ભાઈ-બહેનો સ્નેહ

“મમ્મી, મારે કોની સાથે રમવાનું ? તમે મને હોસ્પિટલમાંથી એક નાનું બાળક લાવી આપો ને ? તમે આખો દિવસ તું તારા કામમાં વ્યસ્ત રહું છું અને હું એકલો રમું છું. ગમે તેમ કરીને લાવી આપીશ ને મમ્મી ? મને એકલા રમવાનું પસંદ નથી."

મારા ચાર વર્ષના પુત્રની આ વિનંતી સાંભળીને હું હળવું હસી અને  હાથમાંનું મેગેઝિન બાજુ પર રાખીને તેના ગાલ પર એક ચુમ્મો લીધો. થોડી વાર પછી મેં તેને મારા ખોળામાં બેસાડ્યો અને કહ્યું, “સારું, મારા રાજાના  તેની સાથે રમવા માટે બાળકની જરૂર છે. હું ચારે તારા માટે થોડા મહિના પછી એક નાનું બાળક લાવીશું, હવે તો ખુશ ને ?

મલય  વાત સાંભળી ખુશ થઈ ગયો અને મારા બંને ગાલ પર અનેક ચુંબનો લીધા અને સંતુષ્ટ થઈ ખોળામાંથી નીચે ઉતરી ફરી પોતાની કાર સાથે રમવા લાગ્યો. તરત જ તેણે મારા પર નવો પ્રશ્ન ફેંક્યો, "મા, તમે હોસ્પિટલમાંથી જે બાળક લાવશો તે મારા જેવો છોકરો હશે કે તમારા જેવી છોકરી ?"

મેં હસીને જવાબ આપ્યો, “દીકરા, મને ખબર નથી. ડૉક્ટર જે આપશે તે લઈશું. પરંતુ એક વાત તમને જરૂર જણાવવી જોઈએ કે તે છોકરો હોય કે છોકરી, તું તેને ખૂબ જ પ્રેમ કરીશ. કે તેને મારીશ નહીં ?

"ના, મમ્મી. હું તેને ખૂબ પ્રેમ કરીશ,” મલયે સંપૂર્ણ સંતોષ સાથે રમવાનું શરૂ કર્યું, પણ મારા મનમાં વિચારોનું વંટોળ ઊઠવા લાગ્યું. ગમે તેમ પણ એ દિવસોમાં મન આખો સમય કંઈક ને કંઈક વિચારતું જ રહેતું. ઉપરથી તબિયત પણ સારી ન હતી.

ફિલ્ડમાં ઓપરેશન કરવામાં આવ્યું હતું, તેથી ડોકટરો વધુ કાળજી રાખવાનું કહી રહ્યા હતા. મેં મારી માતાને એક પત્ર લખ્યો કારણ કે વિદેશમાં મારી સંભાળ રાખવા માટે કોણ હતું ? પતિના તમામ મિત્રોની પત્નીઓ નોકરી અને ધંધામાં વ્યસ્ત હતી. ગભરાઈને મેં મારી માતાને મારી પરિસ્થિતિ વિશે જાણ કરી. માતાનો પત્ર આવ્યો કે તે બે માસ  પછી આવશે, પછી ક્યાંક ગયા પછી મને સંતોષ થયો.

એ સાંજે જ્યારે મારા પતિ કેયુર ઘરે આવ્યા ત્યારે મલય દોડીને તેમના ખોળામાં બેસી ગયો અને બોલ્યો, "પપ્પા, પપ્પા, મમ્મી મને એક નાનું બાળક મારી સાથે રમવા માટે લાવી આપશે, હવે મને મજા આવશે ?"

કેયુરે હસીને કહ્યું, "હા, તમે તેની સાથે ખૂબ રમજો. પણ જુઓ, લડશો નહીં. મલય માથું હલાવીને નીચે ઊતરી ગયો.

મેં ચા ટેબલ પર મૂકી હતી. કેયુરે પૂછ્યું, "કેમ છે, હંમેશ જેમ ?"

મેં કહ્યું, "આખો દિવસ સુસ્તી રહે છે. હું કંઈ પણ બરાબર ખાઈ શકતી નથી. કંઇ અજીબ ઉલ્ટી થાય એમ લાગે છે ગમે તેમ કરીને સાત મહિના પુરા થાય, તો મને નવો જન્મ મળશે.

કેયુરે કહ્યું, "જો હંમેશા, સાત મહિનાની ચિંતા કરીશ નહીં, ફક્ત ડૉક્ટર દ્વારા આપવામાં આવેલી સૂચનાઓનું પાલન કરો. ડોક્ટરે કહ્યું છે કે ત્રીજા મહિનાના અંત સુધીમાં ઉલટીઓ ઓછી થવા લાગશે, પરંતુ કોઈ દવા વગેરે ન લેવી.

અને આમપણ બે માસ પછી મારી મમ્મી ભારતથી આવી ગઇ હતી. તે સમયે હું પહેલેથી જ મારા પાંચમો મહિનો ચાલુ હતો. મમ્મીને જોઈને મને લાગ્યું હતું કે જાણે મને તમામ શારીરિક અને માનસિક સમસ્યાઓમાંથી મુક્તિ મળી ગઇ. મલયે દોડીને નાનીજીની આંગળી પકડી લીધી અને કેયુરે તેના સામાનની ટ્રોલી લીધી. હું ખૂબ ખુશ રહેતી હતી. મા સાથે ઘણી વાતો કરી. મારી ઉલ્ટી પણ હવે બંધ થઈ ગઈ હતી. મારા મનની બધી મૂંઝવણો મારી માના કેવળ આગમનથી જાણે ભૂંસાઈ ગઈ હતી.

હું પણ દર મહિને ક્લિનિકમાં ચેક-અપ માટે જતી હતી. આ રીતે સમય પસાર થતો ગયો. વિદેશના કુશળ ડોકટરોના માર્ગદર્શન અને સહકાર હેઠળ મેં એક બાળકીને જન્મ આપ્યો અને આનંદની વાત એ હતી કે આ વખતે ઓપરેશનની જરૂર નહોતી. માતાએ બાળકનું નામ આનલ રાખ્યું. તે ખૂબ જ ખુશ દેખાતી હતી કારણ કે તેને હજુ સુધી કોઈ પૌત્રી ન હતી. મારી બહેનને બે પુત્રો હતા તેથી માતાનો આનંદ જોવા જેવો હતો. નાની ઢીંગલીને નર્સ દ્વારા સફેદ ઝભલું, મોજાં, કેપ પહેરાવવામાં આવ્યાં હતાં.

પછી મલયે કહ્યું, "મમ્મી, મને બાળકને મારા હાથમાં લેવા દો."

મેં મલયને બેડ પર બેસાડી અને દીકરીને તેના ખોળામાં બેસાડી. તેના ચહેરાના હાવભાવ જોવા લાયક હતા. જાણે તેને જીવનભરનું સુખ મળી ગયું હતું. તેના ચહેરા પરથી ખુશી છલકાતી હતી. કેયુરનું પણ એવું જ હતું. પછી નર્સે આવીને કહ્યું કે મળવાનો સમય પૂરો થઈ ગયો છે.

એ જ નર્સે મલયને પૂછ્યું, "શું હું તમારા ખોળામાંથી બાળક લઇ શકું?"

મલયે 'ના' માં માથું હલાવ્યું. અમે બધા હસવા લાગ્યા.

જ્યારે બધા ઘરે ગયા, ત્યારે મને પથારીમાં સૂતેલી નાનકડી, આનલને જોવા લાગી, જે મારી અને મારા પરિવારના સભ્યોની ઈચ્છા પૂરી કરીને આ દુનિયામાં આવી હતી. પણ હવે જોવાનું એ હતું કે મારા સાડા ચાર વર્ષના પુત્ર અને આ છોકરી વચ્ચે કેવી તાલમેલ રહે છે.

પાંચ દિવસ પછી ઘરે આવી ત્યારે મલયતો ખૂબ જ ખુશ હતો કે તેની નાની બહેન હવે તેની પાસે કાયમ માટે આવી ગઈ છે.

જ્યારે બાળકી બે મહિનાનો હતી, ત્યારે માતા  ભારત પાછી ગઈ હતી. તેમના જવાથી ઘર સાવ ખાલી ખાલી લાગતું હતું. આ દેશોમાં નોકર વિના એટલું બધું કામ કરવું પડે છે કે હું બાળક અને ઘરના કામમાં મશીનની જેમ વ્યસ્ત રહેતા હતા.

જોતજોતામાં, આનલ આઠ મહિનાની થઈ ગઈ હતી. અત્યાર સુધી કેયુર તેના પર પ્રેમ વરસાવતો હતો, પણ ખરી સમસ્યા ત્યારે ઊભી થઈ જ્યારે આનલ ઘૂંટણ પર બેસીને રડવા લાગી. હવે તે વિસ્તારના રમકડાં સુધી ઘુંટણના સહારે સરળતાથી પહોંચી જતી હતી. તેના રંગબેરંગી અને આકર્ષક રમકડાં અને છોડીને તેને તેના ભાઈની કાર જોઇતી હતી કે મલયે તેની પાસેથી કાર છીનવી લીધી અને આનલનો હાથ મચકોડ આવી ગયો હતો.

એ વખતે હું બીજા કામમાં વ્યસ્ત હતી. મને ખૂબ ગુસ્સો આવ્યો પણ કોઈક રીતે મારી જાત પર કાબૂ રાખ્યો. મલય પણ એક નાનો બાળક છે જે ધ્યાનમાં રાખીને મેં તેને પ્રેમથી સમજાવવાની કોશિશ કરી, “દીકરા, તારી નાની બહેન પાસેથી આવું કંઈ ન લેવાય. જુઓ, આ હાથને ઈજા થઈ છે. તું તેનો મોટો ભાઈ છે. તો તે ચારા રમકડાં સાથે રમી ન શકે ? જો તમે તેને પ્રેમ કરો છો, તો તે પણ તમને પ્રેમ કરશે."

મા તરીકેની સમજૂતીની થોડી જ અસર જોવા મળી અને એવું લાગતું હતું કે આ પાંચ વર્ષનો છોકરો પણ પોતાના  હક્ક કોઈ બીજાના હૃદયથી આપવા સ્વીકારવા સક્ષમ નથી. હું ચૂપચાપ રસોડામાં ગઇ. થોડી વાર પછી જ્યારે હું રસોડામાંથી બહાર આવી તો જોયું કે મલયઆનલ સામે ગભરાયેલી નજરે જોઈ રહેલ હતો.

સાંજે કેયુર ઘરે આવી ત્યારે મલય હંમેશની જેમ તેની તરફ દોડ્યો. જ્યારે આનલ પણ તેના ઘૂંટણ પર દોડીને હાથ લંબાવ્યો ત્યારે તે તેને ઉપાડવા માંગતો હતો. કેયુરની ઈચ્છા હોવા છતાં, તે પોતાની જાતને રોકી શક્યો નહીં અને તેણે મલયના માથા પર હાથ મૂકીને આનલનેપોતાના ખોળામાં ઉભી કરી.

હું આ બધું જોઈ રહી હતી એટલે તરત જ આનલને પોતાના ખોળામાં લઈ તેણે કહ્યું, ‘રાજા દીકરા, મારા ખોળામાં આવશે, દીકરો નહીં આવે ?’ ત્યારે મલયની આંખોમાંથી લાચારીની લાગણી દેખાઇ રહી હતી.

પછી ભારતથી માતા અને ભાઈનો એક પત્ર આવ્યો, જેમાં અમને બંને પતિ-પત્નીને ખાસ જણાવવામાં આવેલ હતું કે નાની બાળકીને પ્રેમ કરતી વખતે એ મલયની અવગણના ન કરતા, નહીં તો નાનપણથી જ તેના મનમાં તેને નફરતના બીજ રોપાઇ શકે છે. આ વાત અગાઉથી ધ્યાનમાં રાખવામાં આવતી હતી પરંતુ આ પત્ર પછી વધુ સજાગ બન્યા હતા.

મારી સામે એ મલયનું વર્તન સામાન્ય હતું, પણ જ્યારે હું કોઈ કામમાં વ્યસ્ત હોઉં અને છૂપી રીતે એનું વર્તન જોતી હતી. આ  વખતે મને જાણવા મળ્યું કે તે અમારી સામે પોતાની જાત પર નિયંત્રણ રાખતો હતો, પરંતુ અમારી ગેરહાજરીમાં તે આનલને ચીડવતો હતો અને ક્યારેક તેને ધક્કો પણ મારતો હતો.

હું સમયાંતરે આ આનલની મુલાકાત જોઇ આવતી, પરંતુ અને મલયને પણ સમજાવ્યા પરંતું તેના નાના મગજ પર તેની અસર થોડા સમય માટે જ રહેતી.

બાળ મનોવિજ્ઞાનની માન્યતા છે કે વિજાતીય વ્યક્તિ પ્રત્યે આકર્ષણ માત્ર તરુણાવસ્થામાં જ નહીં, બાળપણમાં પણ થાય છે. એટલે કે દીકરી બાપને વધુ પ્રેમ કરે છે અને દીકરાને તેની મા સાથે વધુ લગાવ રહેતો હોય છે, એ વાત મારા મગજમાં આજે સાચી સાબિત થઈ રહી હતી.

એક દિવસ ઓફિસથી પરત ફરતી વખતે કેયુર એક સુંદર ઢીંગલી લઈને આવી. આનલ ફક્ત દસ માસની હતી. ઢીંગલીને જોઈને તે કેયુર તરફ દોડી ગઇ.

મેં કેયુરને બબડાટમાં કહ્યું પણ ખરું, "તું મલય માટે કંઈ ન લાવ્યો ?"

જ્યારે તેણે 'ના' કહ્યું ત્યારે હું મૌન થઈ ગઇ, પરંતુ મેં મલયની આંખોમાં તેના પિતા પ્રત્યેની દ્વેષ અને ગુસ્સાની ચિનગારી સ્પષ્ટપણે જણાઇ આવતી હતી. મેં હળવેકથી તેનો હાથ પકડીને તેને રસોડામાં લઈ જઈને કહ્યું, "દીકરા, આજે મેં તારા મનપસંદ ચણાના લોટના લાડુ બનાવ્યા છે, તને ભાવશે ને ?"

મલયે કહ્યું, ‘ના મમ્મી, મારે નથી ખાવા. પહેલા તું મને એક વાત કહે, જ્યારે પણ તું અમને બજારમાં લઈ જવું છું, ત્યારે તમે મારા અને આનલ બંને માટે રમકડાં ખરીદો છો, પણ પપ્પા આજે મારા માટે કેમ કંઈ ના લાવ્યા ? તેમણે  આવું કેમ કર્યું ? શું તે મને પ્રેમ નથી કરતા ?"

આજે પહેલી વખત મને જે ડર હતો તે પ્રશ્ન મારી સામે આવ્યો હતો, મેં તેને બોલાવીને કહ્યું, “ના દીકરા, પપ્પા તને પણ બહુ પ્રેમ કરે છે. તેમની ઓફિસેથી આવતી વખતે રસ્તાની વચ્ચોવચ એક દુકાન છે જ્યાં માત્ર ઢીંગલીઓ જ મળતી હતી. એટલા માટે તેમણે એક ઢીંગલી ખરીદી. હવે તારા માટે ઢીંગલી ખરીદવી નકામી હતી કારણ કે તને તો કાર સાથે રમવાનું ગમે છે. ગયા અઠવાડિયે તારા પંપ તમારા માટે 'રોબોટ' પણ લાવ્યા હતા. ત્યારે આનલ રડી નહોતી. જા બેટા, તમારા પિતા પાસે જાઓ અને તેમને એક ચુંબન આપો, તે ખુશ થશે."

મલય દોડીને તેના પિતા પાસે ગયો. એના મનમાં ઊગતી ઈર્ષ્યાના અંકુરને મેં કંઈક અંશે દબાવી દીધેલ હતા. તે પોતાના ડ્રોઈંગના ચિત્ર બનાવવામાં વ્યસ્ત હતો.

થોડા દિવસો પહેલા તેણે નર્સરી સ્કૂલમાં જવાનું શરૂ કર્યું હતું અને તે તેના માટે સારું હતું. જ્યારે મેં આ વાત કેયુરને પછીથી કહી તો તેણે પણ પોતાની ભૂલ સ્વીકારી લીધી. આ બે નાના બાળકોની નાની નાની લડાઈઓ ઉકેલતી વખતે ક્યારેક હું પોતે પણ ખૂબ જ પરેશાન થઈ જતી કારણ કે અમે બંનેને પ્રેમ કરતી વખતે હંમેશા સંતુલન જાળવવાનો પ્રયાસ કરતા હતાં.

હવે એક વર્ષની આનલ પણ દ્વેષની લાગણીથી પ્રભાવિત ન રહી શકી. મલયને થોડો પણ ઉચકીએ તો તે ચીસો પાડીને રડતી હતી. તેણીએ તેની ઢીંગલીને તે મલયને સ્પર્શ પણ નહોતી કરવા દેતી, અને તે જ રીતે તેણીએ તેના બધા રમકડાંને ઓળખ્યા હતા. તેને સમજાવવું પણ શક્ય ન હતું. તેથી, હું પ્રેમથી મલયને સમજાવતી.

હું બાળકો પર હાથ ઉગામવવા ક્યારેય માંગતી ન હતી કારણ કે મારા મતે આ હાથ ઉગામવાનો ઉપયોગ લાંબા સમય સુધી અસરકારક રહેતો નથી, જ્યારે પ્રેમથી સમજાવવાની અસર લાંબા સમય સુધી રહે છે. અમે બંને અમારા પ્રેમ અને સ્નેહની આ તુલનાથી બંનેનેસંતુલિત સ્થિતિમાં રાખતા હતા.

એક દિવસ મલયની આંખમાં કંઈક ચોંટ્યું. તે તેને ઘસતો હતો અને તેની આંખો લાલ થઈ ગઈ હતી. પછી તે મારી પાસે આવ્યો. તેની બંને આંખમાંથી આંસુ વહી રહ્યાં હતાં. મેં ચોખ્ખા રૂમાલથી મલયની આંખ લૂછીને કહ્યું, "દીકરા, તારી એક આંખમાં કંઈક ટપકી રહ્યું હતું, પણ તારી બીજી આંખમાંથી આંસુ કેમ વહી રહ્યા છે ?"

તેણે નિર્દોષતાથી કહ્યું, "મમ્મી, તે મને પણ ખબર નથી. મને ખબર નથી કે આવું કેમ થઈ રહ્યું છે ?"

મેં તેને પ્રેમથી સમજાવતા કહ્યું, “જુઓ દીકરા, જેમ તારી એક આંખ દુઃખે છે, બીજી આંખ પણ રડવા લાગે છે, તેવી જ રીતે તું અને આનલ પણ બંને મારી અને ચારા પંપાની  આંખો સમાન છે. જો તમારામાંના એકને દુઃખ થાય છે, તો બીજાને પણ થાય છે. મતલબ કે જો કીકી નાની બહેનને કોઈ સમસ્યા હોય તો તને પણ તેને અનુભવવી જોઈએ. તેની પીડા સમજવી જોઈએ અને જો તમને બંનેને કોઈ તકલીફ કે સમસ્યા હશે તો મને અને ચારા પંપાને પણ તકલીફ પડશે. એટલા માટે તમે બંને સાથે રમો, એકબીજા સાથે લડશો નહીં અને સારા ભાઈ-બહેન બનો. તારી બહેન મોટી થશે ત્યારે અમે તેને આ જ વાત સમજાવીશું.

વાતની ઉંડાણ અને ઉંડાણ સમજીને મલયે 'હા'માં માથું હલાવ્યું.

ત્યારથી મને મલયના વર્તનમાં થોડો ફેરફાર અનુભવ્યો છે. બંને બાળકોને જેમના પપ્પાનો પ્રેમ હવે બંનેને સરખા પ્રમાણમાં મળી રહ્યો હતો અને હું પહેલેથી જ સંતુલન જાળવી રાખવામાં આવેલ હતું.

ત્યારબાદ રક્ષાબંધનનો તહેવાર આવ્યો. મેં એક ભારતીય દુકાનમાંથી રક્ષા ખરીદી. આનલને આજે પહેલી વાર  રાખડી બાંધવાની હતી. રરક્ષાબંધનના એક દિવસ પહેલા, મલયે મને પૂછ્યું, "મંમ્મી, આનલ મને શા માટે રાખડી બાંધશે ?"

મેં તેને સમજાવ્યું, “દીકરા, તારા કાંડા પર રાખડી બાંધીને તે કહેવા માંગે છે કે તું તેનો ખૂબ જ વહાલો મોટો ભાઈ છે અને હંમેશા તેની સંભાળ રાખશે, તેની રક્ષા કરશે. જો તેને કોઈ મુશ્કેલી હોય, તો તમે તેને તે મુશ્કેલીમાંથી બચાવશો અને હંમેશા તેની મદદ કરશો."

મલય એક આશ્ચર્યથી મારી વાતો સાંભળી રહેલ હતો. તેણે કહ્યું, "મમ્મી, જો આ રાખીનો અર્થ છે, તો હું આજથી વચન આપું છું કે હું આનલને ક્યારેય નહીં મારુ, કે નહીં ધક્કો મારુ, તેને મારા રમકડાં સાથે રમવા પણ દઇશ. જ્યારે તે સ્કૂલે જવા માટે મોટી થશે અને ત્યાં કોઈ બાળક તેને મારશે, ત્યારે હું તેને બચાવીશ,” તેણે તેની એક વર્ષની નાની બહેનને પોતાના હાથમાં પ્રેમથી ઉચકવાનો પ્રયાસ કરતાં કહ્યું.

મલયની કાલી કાલી વાતો સાંભળીને હું થોડો સ્વસ્થ અનુભવ કરી રહેલ હતી. સાથે સાથે એ પણ વિચારી રહેલ હતી કે નાના બાળકોના ઉછેરમાં માતા-પિતાએ કેટલી ધીરજ અને સમજદારીનું કામ કરવું પડે છે.

આજે આ વાતને પુરા વીસ વર્ષનો સમય વીતી ગયો હતો. મલય વિદેશમાં  બ્રિટિશ રેલ્વેમાં સાયન્ટિસ્ટ છે અને આનલ મેડિસીનના અંતિમ વર્ષમાં અભ્યાસ કરી રહી હતી. એવું નથી કે તેઓ અન્ય ભાઈ-બહેનોની જેમ ઝઘડતા નથી કે દલીલો કરતા નથી, પરંતુ સાથે જ બંને સમજદાર મિત્રોની જેમ પણ વર્તે છે. બંને વચ્ચેની સંપ, સંવાદિતા, સ્નેહ અને સહકારની લાગણી જોઈને જ્યારે મને તેમના બાળપણની નાની નાની લડાઈઓ યાદ આવે છે ત્યારે મારા હોઠ પર આપોઆપ સ્મિત આવી જાય છે.

આ સાથે અમને યાદ છે કે અમારા પ્રેમ અને સ્નેહની તુલના, જેમાં અમે પતિ-પત્ની અમારા પરસ્પર મતભેદો અને વૈચારિક મતભેદોને બાજુ પર રાખીને બંને ફલકમાં સંતુલન જાળવવાનો પ્રયાસ કરતા હતા. ડોરબેલ વાગે છે. હું દરવાજો ખોલું છું. જોયું કે મલય તેના હાથમાં સુંદર રાખડી લઈને ઉભો હતો. હસતાં હસતાં કહે છે, "મંમ્મી, કાલે રક્ષાબંધન છે, આજે સાંજ સુધીમાં ઈચ્છા પૂરી થશે ને ?"

“હા દીકરા, આજ સુધી આનલ ક્યારેય રક્ષાબંધનનો દિવસ ભૂલી નથી,” મેં હસીને કહ્યું.

"મેં વિચાર્યું, મને ખબર નથી કે લંડનમાં ગરીબ વ્યક્તિને રાખી માટે ક્યાં ભટકવું પડશે. તેથી જ હું રાખી લેવા આવ્યો છું. તમે મીઠાઈઓ વગેરે બનાવી છે, નહીં ?" મલયે કહ્યું.

મેં 'હા' માં માથું ધુણાવ્યું અને હસતા હસતા પતિ તરફ જોયું, તે પોતે પણ મલયની વાત સાંભળીને તેમના ચહેરા પર મુશ્કરાહટની લકીર આવી રહેલ હતી.