଳାସରେ ରଖୁଥାଏ ମନ,

ବଢାଇ ତା'ର ଆସକ୍ତି ।୮। 

ତ୍ୟାଗୀ-ବଇରାଗୀ ନିଜକୁ ଯେ କହେ, 

ବାସ୍ତବେ ସେ ତାହା ନୁହେଁ । 

ଆତ୍ମ ପରିଚୟ ନ ଦିଏ ବୈରାଗୀ, 

ସବୁ ବାଧା ବିଘ୍ନ ସହେ ।୯। 

ଅନ୍ୟକୁ ଯେ ଦିଏ ନୀତି ଉପଦେଶ,

ନ ପାଳେ ସେ କଦାଚିତ । 

ଜ୍ଞାନ ଗାରିମାରେ ହୋଇ ବାକ୍ୟବୀର

କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ବିପରୀତ । ୧୦।

ଉନ୍ନତ ଭାବନା-ସରଳଜୀବନ,

କରୁଥାଏ ବଇରାଗୀ । 

ବିଳାସବ୍ୟସନ କରି ପରିହାର , 

ହୁଏ ସଦା କର୍ମଯୋଗୀ ।୧୧।

ସରଳ-ସୁନ୍ଦର ପ୍ରବଚନ ଦ୍ୱାରା, 

ବୋଲାନ୍ତି ଯେ ସଦଗୁରୁ

ବିଷୟାରସକୁ କରି ଆସ୍ୱାଦନ,

ଭୁଲିଯାନ୍ତି କର୍ତ୍ତବ୍ୟରୁ ।୧୨। 

ତ୍ୟାଗରୁ ପ୍ରକୃତ ଭୋଗ ହୁଏ ପ୍ରାପ୍ତି ,

ଜାଣିଥାଏ ଜ୍ଞାନୀଜନ । 

ତଥାପି ମନୁଷ୍ୟ ତ୍ୟାଗ ଗୁଣ ଛାଡି, 

ଭୋଗରେ ବଳାଏ ମନ ।୧୩। 

ମନକୁ ଦମନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ସଂଯମ,

ଚିତ୍ତକୁ କରେ ପ୍ରଶାନ୍ତ । 

ସେହି ପୁରୁଷ ହିଁ ବାସ୍ତବ ବୈରାଗୀ,

ଏହା ଶାସ୍ତ୍ରରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ।୧୪। 

ଗୃହ-ଦାରା-ପୁତ୍ର-ଧନର ଅର୍ଜନ,

ଏ ନୁହେଁ ବୈରାଗ୍ୟ ଲକ୍ଷଣ । 

ଲୋଭ-ଆସକ୍ତିକୁ କଲେ ପରିତ୍ୟାଗ, 

ସେ ବ୍ୟକ୍ତି ହୁଏ ମହାନ ।୧୫। 

ମାତୃତୁଲ୍ୟ ଜ୍ଞାନ କରେ ଯେ ନାରୀକୁ 

ପରଦ୍ରବ୍ୟେ ଲୋଷ୍ଟ୍ରସମ । 

ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ନିଜ ପରି ଭାବେ,

ସେ ହିଁ ମାନବୋତ୍ତମ।୧୬। 

ବୈରାଗ୍ୟ ଜୀବନ ଅତୀବ କଠିନ, 

ସାଧକ ଯେ ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟ । 

ପ୍ରକୃତ ବୈରାଗୀ ତା'କୁ କୁହାଯାଏ 

ନାହିଁ ଏଥିରେ ସଂଶୟ ।୧୬। 

ସତସଙ୍ଗ ସହ ଉପଦେଶ ବାଣୀ,

ଲାଗଇ ଅତି ମଧୁର ।

ଭାବ ଆବେଗରେ ତତ୍କାଳ ସେ ଚିନ୍ତେ, 

ସଂସାର ଲାଗେ ଅସାର ।୧୮। 

ଗୃହ ଜଞ୍ଜାଳରେ ହୋଇ ମୋହଗ୍ରସ୍ତ,

ଅସାରକୁ ମଣେ ସାର । 

ସଂକଳ୍ପ-ବିକଳ୍ପ ଭାବନାରେ ତା'ର

ହୁଅଇ ମନ ଅସ୍ଥିର ।୧୯।

ଈଶ୍ୱର ସ୍ମରଣ ଭୁଲିଯାଇ ମନୁ, 

ନିଜକୁ ଭାବେ ମହାନ । 

ବୈରାଗ୍ୟ ଭାବକୁ ପଛରେ ପକାଇ,

କରେ ସେ ଅର୍ଜନ ।୨୦।

କାମ-କ୍ରୋଧ-ଲୋଭ ମୋହ ଓ ମାତ୍ସର୍ଯ୍ଯ

ପୁଣି ମଦ ଷଡ଼ଅରି । 

ମନୁଷ୍ୟ ମନକୁ ଅସୁବ୍ୟସ୍ତ ସହ 

କରିଥାନ୍ତି ହତଶିରୀ ।୨୧। 

କାମାସକ୍ତ ହୋଇ ସଂସାର ଜାଲରେ, 

ଛନ୍ଦି ହୁଏ ମାଛପରି । 

କାମନାରୁ କ୍ରୋଧ ହୁଅଇ ଉତ୍ପନ୍ନ,

କ୍ରୋଧାଗ୍ନିରେ ଯାଏ ଜଳି ।୨୨। 

କ୍ରୋଧରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ସମ୍ମୋହନ ଭାବ,

ସମ୍ମୋହନୁ ବୁଦ୍ଧି ନାଶ ।

ସ୍ମୃତିଭ୍ରଷ୍ଟରୁ ଯେ ହୁଏ ବୁଦ୍ଧିନାଶ, 

ବୁଦ୍ଧିନାଶରୁ ବିନାଶ ।୨୩। 

ଗୀତାର ଜ୍ଞାନକୁ ପ୍ରାପ୍ତ କରି ସୁଦ୍ଧା,

ବ୍ୟକ୍ତି ହୁଏ ହତଜ୍ଞାନ । 

କାମିନୀ-କାଞ୍ଚନେ ନିମଜ୍ଜିତ ରହି

ହୋଇଥାଏ ବୁଦ୍ଧିଶୂନ୍ୟ ।୨୪। 

ଯେତେବେଳେ ମୃତ୍ୟୁ ହୁଏ ଉପନୀତି,

ସଂସାରୁ ବିଦାୟ ନିଏ । 

ଶରୀରରୁ ଯେବେ ଚାଲିଯାଏ ଆତ୍ମା,

ନିର୍ଜୀବ ଶବ ସେ ହୁଏ ।୨୫।

ଶବ ସନ୍ନିକଟେ ପୁତ୍ର-ଦାରା ସହ, 

ଆନ୍ତି ଜ୍ଞାତି ପରିଜନ । 

ମଥା ସିଟି ସର୍ବେ ଆତ୍ମତ ଚିହାରେ,

କରୁଥାନ୍ତି ଯେ ରୋଦନ ।୨୬। 

ରାମ ନାମ-ହରି ନାମ ସତ୍ୟ କହି, 

ଶବକୁ ନ୍ୟନ୍ତି ଶ୍ମଶାନ ।

ସତ୍କାର କରିବା ସମୟେ ଥାଆନ୍ତି

ସର୍ବେ ଆତ୍ମୀୟ ସ୍ୱଜନ ।୨୭। 

ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟେ ହେଇଥାଏ ଚର୍ଚ୍ଚା, 

ମୃତ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଷୟରେ । 

ଆସିଥିଲା ଏକା ଚାଲିଗଲା ଏକା, 

କିଛି ନ ନେଲା ସାଥିରେ ।୨୮।

ଜୀବନଟା ସାରା ଜଞ୍ଜାଳରେ ପଡି,

ମିଛେ ହୁଏ କଲବଲ । 

ଭବ ନର୍କକୁଣ୍ଡେ ଘାଣ୍ଟିହୋଇ କହୁ, 

ସଂସାରଟା ବିଷତୁଲ୍ୟ |୨୯| 

ମଶାଣିରେ ସର୍ବେ "ଶ୍ମଶାନ ବୈରାଗୀ",

ସଂସାରରେ ଆମେ ଭୋଗୀ । 

ବୈରାଗ୍ୟ ଭାବନା କରୁଥିବା ସଦା,

ନ ହୋଇପାରିବା ତ୍ୟାଗୀ ।୩୦। 

ବିରାଗର ଭାବ ଅଟଇ "ବୈରାଗ୍ୟ"

ଏହା ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ବଚନ

ଆର୍ଯ୍ୟସଂସ୍କୃତିର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରତୀକ ଯେ, 

ତ୍ୟାଗ-ସଂଯମ ଓ ଧ୍ୟାନ ।୩୧। 

ଦେବାଧିଦେବ ଯେ ମହାଦେବ ରୁଦ୍ର ,

ଅଟନ୍ତି ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବୈରାଗୀ ।

ଗୃହ ଜଞ୍ଜାଳରେ ହୋଇ ସନ୍ନିବିଷ୍ଟ ,

ସଂସାରର ମହାଯୋଗୀ ।୩୨।

ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପୁରୁଷ ପ୍ରଭୁ ରାମଚନ୍ଦ୍ର,

ଯୀଶୁ-ବୁଦ୍ଧଗୌତମ ।

ବୈରାଗ୍ୟର ସଂଜ୍ଞା ବୁଝାଇ ସଭିଙ୍କୁ,

ବିଶ୍ୱେ ହେଲେ ନରୋତ୍ତମ ।୩୩।

ଚାରି ଆଶ୍ରମରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଆଶ୍ରମଟି,

ଅଟଇ ଗୃହସ୍ଥ ଧର୍ମ ।

ବାସ୍ତବ ବୈରାଗୀ ଗୃହସ୍ଥ ଅବଶ୍ୟ

ଏହା ଯେ ଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରମାଣ ।୩୪।

ଷଡଅରି ଯୁକ୍ତ ହେଲେ ବି ସଂସାରୀ

କଲେ ସଂଯମ ପାଳନ ।

ଦାନ-ଧର୍ମ-ସେବା-ଭକ୍ତିଭାବ ବଳେ

ମନୁଷ୍ୟ ହୁଏ ମହାନ ।୩୫।

    ।। ସମାପ୍ତ ।।