ବିକ୍ରମ ବେତାଳ - ୪୧

ଶୁକ ପକ୍ଷୀ ପ୍ରାପ୍ତି

ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ମନେକଲେ ଦିନେ ମୃଗୟାକୁ ଯିବା ନିମିତ୍ତ ଆଦେଶ ପାଇ ସୈନ୍ୟମାନେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲେ । ଶିକାରୀ ବେଶଧରି ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ଅଶ୍ୱପୃଷ୍ଠରେ ବସି ଚାଲନ୍ତେ ସୈନ୍ୟମାନେ ତାଙ୍କର ଅନୁଗମନ କଲେ । ନାନା ପ୍ରକାର ବାଦ୍ୟ ବଜାଇଣ ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶିଲେ । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅବ୍ୟର୍ଥ । ସମ୍ମୁଖରୁ ଭୟଭୀତ ହୋଇ ମୃଗଟିଏ ପବନ ବେଗରେ ପଳାଇଲା । ରାଜା ବାରମ୍ବାର ଶର ପ୍ରହାର କଲେ ମାତ୍ର ତା’ ଦେହରେ ଶର ବାଜିଲା ନାହିଁ । ମୃଗ ପଳାଇବା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ଲଜ୍ଜାପାଇ ମୃଗର ପଶ୍ଚାତ୍ ଧାବନ କଲେ । ବହୁ ଦୂର ପଥ ଅତିକ୍ରମ କରିବାପରେ ନୃପ ଭାବିଲେ ଏ ମୃଗ ମାୟାବି ରାକ୍ଷସ କିମ୍ବା ମହାଗ୍ରହ ଶନିଶ୍ଚର ନୁହେଁତ । ତଥାପି ରାଜା ଚିନ୍ତାକଲେ ଏହାକୁ ବଧ ନକଲେ ମୋର ପ୍ରତିଜ୍ଞା ଅପୂର୍ଣ୍ଣ ରହିବ । ଏମନ୍ତ ବିଚାରି ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ପବନ ବେଗରେ ମୃଗର ପଶ୍ଚାତ୍ ଧାବନ କଲେ । ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲା । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ରାଜା ମନରେ ବିଚାର କଲେ ସୈନ୍ୟଙ୍କୁ ଛାଡି ମୁଁ ଏତେ ଦୂର ଅଇଲି ମୃଗ ତ ପଳାୟନ କଲେ । ଶର ମୋର ବ୍ୟର୍ଥ ହେଲା । ଅନ୍ଧାର ହେଲା । ପଥ ଦେଖାଯାଉନି । ଏ ବନସ୍ତରେ ନିଶ୍ଚୟ ପ୍ରାଣ ଚାଲିଯିବ ।

ଏପରି ମନ ମଧ୍ୟରେ ଚିନ୍ତାକରି ରାଜା ଶିଶଂପା ବୃକ୍ଷ ମୂଳରେ ରହିଲେ । କେହି ଅଙ୍ଗରକ୍ଷୀ ନଥିବାରୁ ରାଜା ନଶୋଇ ଉଜାଗର ରହିଲେ । ଶୁକଶାରୀ ଦୁଇଟି ସେ ବୃକ୍ଷରେ ରହନ୍ତି । ଖାଦ୍ୟ ଅନ୍ୱେଷଣରେ ସେ ଯାଇଥିଲେ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତନ କଲେ । ସେ ଦୁହେଁ କଥାବାର୍ତ୍ତା ହେଉ ହେଉ ମଧ୍ୟରାତ୍ରି ହେଲା । ଶାରୀ ବୃକ୍ଷତଳକୁ ଅନାନ୍ତେ ମନୁଷ୍ୟ ଜଣେ ବସିଥିବାର ଦେଖିପାରିଲା । ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ଶୁକପକ୍ଷୀକୁ ପ୍ରଶ୍ନକଲା । ବୃକ୍ଷ ମୂଳରେ ବସିଥିବା ଲୋକ ଜଣକ କିଏ? ସେ କାହିଁକି ଏଠି ଧନୁଶର ଧରି ବସିଛି । ଶୁକ କହିଲା ସହି ଭୟ କରନାହିଁ ମୁଁ ଏହାକୁ ଜାଣେ । ପରମ ଧାର୍ମିକ ନ୍ୟାୟବନ୍ତ ସତ୍ୟବାଦୀ ଏ ନୃପ ତାଙ୍କ ନାମ ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ । ବୃହସ୍ପତି ସମ ବିଦ୍ୟାରେ ନିପୁଣ । ନବରତ୍ନ ପଣ୍ଡିତ ଏହାଙ୍କର ସଭାରେ ଅଛନ୍ତି । ଶତ୍ରୁଗଣଙ୍କୁ ଏ ରାଜା କାଳପରି, ଉଜ୍ଜୟିନୀ ନଗ୍ରରେ ଏ ରାଜା । ଏହିଙ୍କର ଭଣ୍ଡାର ଧନଧାନ୍ୟରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ମାତ୍ର ସୁଯୋଗ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀଟିଏ ଏହାଙ୍କ ପାଖରେ ନାହିଁ । କିଏ ସେ ଏହାଙ୍କୁ ନୀତି ଉପଦେଶ ଦେବ । ଏ ରାଜା ଯେବେ ମୋତେ ମନ୍ତ୍ରୀ କରି ନିଅନ୍ତେ ଏହାଙ୍କର ଯଶ କୀର୍ତି ସଂସାରରେ ବ୍ୟାପି ଯାଆନ୍ତା ।

ଏ ସଂସାରରେ ଯେତେ ରାଜା ଅଛନ୍ତି ସମସ୍ତଙ୍କ ଉପରେ ଚକ୍ରବର୍ତୀ ହୁଅନ୍ତେ । ମୁଁ କ୍ଷୁଦ୍ର ପକ୍ଷୀଟିଏ ଏ କ’ଣ ମୋ କଥାରେ ବିଶ୍ୱାସ କରିବେ । ଶୁକ କଥାଶୁଣି ଶାରୀ କହିଲା ଯେ ପରର ଉପକାରୀ ସେ ସ୍ୱର୍ଗକୁ ଯାଏ । ସେ ବଂଚିଥିବାଯାଏଁ ଲୋକେ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି । ପରର ମଙ୍ଗଳ ବହୁ ପୁଣ୍ୟ । ରାଜାଙ୍କର ଯେବେ ମଙ୍ଗଳ ହେବ ତୁମ୍ଭେ ତାଙ୍କର ମନ୍ତ୍ରୀ ହୁଅ । ଶୁକ ଥଟ୍ଟାକରି ଶାରୀକୁ କହିଲା ତୁ ମୋଠୁ ସ୍ନେହ ତୁଟାଇ ଆଉ କା ସାଙ୍ଗରେ ଗୁପ୍ତରେ ପ୍ରୀତି କଲୁଣି । ଏକଥା ଶୁଣି ଶାରୀ କ୍ରୋଧାନ୍ୱିତ ହୋଇ ଶୁକକୁ ଧିକ୍କାର କରି କହିଲା- ଏକଥା କହି ସ୍ୱାମୀ କୁଳରେ କିମ୍ପା କଳଙ୍କ ଲଗାଉଛ । ଯେବେ ଅନ୍ୟ ପୁରୁଷ କଥା ମୁଁ ଭାବୁଥିବି ଅକାଳରେ ବଜ୍ରପାତରେ ମୋର ପ୍ରାଣଯିବ । ଏପରି କହି ଶାରୀ ମୂର୍ଚ୍ଛା ଗଲା । ଶୁକ ତାଙ୍କୁ ଚେତା କଲା । ଶୁକ କହିଲା ପ୍ରିୟେ, ମୁଁ ତୁମ୍ଭର ମନ ବିଡୁଥିଲି । ମୁଁ ଜାଣେ ତୁ ପତିବ୍ରତା କୋପ ମନରୁ ତ୍ୟାଗକର । ମୁଁ ନିଶ୍ଚିତ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ମନ୍ତ୍ରୀପଣ କରିବି ତୁ ଏଠାରେ ମୋ ବାଟକୁ ଚାହିଁ ବସିଥିବୁ ।

ଶୁକ ଶାରୀ ଦୁହେଁ ଏପରି କଥୋପକଥନ ହେବା ସମୟରେ ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ସେ କଥା ଶୁଣି ପାରିଲେ । ପ୍ରଭାତ ହେଲା । ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ଶୁକ ଓ ଶାରୀଙ୍କୁ କହିଲେ ମୁଁ ତୁମ୍ଭର କଥାବାର୍ତ୍ତା ଶୁଣିଛି । ଆଜିଠାରୁ ତୁମ୍ଭେ ମୋର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେଲ । ରାଜ୍ୟର ଭାର ମୁଁ ତୁମ୍ଭ କରରେ ଦେଲି । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ କହିଲେ ତୁମ୍ଭେ ମୋ ସାଙ୍ଗରେ ଆସ । ଶୁକ କହିଲା ରାଜା ମୁଁ ନିଶ୍ଚିତ ଯିବି; ମାତ୍ର ମୋତେ ବନ୍ଦୀକରି ରଖିବ ନାହିଁ । ଶୁକପକ୍ଷୀ ଆସି ରାଜାଙ୍କ ହସ୍ତରେ ବସିଲା । ରାଜା ଆସି ସୈନ୍ୟ ସେନାଙ୍କ ପାଖରେ ପହଁଚିଲେ । ପାରିଧି ସାରୀ ଶୁକ ପକ୍ଷୀକୁ ଧରି ନିଜ ରାଜ୍ୟରେ ପହଁଚି ଗଲେ । ସେହିଦିନଠାରୁ ଶୁକ ସଙ୍ଗରେ ବିଚାର କରି ରାଜ୍ୟ ଶାସନ କରନ୍ତି ।

ଏକ ଦିନକର କଥା । ଶୁକପକ୍ଷୀ ସହିତ ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ରାଜସଭାରେ ବସିଥାନ୍ତି । ସହସା ଏକ ରାକ୍ଷସୀ ରାଜସଭାମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଅଟ୍ଟହାସ୍ୟ କରି ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟକୁ ଅନାଇ କହିଲା ହେ ଧର୍ମରାଜ ତୋର ସଭା ନବରତ୍ନ ପଣ୍ଡିତେ ମଣ୍ଡନ୍ତି । ଜଗତସାରା ପ୍ରଶ୍ନଟିଏ ପଚାରି ତା’ର ଉତ୍ତର ପାଇପାରିଲି ନାହିଁ । ମୋ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଯେ ଦେଇ ନ ପାରିଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କର ମୁଣ୍ଡ ମୋଡି ମୁଁ ଖାଇଦେଇଛି । ଯେବେ ମୋ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ନଦେବ ତୋ ସଙ୍ଗରେ ତୋ ରାଜ ପରିଷଦମାନଙ୍କୁ ଗୋଟି ଗୋଟି ଗିଳିଦେବି । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ କହିଲେ ହେ ରାକ୍ଷସୀ ତୁ କି ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବୁ ପଚାର । ନ କହି ପାରିଲେ ତୁ ଭକ୍ଷଣ କରିବୁ । ଯେବେ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦିଆଯିବ ତୁ କି ଦଣ୍ଡ ନେବୁ କହ ।

ରାକ୍ଷସ କହିଲା ହେ ନୃପ! ମୋର ପ୍ରଶ୍ନ କଥା ଶୁଣ । ମୃଗ ମୃଗୀ ଦୁଇଜଣ ସୁଖରେ ଏକ ବନରେ ବାସ କରୁଥିଲେ । ଦୁହିଁଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତମ ପ୍ରୀତି ଥିଲା । ଜଣେ ଜଣଙ୍କୁ ନ ଦେଖିଲେ ଦଣ୍ଡେ ରହିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ମୃଗୁଣୀର ଗର୍ଭ ପାଂଚମାସ । ଦିନେ ଭ୍ରମଣ କରୁ କରୁ ବହୁଦୂର ଚାଲିଗଲେ । ଉଭୟଙ୍କୁ ତୃଷା ହେଲା । ଜଳ ଖୋଜିଲେ କିନ୍ତୁ ପାଇଲେ ନାହିଁ । ଆତୁର ହୋଇ ଦୁହେଁ ଜଳ ଖୋଜିଲେ । ଗିରୀ କ୍ରୋଟରରେ ଅଳ୍ପ ଜଳ ଥିବାର ଦେଖିଲେ । ସେ ଚଳେ ଚଳୁଏ ବା ଦୁଇଚଳ ହେବ । ସେ ଜଳ ପାନ କଲେ ଜଣକର ଶୋଷ ମେଂଟିବ । ତେଣୁ ମୃଗ କହିଲା ତୁମ୍ଭେ ଜଳପାନକର । ତୁମ୍ଭ ଗର୍ଭରୁ ଶିଶୁ ଜାତ ହେଲେ ବଂଶରକ୍ଷା ହେବ । ମୁଁ ମଲେ କିଛି ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ତୁମ୍ଭେ ମଲେ ଶିଶୁହତ୍ୟା ଦୋଷ ଲାଗିବ । ମୃଗୀ କହିଲେ ନାଥ, ତୁମ୍ଭେ ବିନାଶ ହେବ ମୁଁ ଜଳପାନ କରି ବଂଚି ରହିବି । ମୁଁ ଯେବେ ଜଳ ପାନ କରେ କୋଟି ଜନ୍ମର ପାପ ଲାଗିବ । ପାପ କରି ନାରୀକୂଳେ ଜନ୍ମନେଲି ପୁଣି ପାପ କରିବି । ତୁମ୍ଭେ ଜଳ ପାନ କର । ପତିଥାଇ ପତ୍ନୀ ବିନାଶ ହେଲେ ଭଲ? ଏପରି ଦୁହେଁ ଦୁହିଁଙ୍କୁ ଜଳପାନ କରିବାକୁ କହିଲେ; ମାତ୍ର କେହି ଜଳ ପାନ କଲେ ନାହିଁ । ଏହି କଥାର ବିଚାର କର । ଧର୍ମ ଉପରୁ ସେ ଦୁହିଁଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କାହାର କା ଠାରେ ଅଧିକ ସ୍ନେହ ଥିଲା ।

ରାକ୍ଷସୀର ପ୍ରଶ୍ନ ଶୁଣି ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ତାଙ୍କର ପଣ୍ଡିତ ସଭାକୁ ଅନାଇ କହିଲେ ହେ ପଣ୍ଡିତ ମଣ୍ଡଳୀ ମୋର ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦିଅ । ବରରୁଚି ଅଜାଙ୍କ ଆଦେଶ ଶୁଣି କହିଲେ ଉଭୟଙ୍କ ଠାରେ ଉଭୟଙ୍କର ସ୍ନେହ ଥିଲା । ରାକ୍ଷସୀ ଏକଥା ଶୁଣି ମନାକଲା । ଏହା ପ୍ରଶ୍ନର ସଠିକ୍ ଉତ୍ତର ନୁହେଁ । କବିଶ୍ରେଷ୍ଠ କାଳିଦାସ ରାକ୍ଷସୀର ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଯାଇ କହିଲେ, ମୃଗୁଣୀର ଅପେକ୍ଷା ମୃଗର ପ୍ରୀତି ଅଧିକ । ପୁରୁଷ ବିନା ନାରୀଙ୍କର ଗତି ନାହିଁ । ପୁରୁଷ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କପାଇଁ କଷ୍ଟ ସହନ୍ତି ନାହିଁ ଶାସ୍ତ୍ରର ଗାର । ମୃଗୀର ପ୍ରତି ମୃଗଠାରୁ ଅଧିକ । ରାକ୍ଷସୀ ଏ ଉତ୍ତରକୁ ନାପସନ୍ଦ କଲା । ଦଶଜଣ କରି ଉତ୍ତର ଦେଲେ ରାକ୍ଷସୀ, ଶୁଣିଲା କହିଲା, ଏ ସମସ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ରାକ୍ଷସୀ କହିଲା ହେ ନୃପବର ମୁଁ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କରିବି ।

ନବରତ୍ନ ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କ ଉତ୍ତରକୁ ନାପସନ୍ଦ କରନ୍ତେ ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ଶୁକ ପକ୍ଷୀକୁ କହିଲେ ମନ୍ତ୍ରୀବର ତୁମ୍ଭେ ଏବେ କୁହ । ଶୁକ ମନ୍ତ୍ରୀ କହିଲେ ହେ ରାକ୍ଷସୀ ଏ ଛାର ପ୍ରଶ୍ନ କହି ଏତେ ଦର୍ପ ଦେଖାଇ ହେଉଛୁ । ପରସ୍ପରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରୀତି ନଥିବାରୁ ଦୁହେଁ ମରଣ ଲଭିଲେ । ରାକ୍ଷସୀ କହିଲା, ଶୁକ ମନ୍ତ୍ରୀ ପରସ୍ପରଠାରେ କିପରି ସ୍ନେହ ନଥିଲା ବୁଝାଇ ଦିଅ । ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ଯଦି ସ୍ନେହ ଥାଆନ୍ତା ଉଭୟେ କିଛି କିଛି ଜଳପାନ କରି ତୃଷା ନିବାରଣ କରିଥାନ୍ତେ । ଏ ଦୁହେଁ ଯେବେ ପୁନଶ୍ଚ ଜନ୍ମ ନିଅନ୍ତି ଦୁହେଁ ପତିପତ୍ନୀ ହେବେ ନାହିଁ । ଶୁକ ମୁଖରୁ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ପାଇ ରାକ୍ଷସୀ ଗର୍ଜନ ତର୍ଜନ କରି ଚାଲିଗଲା । ଯିବାବେଳେ କହିଲା ଏ ଶୁକପକ୍ଷୀ ତତ୍ୱଜ୍ଞାନୀ, କିନ୍ତୁ କିପରି ପକ୍ଷୀ ଯୋନିରେ ଜନ୍ମଲାଭ କଲା? ଶୁକପକ୍ଷୀର ବିଚାର ଶୁଣି ସମସ୍ତେ ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ କଲେ ।