ફાનસ

આ ફાનસનો પણ એક સમયે વટ હતો. ઘરમાં લગભગ ૫/૬ ફાનસ તો રહેતા જ. એક દાદાને ઓરડે, એક ઓસરીએ, અને એક નવ પરણેતરને ઓરડે. બાકીના ડામચિયો હોય ત્યાં બધાની લાઇનમાં પથારી થઇ જાય. સૌ સુઇ જાય સન્નાટો લાગે એટલે ફુંકમાંરી ઓલવાય જાય. રસોડે પણ રસોઇ પૂરતું રખાતુ હોય સાંજના સમયે. પણ બાકીના ફાનસો કેરોસીન અને વાટો બધાની ચેક કરી રખાતા. ફાનસના ફોટા રોજ સાંજે ચુલાની રાખથી સાફ થતા. ચકચકિત આરપાર ચહેરો દેખાય એવા. ત્યારે મોંઘા લીકવીડ નોતા. બીગબઝાર પણ કયા હતી ? છતા સારી સફાઇ થતી.

સ્ત્રીનું રુટીન હતું સવારથી રાત સુધીનું. છતા થાક હતોજ નહી. ફાનસના આછા અજવાસમાં ગભાણમાં ગાયો ભેંશોને નીણ પણ નંખાતું. ઓસરી એ પંગત પડે ત્યારે બે બાજુ એક એક ફાનસ ગોઠવતા. એ પ્રકાશમાં સરસ ઢીલી ખીચડી ઘીથી લસપસતી. કઢી હોય, રોટલા રોટલી, લોટવાળા મરચાં, કોઇ સરસ તેલ નીતરતું શાક સ્વાદ વાળુ. રાતનું વાળુ થઇ જાય એટલે ફળીએ ફાનસ મુકી વાસણ ઉટકાઇ જાય. ખાટલા પર ઉધા મુકી દે એટલે નીતરી જતા. કાંસાની થાળી, તાંસળી, લોટો એવા વાસણો હતા. નોનસ્ટીક એટલે શુ ? એ કદાચ ડીક્ષનરીમાં પણ આવ્યું નહી હોય.

કઢી હોય તો સુતી વખતે દુધનો ગ્લાસ સૌ પોતપોતાના રુમમાં લહી જાય. દુઘ ફરજીયાત પીવાનું જ એવું, વડીલો કેતા. દુધ પણ ફ્લેવર વઘરનું. આ ફાનસના આછા પીળા પ્રકાશમાં ભણતા એ આજ કયાના કયા પહોંચી ગયા છે.સારુ ભણીને. ફાનસ કેટકેટલી સુંદર યાદોનું સાક્ષી રહ્યું હશે. આજ વરસાદ પડે, લાઇટ જાય ત્યારે ચાઇનીસ લાઇટો અંધા કરી દે એવી ઘરમાં આવી ગઇ છે. ઓટોમેટીક ચાલુ થઇ જાય પાછી ભુતની જેમ આંખ અંજાય જાય તેવી જડુસ.

પણ સાચું કવ ફાનસ સાથે જીવવાની મજા હતી હો. એ ફાનસના આછાં અજવાળાંનો પ્રેમ, એમાં રહેલી કુટુંબ ભાવના, ધીમો પ્રકાશ આંખોનું તેજ સાચવી રાખતો. મોતિયો તો લાડુ જ હોય એવીમાંત્ર ખબર હતી. આંખમાં હોય ? એ જડુસ લાઇટો આવ્યા પછી ખબર પડી.

ફાનસમાં વાંચનાર શીક્ષક પણ સત્ય સાથે વિદ્યાદાન આપતા. ભણાવવાની રીત પણ ઠાવકી હતી. પીઢતા હતી. વિદ્યાર્થીઓ અને ટીચર વચ્ચેની એક પૂજનીય વડીલ અને બાળક વચ્ચેના સંબંધોની સંસ્કારી રેખા હતી. જ્ઞાન આપનારને વંદનીય ગણાંતુ. પણ હવેની આજ બદલાઇ છે. જે લખવાજેવુ રહ્યું નથી. ફાનસમાંત્ર આછું અજવાળું નહી પણ ઠંડીમાં હુફ પણ આપતું. ઢોલિયાની બાજુમાં રાત આખી સળગે અને ઠંડી ઉડાડે. એક પાતળાં ગોદડાં ટાઢ ઝીલતાં.

મને ફાનસ ખુબ ગમતા. આજ પણ સાચવીને રાખ્યા છે. આજ પણ લાઇટ જાય તો દિવા કરુ છુ મીણબત્તી નહી. હવે ફાનસ મળે છે પણ ડીઝાઇનમાં આવવા લાગ્યા. અંદર જગમગતી વાટ નહી પણ બલ્બ ખોસી દીધા છે. લોકો હવે જુની ભાત ઉપસાવવા નવી રીત અજવાળવા લાગ્યા. લાગે છે ફાનસને ભુલ્યા નથી. ભુલાય એવું પણ નથી આ ફાનસ.