ତପସ୍ଵିନୀ - ଚତୁର୍ଥ ସର୍ଗ

[ ରାଗ: ଚୋଖି ]

ମଙ୍ଗଳେ ଅଇଲା ଉଷା ବିକଚ-ରାଜୀବ ଦୃଶା

ଜାନକୀ-ଦର୍ଶନ-ତୃଷା ହୃଦୟେ ବହି,

କରପଲ୍ଲବେ ନୀହାର- ମୁକ୍ତା ଧରି ଉପହାର

ସତୀଙ୍କ ବାସ-ବାହାର-ପ୍ରାଙ୍ଗଣେ ରହି,

କଳକଣ୍ଠ-କଣ୍ଠେ-କହିଲା,

"ଦରଶନ ଦିଅ ସତୀ, ରାତି ପାହିଲା" | ୧ |

ଅରୁଣ କଷାୟବାସ, କୁସୁମ କାନ୍ତି-ବିକାଶ

ପ୍ରଶାନ୍ତ-ରୂପ, ବିଶ୍ବାସ ଦିଅନ୍ତି ମନେ,

କେଉଁ ଯୋଗେଶ୍ୱରୀ ଆସି ମଧୁର ଭାଷେ ଆଶ୍ୱାସି

ଡାକୁଛନ୍ତି ଦୁଃଖରାଶି-ଉପଶମନେ,

ଦେବା ପାଇଁ ନବ ଜୀବନ

ସ୍ୱର୍ଗୁଁ କି ଓହ୍ଲାଇଛନ୍ତି ମର୍ତ୍ତ୍ୟଭୁବନେ | ୨ |

ସମୀର ସଙ୍ଗୀତ ଗାଏ, ଭ୍ରମର ବୀଣା ବଜାଏ,

ସୁରଭି ନର୍ତ୍ତନେ ଥାଏ ଉଷା ନିର୍ଦ୍ଦେଶେ,

କୁମ୍ଭାଟୁଆ ହୋଇ ଭାଟ ଆରମ୍ଭିଲା ସ୍ତବ ପାଠ

କଳିଙ୍ଗ ଅଇଲା ପାଟ ମାଗଧ ବେଶେ,

ଲଳିତ ମଧୁରେ କହିଲା,

"ଉଠ ସତୀ ରାଜ୍ୟ-ରାଣୀ, ରାତି ପାହିଲା" | ୩ |

ମୁନି-ମୁଖ-ବେଦ-ସ୍ୱନ ପୂର୍ଣ୍ଣ କଲା ଶ୍ୟାମବନ

ଉଠିଲା ଭେଦି ଗଗନ ଉଚ୍ଚ ଓଁକାର,

ବୈକୁଣ୍ଠେ ଦେଇ ତୃପତିଅନନ୍ତ ଶ୍ରୂତିକି ଗତି

ବିହିଲା କି ସରସ୍ୱତୀ ବୀଣା ଝଙ୍କାର;

ବେଳୁଁ ବେଳ ବନ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ,

ମନ୍ତ୍ରବଳେ ଯେହ୍ନେ ବଢ଼ି ଆସିଲା ବଳ | ୪ |

ଏକାଳେ ବ୍ରହ୍ମଚାରିଣୀ ଅନୁକମ୍ପା ତପସ୍ୱିନୀ

ଆସି ଜନକନନ୍ଦିନୀ ପାଶେ ଗମ୍ଭୀରେ,

ବୋଇଲେ, "ଉଠ ବୈଦେହୀ,ଉଷା ସୁକୁମାର ଦେହୀ

ଆସିଛି, ଦର୍ଶନ ଦେଇ ତୋଷ ବିଧିରେ,

ତମସା ରହିଛି ଅନାଇ

କୋଳ କରି ଥରେ ସୁଖ ଲଭିବା ପାଇଁ |" ୫ |

ପଦ୍ମିନୀ-ହୃଦ-ଶିଶିର- ବିନ୍ଦୁରେ ଖର-ରଶ୍ମିର

ପ୍ରତିବିମ୍ବ ପରି, ବୀର ରାମ ମୂରତି,

ଶୋକ ଜର୍ଜରିତ ଚିତ୍ତ- ଫଳକେ କରି ଚିତ୍ରିତ

ହେଲେ ଆସନୁଉତ୍ଥିତ ଜାନକୀ-ସତୀ;

ନମି ଅନକମ୍ପା ପୟରେ

ବନ୍ଦିଲେ ଉଷାର ପଦ ସବିନୟରେ | ୬ |

ବୋଇଲେ ତାକୁ ପ୍ରଶଂସି,"ତୁମ୍ଭେ ତିମିର-ବିଧ୍ୱଂସି

ରବି-ଆଗମନ-ଶଂସୀ ହୁଅ ସଂସାରେ,

ତୁମ୍ଭ କୋମଳ ଚରଣ କରେ ଜ୍ୟୋତି ଆହରଣ

ତହିଁ ଯାଉଛି ଶରଣ ଦୃଢ଼ ଆଶାରେ,

ଶୁଭ୍ର-ସଉରଭ ରସିକେ,

ଶୁଭ ସମ୍ପାଦିନୀ ହୁଅ ରଘୁବଂଶିକେ | ୭ |

ଉତ୍ସୁକ ହୃଦୟେ ରାତ୍ରୀ ଶେଷରେ ଆଶ୍ରମ ଧାତ୍ରୀ

ତମସା ନିର୍ମଳ-ଗାତ୍ରୀ ପବିତ୍ର-ଧରା

ପ୍ରାଙ୍ଗଣେ କୁସୁମ ବିଞ୍ଚି ସୁବାସିତ ନୀର ସିଞ୍ଚି

ମଙ୍ଗଳପ୍ରଦୀପ ରଚି ପ୍ରଭାତୀ ତାରା,

ମୁହୁର୍ମୁହୁଃ ମୀନ-ନୟନେ

ଚାହୁଁଥିଲା ସୀତା-ସତୀ-ଶୁଭାଗମନେ | ୮ |

ଉଟଜୁ ତାପସ-କନ୍ୟା- ଗଣଙ୍କ ଆଦର ବନ୍ୟା

ପ୍ଲାବନେ ଜଗତ-ଧନ୍ୟା-ସତୀ-ରତନ

ବାହାରି ଅବଗାହନେ ଅନୁକମ୍ପାଙ୍କ ଗହଣେ

ତମସା ଧାର ବହନେ କଲେ ଗମନ;

ସତୀଙ୍କି ତମସା ଅଙ୍କରେ

ଘେନି ସ୍ନେହେ ଆଲିଙ୍ଗିଲା ତରଙ୍ଗ-କରେ | ୯ |

ଅମୃତ ମଧୁର ସ୍ୱରେ ଭାଷିଲା ପରିତୋଷରେ,

"ମାଆ ଗୋ, ମୋ ମାନସରେ ନ ଥିଲା ଆଶା,

କରିବ ଅଙ୍କେ ବିହାର ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀ-ହୃଦହାର

ସୀତା କରି ପରିହାର ଭୋଗ-ପିପାସା,

ଭାଗ୍ୟବତୀ ମୋତେ ସଂସାରେ

ବୋଲିବେ ତୋ' ଯୋଗୁଁ ଏକା ପରଶଂସାରେ | ୧୦ |

ବନେ ବନେ ଭ୍ରମି ଭ୍ରମି ଗଣ୍ଡ-କୁହୁକେ ନ ଭ୍ରମି

ବହୁ ବାଧା ଅତିକ୍ରମି ସ୍ୱଚ୍ଛ ଜୀବନେ,

ଅନ୍ଧାର ଦୁଃଖ ନ ଗଣି ଆଲୋକ ସୁଖ ନ ମଣି

ଚାଲିଛିଁ ଦୂର ସରଣୀ ନତ ବଦନେ;

ଜନମ କରୁଛି ସଫଳ

ତୋୟ ଦାନେ ତୋଷି ତୀରବାସୀ ସକଳ | ୧୧ |

ମନ୍ଦାକିନୀ, ଗୋଦାବରୀ ସେସବୁ ଗୁଣେ ମୋ' ସରି

ତଥାପି ବର୍ଦ୍ଧନ କରିଛନ୍ତି ଗୌରବ

ଲଭି ତୋ ପବିତ୍ର ପଦ ଚିହ୍ନ ଅକ୍ଷୟ ସମ୍ପଦ

ଦିବିଷଦ-ପଦ-ପ୍ରଦ ଅଙ୍କ ସୌରଭ,

ତାହା ଥିଲା ମୋର ବାଞ୍ଛିତ,

ତଦଭାବେ ହେଉଁଥିଲି ମନେ ଲାଞ୍ଛିତ | ୧୨ |

କରିଥିଲି ଶୁଭ କର୍ମ ବୋଲି ଆଣିଦେଲା ଧର୍ମ

ସମୟେ ତୋତେ ମୋ ମର୍ମବାସନା ଜାଣି,

ପାଇଛି ଦୁର୍ଲଭ ଧନ କରିବି ତୃପ୍ତି ସାଧନ

ନିତି କରି ସମ୍ବୋଧନ କୋଳକୁ ଆଣି;

ଅଙ୍ଗ ପରିମଳ ତୋହର

ହେବ ମୋର ଜୀବନର କଳୁଷ-ହର | ୧୩ |

ମୋ କୋଳ-କେଳି ଚପଳ ସାରସ ମରାଳଦଳ

କୋକ ଯୁଗଳ ଯୁଗଳ ବକ ପଂକତି

ତୋ ପୁଣ୍ୟମୟ ଶରୀର କ୍ଷାଳନେ ପୂତ ମୋ' ନୀର

ପାନେ ବଞ୍ଚିଥିବେ ଚିରଦିନ ମୋ କତି,

କଳନାଦ ଛଳେ ତୋ ଯଶଃ

ଗାଇ ମୋ ଶ୍ରୂତିକି ତୋଷୁଥିବେ ଅଜସ୍ର | ୧୪ |

ପତିବ୍ରତା ଅଙ୍ଗେ ଲାଗି ପବିତ୍ର ହେବାର ଲାଗି

ବ୍ରତତୀ-ବାସ-ବିରାଗୀ ପ୍ରସୂନମାନ

ଦୂରୁଁ ଦୂରୁଁ ଝାସି ଝାସି ଧାଇଁଥିବେ ଭାସି ଭାସି

ଭ୍ରମୁଥିବେ ଆସି ଆସି ତୋ ସନ୍ନିଧନ;

ସ୍ନାନ ସମୟେ ମୋ ପୟରେ

ଦୟାମୟି ! ନ ପେଲିବୁ ତାଙ୍କୁ ପୟରେ | ୧୫ |

ମୋ କୂଳେ ଚାଳି ଚରଣ କରିବୁ ମୋ ବିଚରଣ

ବ୍ୟପଦେଶେ ବିତରିଣ ଅମରକାନ୍ତି,

ତା' ଲଭି ବନ ପାଦପ- ରାଜି ହୋଇ ଦପଦପ

ବହିବେ ଅମର-ଦର୍ପ ବିହିବେ ଶାନ୍ତି,

ପଲ୍ଲଲେ ପାଟଳ ଶ୍ୟାମଳ,

ରୁଚିର ରୁଚି ରହିବ ଚିର ନିର୍ମଳ |" ୧୬ |

ସୀତା ବୋଇଲେ, "ପନୀର- ମଧୁର ଏ ସ୍ୱଚ୍ଛନୀର;

ନୀର ନୁହେଁ, ଜନନୀର କ୍ଷୀର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷେ,

ଗିରି-ସ୍ତନୁ ବିନିସୃତ ହୋଇ ଆସୁଛି ଅମୃତ

ଧାରା ପରି ସୀତାମୃତକଳପା ଲକ୍ଷେ,

ଓହୋ ତୁ ତ ମୋ ମା ଏ ଦେଶେ,

ମୋ' ଦୁଃଖେ ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ-ବକ୍ଷା ତମସା ବେଶେ | ୧୭ |

ଛେଦ ଭେଦିଅଛି ପୃଷ୍ଠ ସେ ପାଖ ହେଉଛି ଦୃଷ୍ଟ

ତଥାପି ସୁତାକୁ ତୁଷ୍ଟ କରିବା ପାଇଁ

ଫିଟାଇ ସ୍ନେହ-ଲୋଚନ ପ୍ରୀତି-ମଧୁର-ବଚନ

ବିନ୍ୟାସେ ଚାଟୁ ରଚନ କରୁ ଗେହ୍ଲାଇଁ;

ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ ମା ତୋ ହୃଦୟ,

ମୋ'ଦୁଃଖ-ଆତପ ପାଇଁ ବାଲୁକାମୟ | ୧୮ |

ରାମ-ସାମ୍ରାଜ୍ୟେ ଯେ ସୀତା ଲୋକ-ଲୋଚନେ ଦୂଷିତା

ହୋଇ ଚିର ନିର୍ବାସିତା ସେ ତୋର ମତେ |

ନିଜ ପତିବ୍ରତା ଧର୍ମ- ବଳେ ସ୍ଥାବରଜଙ୍ଗମ

ପବିତ୍ରକରଣେ କ୍ଷମ ହେବ ଜଗତେ;

ମାତା ବୁଝେ ସୁତା ବେଦନା

ମାତା-ନେତ୍ରେ-ଦଗ୍ଧ ମୁଖୀ ଚନ୍ଦ୍ରବଦନା | ୧୯ |

ତୋ' ତୀର ଚିର ଆଶ୍ରୟ ହେଲାଣି ମୋର ନିଶ୍ଚୟ;

ଭରସା ତୋ' ଶାନ୍ତିମୟ ପଦକମଳେ;

ଶୂନ୍ୟ ଯାର ଚରାଚର ଜନନୀ କୋଳ ମାତର

ତାର ଆଦର-ଆକର ମହୀମଣ୍ଡଳେ,

ଜନନୀ ଯା ରତ୍ନଗରଭା,

କାହିଁକି ସେ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥନ ଲୋଡ଼ିବ ଅବା" | ୨୦ |

ସୁଶୀତଳ ସୁନିର୍ମଳ ପବିତ୍ର ତମସା-ଜଳ

ତଥା ସ୍ୱଭାବ ସକଳ ମୁନିସୁତାଙ୍କ,

ସ୍ନେହେ ତମସା ଚଞ୍ଚଳ କରି ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଛଳ

ହୋଇଗଲା ଅବିକଳ ସ୍ୱରୂପ ତାଙ୍କ,

ଆଲିଙ୍ଗନେ ତାଙ୍କ ବିଗ୍ରହେ

ବିଗ୍ରହ ମିଶାଇ ଦେଲା ଶୀଘ୍ର ସାଗ୍ରହେ | ୨୧ |

ସତତ ସୀତା ସକାଶ ରହି ଚାହିଁବା ସକାଶ

ପାଇ ଶୁଭ ଅବକାଶ ଏହି ଉପାୟେ,

ହୋଇ ବହୁନେତ୍ରବତୀ ବହୁ ହୃଦ ବହୁ ମତି

ଲାଭ କଲା, ବୁଦ୍ଧିମତୀ, ଅନେକ କାୟେ;

ସମଧର୍ମ ସମଗୁଣରେ

ମିଶି ମନ ତୋଷ ଲଭେ ବହୁ ଗୁଣରେ | ୨୨ |

ସମସ୍ତେ ଅବଗାହନ ବଢ଼ାଇ ପ୍ରତ୍ୟାଗମନ

କରି ବାଲ୍ମୀକି ଚରଣ କଲେ ବନ୍ଦନା;

ଆଶିଷେ ମୁନି-ପୁଙ୍ଗବ ବୋଇଲେ; " ଜ୍ଞାନ ବିଭବ-

ଅର୍ଜନେ ସୁସିଦ୍ଧି ଲଭ କରି ସାଧନ;"

ବିଶେଷେ ସୀତାଙ୍କୁ ସାଦରେ

ବୋଇଲେ, ବୀରସୂ ହୁଅ ଅପ୍ରମାଦରେ | ୨୩ |

ନନ୍ଦିନି ! ତୁ ଏ ଆଶ୍ରମ- ପାଦପଙ୍କୁ ସ୍ନହ-ଶ୍ରମ

ପ୍ରୟୋଗେ ନନ୍ଦନୋପମ କର ଯତନ,

ସେ ଭାବେ ତୋ ଅନୁଭବ ସ୍ୱଭାବେ ହେବ ସମ୍ଭବ

ଭବେ କେମନ୍ତ ଦୁର୍ଲଭ ସୁତ-ରତନ;

ଅନୁକମ୍ପା ଥିବେ ନିୟତ

ସକଳ ଅଭାବ ତୋର ମୋଚନେ ରତ |" ୨୪ |

ମୁନୀନ୍ଦ୍ର-ଆଦେଶ-ମତେ ତହୁଁ ଚଳିଲେ ସମସ୍ତେ

କମଳ-କୋମଳ ହସ୍ତେ କଳସୀ ଧରି,

କନ୍ୟାମଣ୍ଡଳେ ଜନକ- ସୁତା-କାନ୍ତି ଜକଜକ

ସ୍ଫଟିକ ମଧ୍ୟେ ହୀରକ-ପ୍ରତିଭା ପରି,

ଉପବନେ କଲେ ଗମନ,

ବଢ଼ାଇଲା ବନ-ଶୋଭା ପାଇ ସେ ଧନ | ୨୫ |

ବନ-ଲକ୍ଷ୍ମୀ-ଦ୍ୱାରେ ସୀତା ରାଜନ୍ତେ ସେ ଉଲ୍ଲସିତା

ମତିରେ ହୋଇ ଭୂଷିତା ରବି-କିରଣେ,

ହାସ-ପଲ୍ଲବ ଅଧରେ ମଞ୍ଜୁ ମଧୁକରଦରେ

ମଣ୍ଡି ଲାଗିଲା ଆଦରେ ଚିତ୍ତ ହରଣେ;

ଅର୍ଘ୍ୟ ଦେଇ ରଙ୍ଗ ସାଳ୍ମଳୀ,

ପାଦ୍ୟ ଦେଲା ଦୁର୍ବାଦଳ ହିମ-ପଟଳୀ | ୨୬ |

ସ୍ଥଳକମଳ ଆସନ- ଦେଇ, ପ୍ରୀତି ସମ୍ଭାଷଣ

କଲା, ଶାରିକା ଭାଷଣ ଛଳେ ମଧୁରେ;

ଶରଦ ସରସୀ ଜଳ ଫୁଟାଇ ନବକମଳ

ଅଳିସ୍ୱନେ ଯଥା କଳହଂସ-ବଧୂରେ;

ବୋଇଲା, "ପାହିଲା ସଜନିଚ

ତୋ-ପଦ ଅରୁଣେ ମୋର ଖେଦ-ରଜନୀ | ୨୭ |

ତୋତେ ମୁଁ ଭାଗ୍ୟବଶତଃ ଲଭି ନଭପୁଷ୍ପ ସତ-

କରି ଅସୀମ ଉଷତ ଅନ୍ତଃକରଣେ,

ଚିତ୍ରକୂଟ ଉପତ୍ୟକା ସିଦ୍ଧ ସେବିତ ଦଣ୍ଡକା

ପାରାବାର ପାର ଲଙ୍କା ଅଶୋକାରଣ୍ୟେ,

ଆଗେ ଥୋଇ ତୋତେ ଆଦର୍ଶ,

ଘଢ଼ିଲି ପ୍ରୀତି ପ୍ରତିମା ଚଉଦ ବର୍ଷ | ୨୮ |

ଯେତେବେଳେ ପୁଷ୍ପକରେ ବାହୁଡ଼ିଗଲୁ ପୁଷ୍କରେ

ଉଭା ହୋଇ ପୁଷ୍ପକରେ ମୃଗନୟନେ,

ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ଚାହିଁ ବିଷାଦରେ ତୋତେ ମୟୂରୀନାଦରେ

ଡାକୁ ଯେ ଥିଲି ସାଦରେ ଦୀର୍ଘ ଅୟନେ,

ସଖୀ କଥା ସ୍ମରି ମନରେ

ଆସିଲୁ କି ସଖି ! ଆଜି ଏତେ ଦିନରେ | ୨୯ |

ଦୀର୍ଘ ବିରହ ବିଶେଷ ସହି, ମୁଁ ନ ସହି ଶେଷ

ଚିନ୍ତାରେ ତାପସୀ ବେଶ କରି ଧାରଣ,

ତୋ ହୃଦୟ ଆଦରଶେ ପ୍ରତିବିମ୍ବି ସ୍ନେହରସେ

ମଜ୍ଜାଇ ତୋତେ ହରଷେ କଲି ବରଣ;

ଧନ୍ୟବାଦ କର ଗ୍ରହଣ;

ଶ୍ରଦ୍ଧା ସହ କଲୁ ଯା' ମୋ' ବାଞ୍ଛା ପୂରଣ | ୩୦ |

ପାଇଥିଲେ ସାଧୁ ସଙ୍ଗ ସଦ୍ଭାବ ଚିର ଅଭଙ୍ଗ

ରହେ, ସ୍ଥିର ନୀଳରଙ୍ଗ ଯଦା ଗଗନେ,

ସାଧୁ ମିତ୍ରେ ମନୋରଥ କଦାଚ ନ ହୁଏ ବ୍ୟର୍ଥ

ତେଣୁ ମୁଁ ହେଲି ସମର୍ଥ ତୋର ଦର୍ଶନେ;

ଭାଗ୍ୟେ ଥିଲେ ହୁଏ ଏ ଲାଭ,

ଭାଗ୍ୟବତୀ କଲା ସଖି ! ମତେ ତୋ ଭାବ" | ୩୧ |

ବନଶ୍ରୀ ମଧୁ ମୋହନ ସୀତା ହୃଦୟ ଗହନ

ବିରହ ଦାବ ଦହନ ଶାନ୍ତି କରଣେ,

ନବୀନ ଉଦୀୟମାନ ଘନ ପଟଳ ସମାନ

ମାନସେ ପ୍ରତୀୟମାନ ହେଲା ସେ କ୍ଷଣେ,

ବୋଇଲେ ଜନକନନ୍ଦିନୀ"

"ଆଜୀବନ ହେଲି ତୋର କାରା-ବନ୍ଦିନୀ" | ୩୨ |