ଗୀତାର ପ୍ରଥମ ଶବ୍ଦ

ଗୀତାର ପ୍ରଥମ ଶବ୍ଦ

ଚାରି

ଧର୍ମ ଶବ୍ଦର ବ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି:

ଧୃ ଧାତୁ=ପୋଷଣ କରିବା+କର୍ତ୍ତୃ. ମ; ଯାହା ସଂସାରକୁ ବା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଧାରଣ କରେ ବା ପୋଷଣ କରେ ତାହାକୁ ଧର୍ମ କହନ୍ତି।

ସଂସ୍କୃତରେ "ଧର୍ମ" ଶବ୍ଦ "ଧୃ’ ଧାତୁରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି "ଧାରଣ କରିବା ବା ସାହାରା ଦେବା।’ ଏହା ମଧ୍ୟ ବୈଦିକ ସଂସ୍କୃତର ଧର୍ମନ ଧାତୁ ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ଯାହାର ଅର୍ଥ "ଧାରକ" ବା "ସହାୟତା ପ୍ରଦାୟକ"। ଋଗ୍ ବେଦରେ ଧର୍ମନର ଅର୍ଥ ଦୃଢ଼ ବା ସ୍ଥାୟୀତ୍ଵ।

ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ତୃତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ, ମୌର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକ କାନ୍ଦାହାର ଦ୍ଵିଭାଷୀ ଶିଳାଲେଖରେ ଦୟା, ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପରିପକ୍ଵତା କିମ୍ବା ଦେବତ୍ଵ ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାର କରି ଧର୍ମକୁ ଗ୍ରୀକ୍ ଏବଂ ଆରବିକ ଭାଷାରେ ଅନୁବାଦ କରିଥିଲେ।

ସଂଜ୍ଞା:

ଯାହା ସଂସାରକୁ ଧାରଣ କରିଛି ତାହା ଧର୍ମ । କିନ୍ତୁ ବାସ୍ତବରେ ଧର୍ମ ହେଉଛି ସମ୍ପୂର୍ଣ ଏକ ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନ ଏବଂ ଧର୍ମରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଧାରଣା ଯାହାର ଏକାଧିକ ଅର୍ଥ ରହିଛି। ଧର୍ମ ପାଇଁ ଏକକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିବା କଷ୍ଟକର, କାରଣ ଏହି ଶବ୍ଦର ଏକ ଦୀର୍ଘ ଏବଂ ବିବିଧ ଇତିହାସ ଏବଂ ଅର୍ଥ ଏବଂ ବ୍ୟାଖ୍ୟାର ଏକ ଜଟିଳ ଅର୍ଥ ସମୁଚୟ ରହିଛି। ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଭାଷାରେ ଧର୍ମ ପାଇଁ କୌଣସି ସମାନ ଶବ୍ଦର ସମକକ୍ଷତା ନାହିଁ।

ଧର୍ମ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଧାରଣା ଇତିହାସ ମାଧ୍ୟମରେ ବିକଶିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ଅର୍ଥ ବିକଶିତ ହୋଇଛି। ପୁରାତନ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକରେ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ପ୍ରାଚୀନ ପୁରାଣରେ ଧର୍ମର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ନିୟମ, ବିଶୃଙ୍ଖଳାରୁ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିବା ଆଦେଶ, ତଥା ରୀତିନୀତି; ପରେ ବଦ, ଉପନିଷଦ, ପୁରାଣ ଏବଂ ଦର୍ଶନରେ ଏହାର ଅର୍ଥ ବିଶୋଧିତ, ସମୃଦ୍ଧ ଏବଂ ଅଧିକ ଜଟିଳ ହୋଇଛି ଏବଂ ଏହି ଶବ୍ଦଟି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଛି। କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ, ଧର୍ମ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସାମଗ୍ରୀ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିବା ମାନବୀୟ ଆଚରଣ, ନିୟମ, ଆଚରଣ ଏବଂ ପ୍ରକୃତି, ସମାଜ, ପରିବାର ତଥା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ତରରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ।

ଧର୍ମ କହିଲେ କେବଳ ଧର୍ମ ମତକୁ ବୁଝାଏ ନାହିଁ ସେଥିରେ ନିମ୍ନ ତତ୍ତ୍ଵ ଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ:

ସନାତନ ଧର୍ମ-ଯେଉଁ ଧର୍ମ ଶାଶ୍ଵତ, ଅନନ୍ତ ଏବଂ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ।

ବର୍ଣ୍ଣ ଧର୍ମ-କ୍ଷତ୍ରୀୟ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ବୈଶ୍ୟ ଓ ଶୂଦ୍ରାଦିଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କର୍ମ।

ଆଶ୍ରମ ଧର୍ମ-ଜୀବନର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଯଥା:- ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ଆଶ୍ରମ, ଗୃହସ୍ଥାଶ୍ରମ, ବାନପ୍ରସ୍ଥାଶ୍ରମ ଓ ସନ୍ୟାସାଶ୍ରମରେ ଜଣଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟକର୍ମ ବା ଅନ୍ତର୍ନିହିତ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ।

ସ୍ବ-ଧର୍ମ- ନିଜର ବୟକ୍ତିକ କିମ୍ବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ।

ଆପଦ ଧର୍ମ-ପ୍ରତିକୂଳ ସମୟରେ ଧାର୍ଯ୍ୟ ଧର୍ମ।

ସାଧାରଣ ଧର୍ମ-ଜୀବନର ପର୍ଯ୍ୟାୟ ନିର୍ବିଶେଷରେ ନୈତିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ।

ଯୁଗ ଧର୍ମ-ହିନ୍ଦୁ ପରମ୍ପରା ଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଚାରି ଯୁଗ ପାଇଁ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କର୍ମ, ଯାହା ଯୁଗର ଶେଷରେ ବଦଳିପାରେ।

ନିତ୍ୟ ଧର୍ମ-ଶରୀର ରକ୍ଷା ପାଇଁ ପ୍ରତିଦିନ କରାଯାଉଥିବା କର୍ମ ହିଁ ନିତ୍ୟଧର୍ମ।

ଶରୀର ଧର୍ମ-ଶରୀରକୁ ଭୋକ ଲାଗିବା, ଲଘୁଶଙ୍କା ଗୁରୁ ଶଙ୍କା ଲାଗିବା। ଡର ଭୟ ଲାଗିବା, ମୃତ୍ୟୁ ଭୟ ଲାଗିବା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟମାନେ ତାଙ୍କୁ ଉତ୍ତମ ଲାଗୁଥିବା ବିଷୟ ପ୍ରତି ଆକର୍ଷଣ ଜାତ କରାଇବା ଇତ୍ୟାଦି।

କୁଳଧର୍ମ-ଏକ ନିଦ୍ଦିଷ୍ଟ କୁଳ ବା ପରିବାରରେ ପରମ୍ପରାକ୍ରମେ କରାଯାଉଥିବା ଚଳଣି ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କର୍ମ।

ଦେଶଧର୍ମ-ଦେଶ ଭିତ୍ତିରେ ପ୍ରଚଳିତ କର୍ମ, ଚଳଣି, ସଂସ୍କୃତି, ଦେଶାତ୍ମବୋଧକ ଚିନ୍ତା ଚେତନା।

ଧର୍ମ ଦେବତା-ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କୁ ବୁଝାଏ

ଧର୍ମରାଜା-ଯୁଧିଷ୍ଠିରଙ୍କୁ କୁହାଯାଏ

କୌଣସି ଦେବତା ବା ମହାପ୍ରସାଦ ବା କୌଣସି ଦେବତାଙ୍କ ଭୋଗ ବା ଗଙ୍ଗା-ଜଳାଦି ପବିତ୍ର ବସ୍ତୁକୁ ସାକ୍ଷୀ ରଖି ଦୁଇ ଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି ପରସ୍ପର ସଙ୍ଗେ ଧର୍ମ ବାପ, ଧର୍ମପୁଅ, ଧର୍ମଭାଇ, ଧର୍ମଭଉଣୀ, ଧର୍ମ ମାଆ, ଧର୍ମ ଝିଅ, ସଙ୍ଗାତ, ମୈତ୍ର, ପ୍ରସାଦ, ସରପୁଳି, ଅଭଡ଼ା, ଚାନ୍ଦ, ବଉଳ, ଗଙ୍ଗାଜଳ, ତୁଳସୀ, ଗୋଦାବରୀ, ପହିଲି ଭୋଗ, ବଉଳ, ମକର, ଏହିପରି ନାନାପ୍ରକାର ଧର୍ମ-ବନ୍ଧୁତା ସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି। ଏମାନଙ୍କୁ ପ୍ରୀତି ବନ୍ଧୁ ବା ଧର୍ମ ବନ୍ଧୁ ବୋଲାଯାଏ। ସମୟ ସମୟରେ ଦେଖା ଯାଏ ଯେ ଏ ବନ୍ଧୁତା ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ବା ବିବାହ ସମ୍ପର୍କ ଠାରୁ ଦୃଢ଼ତର ଓ ପବିତ୍ରତର ହୁଏ। ସମୟ ସମୟରେ ଏହି ଧର୍ମ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିବା ଛଳରେ ମଧ୍ୟ ଲୋକେ ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ ଓ ଇନ୍ଦ୍ରିୟବୃତ୍ତି ସାଧନାଦି ଜଘନ୍ୟ କର୍ମମାନ କରି ଥାଆନ୍ତି। ତେଣୁ ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜାଗତିଆର ରହିବା ଦରକାର।

ବେଦ ଏବଂ ଉପନିଷଦରେ:

ଉପନିଷଦରେ ଧର୍ମର ଧାରଣା ଆଇନ, ଶୃଙ୍ଖଳା, ସୋୈହାର୍ଦ୍ଦ୍ୟ ଏବଂ ସତ୍ୟର ଜାଗତିକ ନୀତି ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି। ଏହା ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ଶାସକଙ୍କର ନୈତିକ ନୀତି ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ। ଧାର୍ମିକତା ଏବଂ ସତ୍ୟର ନିୟମ ଭାବରେ ବୃହଦାରଣ୍ୟକ ଉପନିଷଦର ମନ୍ତ୍ର ସଂଖ୍ୟା ୧.୪.୧୪ -

ସ ନୈବ ବ୍ୟଭବତ୍, ତତ୍ଛ୍ରେୟୋରୂପମତ୍ୟସୃଜତ ଧର୍ମମ୍; ତଦେତତ୍ କ୍ଷତ୍ରସ୍ୟ କ୍ଷତ୍ରଂ ଯଦ୍ଧର୍ମଃ, ତସ୍ମାଦ୍ଧର୍ମାଦ୍ପରଂ ନାସ୍ତି; ଅଥୋ ଅବଲୀୟାନ୍ ବଲୀୟାଂସମାଶଂସତେ ଧର୍ମଣ, ଯଥା ରାଜ୍ଞୈବମ୍; ଯୋ ବୈ ସ ଧର୍ମଃ ସତ୍ୟଂ ବୈ ତତ୍, ତସ୍ମାତ୍ ସତ୍ୟଂ ବଦନ୍ତମାହୁଃ, ଧର୍ମଂ ବଦତୀତି, ଧର୍ମଂ ବା ବଦନ୍ତମ୍ ସତ୍ୟଂ ବଦତୀତି, ଏତଦ୍ଧ୍ୟେବୈତଦୁଭୟଂ ଭବତି।

ଏହାର ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇ କୁହାଯାଇଛିି:

ଧର୍ମଠାରୁ କିଛି ଅଧିକ ନୁହେଁ। ଜଣେ ଦୁର୍ବଳ ବ୍ୟକ୍ତି ରାଜାଙ୍କ ପରି ଜଣେ ସବଳ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ବ୍ୟକ୍ତି ଉପରେ ଧର୍ମ ଦ୍ଵାରା ବିଜୟ ପ୍ରାପ୍ତ କରି ପାରନ୍ତି। ସତ୍ୟ ହେଉଛି ଧର୍ମ ଏବଂ ଧର୍ମ ହେଉଛି ସତ୍ୟ; ଅତଏବ, ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ସତ୍ୟ କହନ୍ତି, ସେମାନେ କହନ୍ତି, “ସେ ଧର୍ମ କୁହନ୍ତି”; ଏବଂ ଯଦି ସେ ଧର୍ମ ବିଷୟରେ କୁହନ୍ତି, ସେମାନେ କହନ୍ତି, ସେ ସତ୍ୟ କୁହନ୍ତି! କାରଣ ଉଭୟ ଏକ ଓ ଅଭିନ୍ନ ଅଟନ୍ତି।

ମନୁସଂହିତା ଅନୁଯାୟୀ-ପରିତ୍ରାଣ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଧର୍ମ କୁହାଯାଏ ଯାହା ଧର୍ମର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଅଟେ।

ମନୁସଂହିତାରେ ଧର୍ମର ଦଶଟି ଲକ୍ଷଣ ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି: ଧୃତି, କ୍ଷମା, ଧାମ, ଆସ୍ତେୟା, ଶୋୈଚ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ନିଗ୍ରହ, ଧି, ବିଦ୍ୟା, ସତ୍ୟମ୍, ଅକ୍ରୋଧ। ଏଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଧର୍ମ ପାଳନ କରିବାର ଲକ୍ଷଣ, ଯାହାର ଅନୁଗାମୀ ଜଣେ ଧାର୍ମିକ ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ।

ମନୁସଂହିତା ସନାତନ ଧର୍ମ ବିଷୟରେ ମଧ୍ୟ କହିଛନ୍ତି-ଲୋକମାନେ ସର୍ବଦା ସତ୍ୟ କହିବା ଉଚିତ୍ ଏବଂ ଏହାକୁ ଏକ ମଧୁର, ଭଦ୍ର ଏବଂ ଦୟାଳୁ ଢଙ୍ଗରେ କହିବା ଉଚିତ୍, ଏକ ପ୍ରେମହୀନ ଏବଂ ଦୟାହୀନ ଢଙ୍ଗରେ ସତ୍ୟକୁ ନ କହିବା, ଏବଂ ଯଦି ଏକ ସୁନ୍ଦର ବା ଲାଭଦାୟକ ମିଥ୍ୟା ଅଛି, ତେବେ ତାହା କୁହନ୍ତୁ ନାହିଁ, ଅର୍ଥାତ୍ ତାହାଠାରୁ ଦୂରେଇ ରୁହନ୍ତୁ। ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଚାଟୁକାର ଏବଂ ସୁଖ ପାଇଁ ମିଥ୍ୟା ନ କହିବା ହେଉଛି ସନାତନ ଧର୍ମ।

ରାମାୟଣରେ ଜଣେ କୃଷକ ରାଜାଙ୍କୁ ଧର୍ମ ତଥା ନୈତିକତା ପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ କହିଥିଲେ, ରାଜା ରାଜି ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ତାହାକୁ ଅନୁସରଣ ମଧ୍ୟ କରିଥିଲେ ଯଦିଓ ତାଙ୍କୁ ଧର୍ମର ନିୟମ ମାନିବା ପାଇଁ ବହୁ ମୂଲ୍ୟ ଦେବାକୁ ପଡିଛି। ସେହିଭଳି, ରାମାୟଣରେ ରାମ, ସୀତା ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କ ଜୀବନର ସମସ୍ତ ପ୍ରମୁଖ ଘଟଣାରେ ଧର୍ମ ହେଉଛି ପ୍ରମୁଖ। ରାମାୟଣର ପ୍ରତ୍ୟେକ କାଣ୍ଡ ସାଙ୍କେତିକ ଭାବରେ ଜୀବନ ପରିସ୍ଥିତି ଏବଂ ନୈତିକ ପ୍ରଶ୍ନ ଉପସ୍ଥାପନ କରେ। ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗଟି ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ବିତର୍କ ହୋଇଛି, ଶେଷରେ ମିଥ୍ୟା ଉପରେ ସତ୍ୟ, ମନ୍ଦ ଉପରେ ଭଲ ଏବଂ ପାପ ଉପରେ ପୁଣ୍ୟର ବିଜୟ ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି। ଏହି କାରଣରୁ, ହିନ୍ଦୁ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଗ୍ରନ୍ଥ ଗୁଡ଼ିକରେ ଭଲ, ନୈତିକ ଭାବରେ ସରଳ, ନୀତି ନିୟମ ମାନୁଥିବା ଲୋକକୁ ଧର୍ମ ପୁରୁଷ ଓ ରାଜାଙ୍କୁ “ଧର୍ମରାଜ” କୁହାଯାଏ।