ମହାତ୍ମା ବିଦୁର

ଭାରତବର୍ଷର ମହାଭାରତ ପୁରାଣ 

ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଆର୍ଷ ଗ୍ରନ୍ଥ ।

କୃଷ୍ଣଦ୍ବୈପାୟନ ବ୍ଯାସ ଶତସହସ୍ରରେ

ବର୍ଣ୍ଣିଲେ ଶାସ୍ତ୍ର ବୃହତ ।।

ମହାତ୍ମା ବିଦୁରଙ୍କର ଜନ୍ମ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ଯେ

ଅତ୍ୟନ୍ତ ରହସ୍ୟମୟ ।

ଋଷି ମାଣ୍ଡବ୍ଯଙ୍କ ଅଭିଶାପରେ ଶମନ

ଦାସୀପୁତ୍ର ରୂପେ ଜାତ ।।

ଅଶ୍ବସେନ ନାମେ ଥିଲେ କାଶୀମହାରାଜା

ତାଙ୍କ ତିନି କନ୍ଯାରତ୍ନ ।

ଅମ୍ବା ଓ ଅମ୍ବିକା ପୁଣି ସାନ ଅମ୍ବାଳିକା

ଅତି ସ୍ନେହେ କଲେ ଯତ୍ନ ।।

ଯୌବନ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଅନ୍ତେ ଯେବେ କନ୍ଯାରତ୍ନ

ବିବାହର ଯୋଗ୍ଯା ହେଲେ ।

ଶୁଭ-ତିଥି-ବାର-ଲଗ୍ନ ଦେଖି କନ୍ଯାପିତା 

ସ୍ବୟମ୍ବର ସଭା କଲେ ।।

ନିମନ୍ତ୍ରଣ ପାଇ ବହୁରାଜା-ମହାରାଜା

ସର୍ବେ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ ।

ସ୍ବୟମ୍ବର କାର୍ଯ୍ୟର ଅୟମାରମ୍ଭ ପାଇଁ    

ରାଜା ହିଁ ଆଦେଶ ଦେଲେ ।।

ଭୀଷ୍ମଙ୍କ ବିମାତା ସତ୍ଯବତୀଙ୍କ ସନ୍ତାନ

ଥିଲେ ଦୁଇ ବୀରସୁତ ।

ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଚିତ୍ରାଙ୍ଗଦ ଅନୁଜ ବିଚିତ୍ରବୀର୍ଯ୍ଯ

ଥିଲେ ଯେ ଅବିବାହିତ ।।

ଭ୍ରାତାଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ବଧୂ ଅନ୍ବେଷଣେ ଭୀଷ୍ମ

ଗମିଲେ କାଶୀନଗର ।

ଶାଲ୍ବଙ୍କ ସହିତ ସମସ୍ତ ରାଜାଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧେ

ପରାସ୍ତ କରିଲେ ବୀର ।।

ଶାଲ୍ବଙ୍କ ସହିତ ଅମ୍ବାଙ୍କ ବିବାହ ସ୍ଥିର

ନିଶ୍ଚିତ ଯେ ହୋଇଥିଲା । 

ଆକସ୍ମିକ ଭାବେ ବଡ ଅଘଟଣ କାର୍ଯ୍ୟ

ଘଟି ସବୁ ବିଘ୍ନ ହେଲା ।।

ଅଶ୍ବସେନଙ୍କର ତିନି କନ୍ଯାଙ୍କୁ ହରଣ

ଦେବବ୍ରତ କରିଥିଲେ ।

ମାତାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଉପହାର ସ୍ବରୂପ

ଉପସ୍ଥିତ କରାଇଲେ ।।

ଶାନ୍ତନୁଙ୍କର ଅଗ୍ରଜ ସନ୍ତାନ ତ ଥିଲେ

ଅତିଗର୍ବୀ ଅଭିମାନୀ ।

ଚିତ୍ରାଙ୍ଗଦ ନାମେ ଏକ ସ୍ବର୍ଗର ଗନ୍ଧର୍ବ

ଦ୍ବାରା ହେଲା ପ୍ରାଣହାନୀ ।।

ବିବାହ ପୂର୍ବରୁ ପୁତ୍ର ଚିତ୍ରାଙ୍ଗଦଙ୍କର 

ଅକାଳେ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଲା ।

ଅମ୍ବିକା ଓ ଅମ୍ବାଳିକା ସହ ବିଚିତ୍ରଙ୍କ

ବିବାହ ସମ୍ପନ୍ନ ହେଲା ।।

କିଛିଦିନ ପରେ ବିଚିତ୍ରବୀର୍ଯ୍ଯଙ୍କ ମଧ୍ୟ

ଅବୟସେ ହେଲା କାଳ ।

ବଂଶରକ୍ଷା ପାଇଁ ମାତା ହୋଇଲେ ଚିନ୍ତିତ

ଭୀଷ୍ମମାତା ଅସମ୍ଭାଳ ।।

ସତ୍ଯବତୀ ଜ୍ଯେଷ୍ଠାତ୍ମଜ ପରାଶର ସୁତ 

ସ୍ବୟଂ ମୁନି ବେଦବ୍ୟାସ ।

ତତ୍କ୍ଷଣ ସ୍ମରଣକଲେ ପୁତ୍ରକୁ ଜନନୀ

ମନେଭରି ଅବଶୋଷ ।।

ମାତାଙ୍କ ସମୀପେ ପୁତ୍ର ହେଲେ ଆବିର୍ଭାବ

କଲେ ଭକ୍ତି ପ୍ରଣିପାତ ।

କୁଳରକ୍ଷା ଅଟେ ପୁତ୍ରର ମହାକର୍ତ୍ତବ୍ଯ

ଏ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ମହତ ।।

ସୁସନ୍ତାନର ପ୍ରାପ୍ତି ନିମନ୍ତେ ଅମ୍ବିକାଙ୍କୁ

ବ୍ଯାସପାଶ ପଠାଗଲା ।

ବ୍ଯାସଙ୍କ ଚକ୍ଷୁର ଜ୍ଯୋତିକୁ ଦେଖି ଅମ୍ବିକା

ସ୍ବଚକ୍ଷୁ ମୁଦ୍ରିତ କଲା ।।

ତାଙ୍କର ଗର୍ଭରୁ ଚକ୍ଷୁହୀନ ପୁତ୍ରଟିଏ

ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା ପୁଣ ।

ଅନ୍ଧପୌତ୍ରକୁ ଦେଖି ସତ୍ଯବତୀ ଅତୀବ

ଦୁଃଖେ ହେଲେ ମ୍ରିୟମାଣ ।।

ସେହି ଅନ୍ଧପୁତ୍ରଟି ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ନାମରେ

ହୋଇଥିଲା ପରିଚିତ ।

ସେହି ପୁତ୍ର ଦିନେ କ୍ଷମତା ଲୋଭରେ ହେଲା

ସେ ହସ୍ତିନାର ସମ୍ରାଟ ।।

ଦ୍ବିତୀୟରେ ପୁଣି ଅମ୍ବାଳିକା ଯାଇଥିଲେ

ବ୍ୟାସଦେବ ସନ୍ନିଧାନ ।

ତାଦୃଶ ରୂପକୁ ଦେଖି ଶେଠା ହୋଇଥିଲେ

ରୂପ ହେଲା ପାଣ୍ଡୁବର୍ଣ୍ଣ ।।

ଅମ୍ବାଳିକା ଯେବେ ପ୍ରସବିଲେ ପୁତ୍ର ତା'ର

ଶୋଥେ ହେଲା ଧଳାବର୍ଣ୍ଣ ।

ପଣ୍ଡୁ ନାମରେ ବିଖ୍ୟାତ ହୋଇଲେ ସେ ପୁତ୍ର

ରକ୍ତହୀନ ଗୌରବର୍ଣ୍ଣ ।।

ଅକର୍ମଣ୍ୟ ଦୁଇ ପୁତ୍ରଙ୍କ ଅବସ୍ଥା ଦେଖି 

ହୋଇଲେ ମାତ ବିଷର୍ଣ୍ଣ ।

ଦୁଇ ବୋହୂଙ୍କ ପ୍ରିୟଦାସୀକୁ ବଧୂ ବେଶେ

ସଜାଇ କଲେ ପ୍ରେରଣ ।।

ଦାସୀ ଯେବେ ବ୍ଯାସ ସନ୍ନିଧାନେ ପହଞ୍ଚିଲେ 

ହେଲା ଉଭୟ ମିଳନ ।

ଦିବ୍ଯ ମିଳନର ସୁଫଳ ସ୍ବରୂପ ଶେଷେ

ପୁତ୍ର ଜାତ ଜ୍ଞାନ ସମ୍ପନ୍ନ ।।

ସର୍ବଗୁଣ ଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିଭାସମ୍ପନ୍ନ ସୁସ୍ଥ 

ପୁତ୍ରର ଶୁଭାଗମନ ।

ମାତାଶ୍ରୀଙ୍କ ମନ ହୋଇଲା ପ୍ରସନ୍ନ ଅତି

ପ୍ରଯତ୍ନେ କଲେ ପାଳନ ।।

ଦାସୀରପୁତ୍ରକୁ କେବେ ପିତାମହ ଭୀଷ୍ମ 

ନଦେଲେ ତ ଅସ୍ତ୍ର ଶିକ୍ଷା ।

ସକଳ ବିଦ୍ଯା ଓ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ହେଲେ ପ୍ରବୀଣ

ନେଇଥିଲେ ଗୁରୁଦୀକ୍ଷା ।।

ପ୍ରତ୍ଯୁତ୍ପନ୍ନ ମତି ସହ ବିଚକ୍ଷଣ ବୁଦ୍ଧି 

ଥିଲା ଯେ ସେହି ପୁତ୍ରର ।

କୁଳୀନ ବଂଶ ଓ ରାଜ ପରିବାର ମଧ୍ଯେ

ପାଳିତ ହେଲା କୁମାର ।।

ବାଲ୍ଯକାଳୁ ପିତାମହଙ୍କ ଉଚ୍ଚ ଆଦର୍ଶେ

ହୋଇଲେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ।

ଗୁରୁଙ୍କରକୃପା ଓ ସଦଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତିରୁ

ହୋଇଲେ ମହାପଣ୍ଡିତ ।।

ସତ୍ଯ-ଧର୍ମ-ନ୍ୟାୟ-ସାଧୁ-ସଚ୍ଚୋଟତା ଜ୍ଞାନେ

ଜିତିଲେ ସଭିଙ୍କ ମନ ।

ରାଜନୀତି ପୁଣି କୂଟନୀତିରେ ନିପୁଣ

ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରରେ ଧୁରୀଣ ।।

ବିଦୁର ନାମରେ ହୋଇଥିଲେ ସେ ନାମିତ

ସୃଷ୍ଟି କରି ସଦଭାବ ।

ସ୍ବୟଂ ଧର୍ମରାଜ ମାନବ ରୂପରେ ମର୍ତ୍ତ୍ଯେ

ହୋଇଛନ୍ତି ଆବିର୍ଭାବ ।।

ମହାମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ ରାଜା ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କ

ଦେଉଥିଲେ ପରାମର୍ଶ ।

ତଦନୁସାରେ ରାଜ୍ଯରେ ସୁଶାସନ ସେବା

ହେଲା ସୁନ୍ଦର-ସରସ ।।

ଅତି ପ୍ରିୟମିତ୍ର ଥିଲେ ଯେ ବିଦୁରଙ୍କର

ପ୍ରଭୁ ସ୍ବୟଂ ବାସୁଦେବ ।

ଶୟନେ-ସପନେ ଅବା ଜଗରଣେ ଥିଲା

ବିଦୁରଙ୍କ ଭକ୍ତିଭାବ ।।

ଶାନ୍ତିଦୂତ ହୋଇ ପ୍ରଭୁ ହସ୍ତିନାପୁରକୁ

ନେଲେ ପ୍ରସ୍ତାବ ଶାନ୍ତିର ।

ସେହି ସମୟରେ ବିଦୁରଙ୍କ ଘରେ ମିତ୍ର

ପାଇଲେ ଅତିଥି ସତ୍କାର ।।

ରାଜା ଓ ପ୍ରଜାଙ୍କୁ ଶାସ୍ତ୍ର ଚର୍ଚ୍ଚା ଦ୍ବାରା ବୁଝାଇ

ଦେଉଥିଲେ ନୀତିଶିକ୍ଷା ।

ଉତ୍ତମ ମାନବ ଚରିତ୍ର ଗଠନ ପାଇଁ

ଦେଲେ ସଦାଚାର ଶିକ୍ଷା ।।

ଅପ୍ରିୟ ସତ୍ଯର ଉପଦେଶ ବାଣୀ ସଦା

ରାଜାଙ୍କୁ ହେଲା ଅସହ୍ଯ ।

ଭର୍ତ୍ସନା କରିଣ ରାଜା ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ରାଜ୍ଯୁ

କରିଲେ ଚିରବିଦାୟ ।।

ମହାଭାରତର ଯୁଦ୍ଧକୁ ଟାଳିବା ପାଇଁ

ଚେଷ୍ଟିତ ଥିଲେ ବିଦୁର 

ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ ତାହାକୁ କରିଥିଲା ଅଗ୍ରାହ୍ୟ

ହୋଇଲା ମହାସମର ।।

ଶସ୍ତ୍ରାସ୍ତ୍ର ବିଦ୍ଯା ଶିକ୍ଷା ନ କରିବି ବିଦୁର

ଯୁଦ୍ଧରେ ଥିଲେ ନିପୁଣ ।

ତାଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା 'ପରନ୍ତୁ' ଦିବ୍ଯାସ୍ତ୍ର

ରଖିଥିଲେ ସେ ଗୋପନ ।।

ଚାହିଁଥିଲେ ଯୁଦ୍ଧ ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ସିଏ

କରିପାରିଥାନ୍ତେ ଶେଷ ।

ଅଧର୍ମରେ ରହି ଅନ୍ଯାୟ ଭାବରେ ଯୁଦ୍ଧ

କରିବି ନାହିଁ ଅବଶ୍ୟ ।।

ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନର ନିନ୍ଦା-ଅପମାନ ବିଦୁର

ସହିଗଲେ ମଥାପାତି ।

ଯୁଦ୍ଧ ନ କରିବାକୁ କରିଲେ ପ୍ରତିଜ୍ଞା

ଥିଲା ତାଙ୍କ ଦୃଢନିଷ୍ପତ୍ତି ।

ପାଣ୍ଡବମାନେ ତାଙ୍କର ଥିଲେ ଅତିପ୍ରିୟ 

କରିଲେ ସ୍ନେହ ଅଶେଷ ।

ସଦାଚାର ପୁଣି ନୀତିଶିକ୍ଷା ଦ୍ବାରା ତାଙ୍କୁ

ଦେଉଥିଲେ ଉପଦେଶ ।।

ଏପରି ମହାତ୍ମା ସଦା ଜଗତେ ବିରଳ 

ରାଷ୍ଟ୍ରର ହିତ ସାଧକ ।

ତାଙ୍କ ଅବର୍ତ୍ତମାନରେ ରାଷ୍ଟ୍ରେ ବିଶୃଙ୍ଖଳା

ହୋଇଥାଏ ଭୟାନକ ।।

ଧନ୍ଯ ଧନ୍ଯ ତୁମେ ବିଦୁର ମହାତ୍ମା ଧନ୍ଯ

ତୁମ ସୁନୀତି-ଆଦର୍ଶ ।

ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ଭକ୍ତିରେ ସଦା କରେ ପ୍ରଣିପାତ 

ଚିରହେଉ ତୁମ ଯଶ ।।