ତପସ୍ଵିନୀ - ପ୍ରଥମ ସର୍ଗ

[ ରାଗ: ମଙ୍ଗଳ ଗୁଜ୍ଜରୀ ]

କିଏ ଗୋ ତୁ ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟୀ ଶୁଦ୍ଧ-ଶୁଭ-ବେଶା,

ଇନ୍ଦ୍ରନୀଳ-ଦ୍ୟୁତି-ଜିତ-ମନୋହର-କେଶା? | ୧ |

ତନୁକାନ୍ତି ଭେଦି ତୋର ଶୁଭ୍ର ସୂକ୍ଷ୍ମ ବାସ,

ଆହ୍ଲାଦ ଦେଉଛି ତୋର ହୃଦେ ହୋଇ ସୁପ୍ରକାଶ | ୨ |

କୌମୁଦୀ କି ଘନ ହୋଇ ବହିଛୁ ଶରୀର ?

କେଶଛଳେ ଚରଣେ ତୋ ଲୋଟୁଛି ତିମିର | ୩ |

ସୁବିରଳ ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ ଚାରୁ ତାରାଗ୍ରହ,

ମଣ୍ଡିଛନ୍ତି-ରତ୍ନ-ଭୂଷା-ରୂପେ ତୋ ବିଗ୍ରହ | ୪ |

ଅସଂଖ୍ୟ ଧବଳ ପୁଷ୍ପହାର ଶୋଭେ ଗଳେ,

ଗ୍ରଥିତ ହୋଇଛି ସବୁ ଅଦ୍ଭୁତ କୌଶଳେ | ୫ |

ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ-ସୌରଭେ ମୁଗ୍ଧ ହେଉଛି ଜଗତ,

ପ୍ରଫୁଲ୍ଲତା ହେଉଅଛି ପ୍ରାଣେ ଉପଗତ | ୬ |

କି ଢାଳୁଛୁ କରେ ଧରି, ଲୋକେ କରି ପାନ,

ଦୈବତ ସଦୃଶ ହେଉଛନ୍ତି ତେଜିୟାନ | ୭ |

କି ମନ୍ତ୍ର ଦେଇଛୁ ପୁଣି ବାଛି ବାଛି ଲୋକ,

ତମ ନାଶି ସୃଜୁଛନ୍ତି ସେମାନେ ଆଲୋକ | ୮ |

ପଦାଙ୍କେ ତୋ ଫୁଟୁଅଛି ଶ୍ୱେତ ଶତଦଳ,

କୌମୁଦୀ ବୋଲିବା ତେଣୁ ନୋହୁଛି ସଫଳ | ୯ |

ଦରିଦ୍ରତା-ପଙ୍କ-ପୂର୍ଣ୍ଣ ମୋ' ଜୀବନ-ସର,

ଜଞ୍ଜାଳ-ଜଳଦ-ଜଳେ ଆବିଳ ଉଦର | ୧୦ |

ଶରଦ ସଦୃଶ ତୋତେ କରି ଦରଶନ,

ହୋଇ ଯାଉଅଛି ସେ ତ ସ୍ୱତ ପରସନ୍ନ | ୧୧ |

ବିକଶିତ ହେଉଅଛି ହୃଦୟ-କମଳ,

ସତେ କି ପାଇଲା ଦେବି, ତୋ ପଦ-ସମ୍ବଳ? ୧୨ |

ପୟର-ସ୍ପରଶେ ପ୍ରାଣ ହେଲାଣି ମୋହିତ,

ଇଚ୍ଛାମତେ କର ଯାହା ବିଚାରୁ ବିହିତ | ୧୩ |

ବାଲମୀକି ଆଶ୍ରମକୁ ଧାଇଁଅଛି ମନ,

କରିବାକୁ ନିର୍ବାସିତା ସୀତାକୁ ଦର୍ଶନ | ୧୪ |

କେମନ୍ତେ ସେ କଲେ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ହୃଦୟ ସୀବନ ?

କାହା ସଙ୍ଗେ କେମନ୍ତେ ବା ଯାପିଲେ ଜୀବନ? ୧୫ |

କୃପା ବହି କୃପାମୟୀ, ଶକ୍ତି ଦାନ କର,

ପବିତ୍ର ହେଉ ମୋ ମନ ଦେଖି, ଲେଖି କର | ୧୬ |

ବହୁଅଛି ଭାଗୀରଥୀ ବିପିନ ଭିତରେ,

ତଡ଼ି ତାଡ଼ି ତରଙ୍ଗ ତା ପଶ୍ଚିମ ତଟରେ | ୧୭ |

ବନ-ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ହୋଇ ଅଗ୍ରସର,

ବିକଳ ଜୀବନେ ଯେହ୍ନେ ଚାଲୁଛି ପୟର | ୧୮ |

ସେହି କୁଳେ ବଇଦେହୀ ଗାଢ଼ ମନୋଦୁଃଖେ,

ଉଭା ହୋଇ ଚାହୁଁ ଥିଲେ ପୂର୍ବ-ଅଭିମୁଖେ | ୧୯ |

ଅବିରଳ ବହି ତାଙ୍କ ନେତ୍ର-ନୀର-ଝର,

ଅବିରତ ପଡୁଥିଲା ବକ୍ଷର ଉପର | ୨୦ |

ଉଠି ଯେହ୍ନେ ଜଳଧର ପଶ୍ଚିମ-ଆଶାରେ,

ଅସ୍ତାଚଳ ପ୍ଳାବି ଦିଏ ଅଜସ୍ର-ଆସାରେ | ୨୧ |

କରୀନ୍ଦ୍ର-କର-ଶୀକର ସରସୀ-ଉରସେ,

ପଡ଼ି ସିକ୍ତକରେ କରେ ପ୍ରଦୋଷ-ସାରସେ | ୨୨ |

"ହା ନାଥ" ଉଚ୍ଚାରି ଦେବୀ ବ୍ୟାକୁଳେ କୋମଳେ,

ଅବଶରେ ବସୁଁ ବସୁନ୍ଧରା ତଳେ | ୨୩ |

ସଂଜ୍ଞାବିରହିତ ହୋଇ ପଡ଼ିଲେ ଉତ୍ତାନେ,

ନ ଥିଲେ ଧରିବା ପାଇଁ କେହି ସନ୍ନିଧାନେ | ୨୪ |

ଶତ ଶତ ସେବିକା ଯା ସେବୁଥିଲେ ପଦ,

ଜଣେ ନ ଦେଖିଲେ ତାଙ୍କ ଦାରୁଣ ଆପଦ | ୨୫ |

ଆହେ! ନିୟତିର ଏହି ଭୟଙ୍କର ରୀତି,

ଦେଖିଲେ କାହାର ହୃଦେ ନ ଆସିବ ଭୀତି ? ୨୬ |

ତା ଚାହିଁ ବିହଙ୍ଗ-ମୁଖେ କାନ୍ଦିଲା ସେ ବନ,

ବହିଲା ନିଃଶ୍ୱାସ ରୂପେ ସର ସର ସ୍ୱର;

କାରୁଣ୍ୟ ଲହରୀ ପ୍ରାୟେ ଚଳିଲେ ପତର | ୨୮ |

ଏଦିଗେ ସେ ଦିଗେ ଚାହିଁ ଚକିତ-ଲୋଚନେ,

ମୃଗମାନେ ରହିଗଲେ ବିଚଳିତ ମନେ |୨୯ |

ଜନନୀ-ରୋଦନ ଚାହିଁ ନ ବୁଝି ତା ମାନେ,

ବ୍ୟସ୍ତ ଯଥା ହୋଇଥାନ୍ତି ତା ସନ୍ତାନମାନେ | ୩୦ |

କରିବାକୁ ନିୟତିର ସହିତ ସମର,

ତୃଣରାଜ ଖଡ଼ଗ‌-କରେ ଗର୍ଜିଲା ପ୍ରଖର | ୩୧ |

ବାୟାବସା ତୂଣୀରକୁ ଝାଡ଼ି ବାରମ୍ବାର,

ପତ୍ର-କଙ୍କପତ୍ର କଲା କି ଅବା ବାହାର | ୩୨ |

କମ୍ପିତ ସରିତ-ବୀର-ଉତଥିତ ଶୀକର,

ପଡ଼ିଲା ପୁଳିନେ ତେଜି ତରଙ୍ଗ ଶିଖର | ୩୩ |

ଭରି କି ସୀସକ-ଗୁଳି ତରଙ୍ଗର ତୋପେ

ନିୟତିକି ଭାଗୀରଥୀ ପ୍ରହରିଲା କୋପେ ? ୩୪ |

କମଳ ସକଳ ହୋଇ ବିଚଳିତ ସରେ,

ପଦ୍ମ-ବ୍ୟୂହ ରଚି ଯୁଦ୍ଧ କଲେ ଅଳି ସରେ | ୩୫ |

ବନଫୁଲେ ବୃନ୍ତ ତେଜି ଭୂମିତଳେ ପଡ଼ି,

ଧୂଳି ମାଖି ମଲ୍ଲଯୁଦ୍ଧେ ହେଲେ ଗଡ଼ାଗଡ଼ି | ୩୬ |

ଲତା ଲୂତା-ତନ୍ତୁ-ରୂପ ନିୟତି-ବନ୍ଧନ

ଛିନ୍ନ କରି କ୍ରୋଧଭରେ କଲା ଆସ୍ଫାଳନ | ୩୭ |

ବ୍ୟାହତ ହୃଦୟ ଶୀର୍ଣ୍ଣ ଶରୀର ବାଦଲ,

ଦଉଡ଼ି ଆସିଲା କୋପେ ଘେନି ଦଳବଳ | ୩୮ |

ଚକ୍ଷୁ ଚମକାଇ, କରି ଗଭୀର ଗର୍ଜ୍ଜନ,

ଦେଖାଇଲା ନିୟତିର ଉପରେ ତର୍ଜନ | ୩୯ |

ସତୀ-ମୁଖେ ସୁଶୀତଳ ବିନ୍ଦୁ ବିନ୍ଦୁ ପାଣି,

ସିଞ୍ଚି ସିଞ୍ଚି ଜୀବନରେ ସଂଜ୍ଞା ଦେଲା ଆଣି | ୪୦ |

ସାଧ୍ୱୀ କୁଳବଧୂଙ୍କର ଦୁର୍ବିପାକ ଚାହିଁ,

ଲଜ୍ଜାଭରେ ଭାନୁ ଦେଲେ ବଦନ ଲୁଚାଇ | ୪୧ |

ଦିଗବଧୁସକଳ ବସି ବିଷର୍ଣ୍ଣ ବଦନେ

ନଭ ବିକମ୍ପିତ କଲେ ସ୍ତନିତ ରୋଦନେ | ୪୨ |

ସଂଜ୍ଞା ଲଭି ମହାଦେବୀ କେତେକାଳ ପରେ

ଅନାଇଲେ ଦଶ ଦିଶ ନିରାଶେ କାତରେ | ୪୩ |

ଦିଶିଲା ସକଳ ଦିଗ ରାମଚନ୍ଦ୍ରମୟ |

ବସିଛନ୍ତି ପ୍ରଭୁ ହୋଇ ବିଷର୍ଣ୍ଣ ହୃଦୟ | ୪୪ |

ଯୁଗକରେ ଆଗେ ଉଭା ସୁଧୀର ଲକ୍ଷ୍ମଣ,

ହୋଇଛି ଦୁହିଁଙ୍କ ନେତ୍ର ଲୋତକଝରଣ | ୪୫ |

ନ ପାରନ୍ତି ପୁଚ୍ଛି ରାମ ସୀତାର ଖବର,

କହିବାକୁ ବାକ୍ୟ ସ୍ଫୁରୁ ନାହିଁ ଲକ୍ଷ୍ମଣର | ୪୬ |

ରବି କି ଚାହାନ୍ତେ, ରବି କୋଳେ ରଘୁନାଥ

ନତମୁଖେ ବସିଛନ୍ତି ଶିରେ ଦେଇ ହାତ | ୪୭ |

ଦିଶିଲା ପଡ଼ନ୍ତେ ନେତ୍ର ଭାଗୀରଥି ପ୍ରତି,

ଚାଲିଛନ୍ତି ଭଗୀରଥ ପଛେ ରଘୁପତି | ୪୮ |

ଗଙ୍ଗାଧାର ସମ ରାମନେତ୍ର-ଜଳ-ରାଶି,

ତହିଁ ଯାନ୍ତି ରାମ ଥରେ ମଜ୍ଜି, ଥରେ ଭାସି, ୪୯ |

ଫେରାଇ ତହିଁରୁ ସତୀ ଗର୍ଭେ ଦେଇ ଦୃଷ୍ଟି

ଅନର୍ଗଳ ଧାରେ ନିଜେ କଲେ ଅଶ୍ରୁ ବୃଷ୍ଟି | ୫୦ |

ଶ୍ୟାମଦୂର୍ବା ଚାହିଁ ସୀତା ହୋଇ ସଙ୍କୁଚିତ

ପାଷାଣକୁ ଯିବାପାଇଁ ବଳାଇଲେ ଚିତ୍ତ | ୫୧ |

ନ ଗଲେ ତେଣିକି ମଧ୍ୟ ମନରେ କି ଭାଳି;

ନ ପାରିଲେ ରୋଦନର ଆବେଗ ସମ୍ଭାଳି | ୫୨ |

ଆରତ ବିକଳ ସ୍ୱରେ ବିଦଗ୍‌ଧ ଲପନେ

ବନ ସ୍ତବ୍ଧ କରିଦେନେ ଘୋର ବିଳପନେ | ୫୩ |

ବୋଲୁଥାନ୍ତି ସେ ଦୁଃଖିନୀ, "ହା ହା ପ୍ରାଣେଶ୍ୱର !

କରୁଣା-ସରିତ-ପତି, ସ୍ନେହ ଜଳଧର, ୫୪ |

କି କୁଲଗ୍ନେ ଧରିଥିଲ ଅଭାଗିନୀ କର |

ତା ଲାଗି ଆଳୟ ହେଲୀ ଦାରୁଣ ଦୁଃଖର | ୫୫ |

ନ ଜାଣି ମୁଁ ପ୍ରଭୁଙ୍କର ପ୍ରଭୂତ ମହିମା,

ଧନୁଟିଏ ରଖିଥିଲି ଆବରି ଗରିମା | ୫୬ |

ଭାଙ୍ଗିଦେଇ ସେ ଧନୁକୁ ଇକ୍ଷୁ-ଦଣ୍ଡପରି,

ତା'ରସ-ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ମୋତେ ଥିଲ ମନେ କରି | ୫୭ |

କାନନ ଭ୍ରମଣେ ପଦ-ଶୃଙ୍ଖଳ ନ ମଣି,

ସ୍ନେହେ ସଙ୍ଗେ ନେଲ ମୋତେ ବୀର ଚୂଡ଼ାମଣି | ୫୮ |

ପଦ ଶାଙ୍କୁଳିକୁ କରି ହୃଦୟର ହାର,

କଲ ପୁଣ୍ୟ-ତୀର୍ଥ ପୁଣ୍ୟ-ଆଶ୍ରମ ବିହାର | ୫୯ |

କେତେ ସ୍ନେହ ଢାଳୁଥିଲ ମୋ ଉପରେ ବନେ,

କେମନ୍ତେ ଭୁଲିବି ତାହା ଭେଦିଛି ଜୀବନେ | ୬୦ |

ଛାର ଦାସୀ ହେବ ବୋଲି କ୍ଷୁଧାରେ ଆକୁଳ;

ଗହନେ ସହଳେ ଆଣୁଥିଲ ଫଳମୂଳ | ୬୧ |

ପଲ୍ଲବ-ଆସନେ ସୁପ୍ତି ହେବନାହିଁ ବୋଲି,

ଅଙ୍କ-ପଲଙ୍କେ ତାପାଇଁ ସାଜୁଥିଲ ଦୋଳି | ୬୨ |

ଛାର ମୋହ ସ୍ନେହେ ପଡ଼ି ଲଙ୍ଘି ମହାର୍ଣ୍ଣବ

ଦଶବଦନର ସଙ୍ଗେ କଲ ମାହାହବ | ୬୩ |

ସହିଲ ତହିଁରେ କେତେ ମହାସ୍ତ୍ର-ପ୍ରହାର,

ମଣୁଥିଲ ତା' କ୍ଷତକୁ ହୃଦୟର ହାର | ୬୪ |

ସେ ହାର-ପଦକ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ମଣି |

ମୋତେ ରଖୁଥିଲ ତହିଁ କରି ମଧ୍ୟ-ମଣି | ୬୫ |

କ୍ଷତ-ଚିହ୍ନ-ଚାହିଁ ମୋର କ୍ଷୋଭ ହେଲେ ମନେ,

ତୋଷୁଥିନ ସଦା ସୁଧା-ପୂରିତ ବଚନେ | ୬୬ |

ବୋଲୁଥିଲ, 'ରଣଯଜ୍ଞେ ଦେଇ ରକ୍ତାହୁତି

ଲଭିଅଛି ପରା ତୋତେ ଦୁର୍ଲଭ ବିଭୂତି !' ୬୭ |

ମେଣ୍ଟିନାହିଁ ଅଦ୍ୟାପି ସେ ଶର-ମୁଖ-ଚିହ୍ନ,

ମୁହିଁ ଅଭାଗିନୀ ହାୟ ହୋଇଗଲି ଭିନ୍ନ ! ୬୮ |

ମୋ ସ୍ମୃତି ମେଣ୍ଟାଇ ଦେବ ହୃଦୟ-ଫଳକେ,

ତା' ନ କଲେ ଦୁଃଖ ହେବ ପଲକେ ପଲକେ | ୬୯ |

ମୁଁ କି ଛାର, ହେଉ ତୁମ ପ୍ରକୃତି-ରଞ୍ଜନ,

ମୁଁ ମରେ, ତୁମ୍ଭର ହେଉ କଳଙ୍କ-ଭଞ୍ଜନ | ୭୦ |

ଏଥିରୁ ଜନ୍ମିବ ଯେଉଁ ଅକ୍ଷୟ କୀରତି,

ହୃଦେ ରଖ ଗଢ଼ି ତାର ଅଲୟ ମୂରତି | ୭୧ |

ବଂଶର ଜନକ ତୁମ୍ଭ ଏହି ଦିବାକର,

ଭୁବନ-ମଙ୍ଗଳ ଦାନେ ସଦା ମୁକ୍ତକର | ୭୨ |

ଧରା-ଧାତ୍ରୀ-ସ୍ୱରୂପିଣୀ ଏହି ଭାଗୀରଥୀ;

ତୁମ୍ଭରି ବଂଶର ଚିର-ବିଖ୍ୟାତ କୀରତି | ୭୩ |

କୀର୍ତ୍ତି ଅନୁରୋଧେ ସିନା କଲ ମୋତେ ତ୍ୟାଗ,

ଏ ତୁମ୍ଭର ଉପଯୁକ୍ତ କର୍ମ ମହାଭାଗ | ୭୪ |

ଏହି କୀର୍ତ୍ତି-ପତାକାରେ ପାପିନୀର ଚିତ୍ର,

ରହିଯିବ, ଏହା କିନ୍ତୁ ବିଷମ ବିଚିତ୍ର | ୭୫ |

ଧିକ ମୋ ଜୀବନ, ନାଥ ! ଏକା ମୋହ ଲାଗି,

ଅକଳଙ୍କ ଥାଇ ହେଲ ଅପଯଶଭାଗୀ | ୭୬ |

ତୁମ ଶ୍ରୀଚରଣ ତେଜି କାହିଁରେ ରହିବି ?

ଅନଳ ନ ଦହେ ତନୁ, କାହିଁରେ ଦହିବି ? ୭୭ |

ତୁମ୍ଭ କାନ୍ତି ଧରିଛନ୍ତି ଏହି ଦୂର୍ବାଚୟ;

ତାଙ୍କୁ ଚାଡ଼ି ବନେ ନେବି କାହାର ଆଶ୍ରୟ ? ୭୮ |

ପାଷାଣେ ଫଳିତ ହୁଏ ତୁମ୍ଭ ଅନୁଗ୍ରହ;

ମୋତେ ଘେନି କାହିଁକି ସେ ଲଭିବେ ନିଗ୍ରହ ? ୭୯ |

ଗର୍ଭେ ମୋର ଥୋଇଅଛ ଯେ ରତ୍ନନିଧାନ,

ନ କହିଲ ତା' ରକ୍ଷଣେ କି ପ୍ରତିବିଧାନ | ୮୦ |

ଦୃଢ଼ ଆଶା ଥିଲା ମୋର ହୃଦୟେ ପୋଷିତ,

ପ୍ରଭୁକୋଳ କରିଥାନ୍ତି ଏ ରତ୍ନେ ଭୂଷିତ | ୮୧ |

ଆକାଶ-କୁସୁମ ହେଲା ଆଶା-ପରିଣାମ,

ଧନ୍ୟରେ ଦଇବ ତୋତେ ସହସ୍ର ପ୍ରଣାମ | ୮୨ |

ପିତା ଯାର ମହାରାଜ ମହୀ-ମହାଯଶା,

କି କରିବୁ ବିଧି ତାଙ୍କ କୁମରର ଦଶା ! ୮୩ |

ଗିରି-ଅଙ୍ଗେ ହୁଏ ସିନା ବଜ୍ରର ପ୍ରହାର,

ହା ହା ତହିଁ ସଙ୍ଗେ ଗିରିବାସୀର ସଂହାର | ୮୪ |

ଧନ୍ୟ ନାଥ, ମୁଖ ତୁମ୍ଭ ପୀୟୁଷ-ନିର୍ଝର,

ହୃଦୟାଦ୍ରି ସୁଧା ହିମ ଶିଳାର ଆକାର | ୮୫ |

ହେଲେ ହେଁ ସେ ହୃଦୟରେ ସନ୍ତାପ ପତିତ,

ଅନ୍ୟ ନ ବାହାରେ ମୁଖେ ଅମୃତ ବ୍ୟତୀତ | ୮୬ |

ସହସା ଶୁଣିଲ ମୋର ଅପବାଦ କଥା,

ଅବଶ୍ୟ ହୃଦୟେ ଲାଗିଥିବ ମହାବ୍ୟଥା | ୮୭ |

ତଥାପି ନ କହି ପଦେ ନିଦାରୁଣ ଭାଷା,

ତ୍ୟାଗକଲ ଦେଇ ମୋତେ ମଧୁମୟୀ ଆଶା | ୮୮ |

ମୋ ଅର୍ଜିତ ପାପ ମୋର ଦୁଃଖର କାରଣ,

ସେହି ପାପ ଏବେ ମୋର ହେଉଛି ସ୍ମରଣ | ୮୯ |

ମହିମାସାଗର ନାଥେ ମଣି ମୁଁ ଇତର,

ତ୍ରାହିରେ ଲକ୍ଷଣ ରାବ ମଣିଲି ତାଙ୍କର | ୯୦ |

ନୀଚ ମନେ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କୁ କରି ନୀଚ ଜ୍ଞାନ,

ବଳାତ୍କାରେ ପଠାଇଲି ପ୍ରଭୁ ସନ୍ନିଧାନ | ୯୧ |

ସେହି ପାପେ ସେ ନାଥଙ୍କ ମହିମା ବର୍ଦ୍ଧନ,

ଲାଗି ହେଲା ପାପିନୀର ଚିର ବିସର୍ଜନ ! ୯୨ |

ଦୋଷହୀନ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କୁ ଯେଉଁ ତିରସ୍କାର,

ଦେଇଥିଲି, ପାଇଲି ତା ଯୋଗ୍ୟ ପୁରସ୍କାର | ୯୩ |

ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କୁ କରିବାକୁ ମୋ ନିକଟୁ ଦୂର,

ହୃଦେ ତାଙ୍କ ମାରିଥିଲି ବଚନ-ଭିଦୁର | ୯୪ |

ଭକ୍ତି ଭରେ ସେ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ପଡ଼ି ମୋ ଚରଣେ,

ଦୂର କରିଦେଲେ ମୋତେ ବିନୟ ବଚନେ | ୯୫ |

ଛିନ୍ନ ଶିରଟିଏ ଆଣି ପାପୀ ଦଶାନନ,

ମୋ ପାପ ନୟନ ଅଗ୍ରେ କଲା ପ୍ରଦର୍ଶନ | ୯୬ |

ସ୍ୱମୀଙ୍କର ଛିନ୍ନ ଶିର ବୋଲି ମୁଁ ଅଧୀରେ,

କାନ୍ଦିଲି ବିକଳ ପ୍ରାଣେ ଭାସି ନେତ୍ରନୀରେ | ୯୭ |

ସେ ଶିର ଅନାଇ ଯାହା ନ ମରି ବହନ,

ସେ ପାପେ ହେଲି ଏବେ ଜୀବନ୍ତ ଦହନ | ୯୮ |

ତୁମ୍ଭ ପଦ-ସେବା-ସୁଖ ମଣି ମୁଁ ଉଶ୍ୱାସ,

ଆଶ୍ରମ-ଦର୍ଶନ ସୁଖ କଲି ଅଭିଳାଷ | ୯୯ |

ସେହି ପାପ ଶ୍ରୀଛାମୁରୁ କରାଇ ଅନ୍ତର,

ବୋଲୁଛି 'ପାପିନୀ', ଯାହା ଇଚ୍ଛା ତାହା କର | ୧୦୦ |

ଅଯୋଧ୍ୟାର ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀ-ପୀରତିରେ ବଶ,

ନହୋଇ ମୋ ସଙ୍ଗେ ଥିଲ ବହୁତ ଦିବସ | ୧୦୧ |

ଅସୂୟାରେ ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ଲୋଡୁଥିଲା ଦାଉ,

ବହୁଦିନ ସମ୍ଭାଳି ତା' ନ ପାରିଲା ଆଉ | ୧୦୨ |

ତା' ଦୁଃଖର ସଙ୍ଗୀ ଥିଲେ ଯେଉଁ ପୁରଜନେ,

ତାଙ୍କୁ ହେତୁ କରାଇଲା ମୋର ବିସର୍ଜନେ | ୧୦୩ |

ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ସପତ୍ନୀର ଶକ୍ତି ଗରୀୟସୀ,

ନ ପାରଇ ତାକୁ ପତି-ଶକ୍ତି ମହୀୟସୀ | ୧୦୪ |

କୈକେୟୀଙ୍କ ପରାକ୍ରମ ଫଳିବାର ଶେଷେ,

ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ବଳ ଉଭା ହେଲା ସେହି ଦେଶେ | ୧୦୫ |

"ପ୍ରକୃତି-ରଞ୍ଜନେ ଯେବେ ହୁଏ ପ୍ରୟୋଜନ,

କରିପାରେଁ ପ୍ରାଣସମା ସୀତା ବିସର୍ଜନ" | ୧୦୬ |

ଅଷ୍ଟାବକ୍ର ମୁନି ଆଗେ ଯାହା ଭାଷିଥିଲ,

ସୁରୁ ଥିବ ସେ ପ୍ରତିଜ୍ଞା ନ କରି ଶିଥିଳ | ୧୦୭ |

ପିତୃ-ବାକ୍ୟ ପାଳନରେ ତୁମ୍ଭେ ଅବିମୁଖ,

ପତିବାକ୍ୟ ପାଳନରେ ନ ହେଲେ ମୋ ଦୁଃଖ, | ୧୦୮ |

ତେବେ ସିନା ତୁମ୍ଭ ପତ୍ନୀ ପଦର ଭାଜନ,

ମୁଁ ହେବି, ଏକଥା ନିଶ୍ଚେ ବୁଝିବ ମୋ ମନ | ୧୦୯ |

ପରଜାରଞ୍ଜନ ବ୍ରତେ ଅଟ ତୁମ୍ଭେ ବ୍ରତୀ,

ମୁଁ ସହଧର୍ମିଣୀ ତୁମ୍ଭ ପଦାଙ୍କେ ମୋ ଗତି | ୧୧୦ |

ହେଉ ମୋର ନିର୍ବାସନ ପ୍ରକୃତିର ତୋଷ,

ପ୍ରଭୁଙ୍କର ବ୍ରତ ହେଉ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ଦ୍ଦୋଷ" | ୧୧୧|

ସତୀଙ୍କ ରୋଦନେ ଗତି ସମ୍ଭିଲା ବାତର,

ଜଳ ସ୍ଥଳ ଘେନି ହେଲେ ନିସର୍ଗ କାତର | ୧୧୨ |

ସ୍ତମ୍ଭିଗଲା ଜାହ୍ନବୀର ତରଙ୍ଗଆବଳୀ,

ବନ୍ଦ ହୋଇଗଲା ବନେ ବିହଙ୍ଗ କାକଳି | ୧୧୩ |

ନ ହଲିଲା ପାଦପର ଗୋଟିଏ ପତର,

ନ ଚଳିଲା ଲୀଳା-ଶିଳା-ବଲ୍ଲୀ-କଳେବର | ୧୧୪ |

ଡାଳେ ଡାଳେ ବସି ପକ୍ଷୀ ପାତିଲେ ଶ୍ରବଣ,

ତାଳେ ତାଳେ ପ୍ରାଣେ ଭରି ଶୋକ-ପ୍ରସ୍ରବଣ | ୧୧୫ |

ମୃଗଶିଶୁ ଜନନୀର ସ୍ତନ ମୁଖେ ଧରି,

ନିଶ୍ଚଳେ ରହିଲା କ୍ଷୀର ଶୋଷଣ ନ କରି | ୧୧୬ |

ମୁଖ-ଦର୍ଭ ମୁଖେ ଧରି ମୃଗମୃଗୀମାନେ,

ଗ୍ରୀବା ଭାଙ୍ଗି ରହିଗଲେ ଶୋକ-ଧ୍ୱନି-ଧ୍ୟାନେ | ୧୧୭ |

ମୟୂର-ମୟୁରୀଗଣ ଶାବକ ସହିତ,

ଚିତ୍ରିତ ପରାୟେ ହେଲେ ଚାପଲ୍ୟରହିତ | ୧୧୮ |

କରଭ କରିଣୀ କରୀ ହୋଇ ଡିତ୍‌ଥ ପରି,

ପଥେ ରହିଗଲେ ଗଙ୍ଗା-ଗମନ ବିସ୍ମରି | ୧୧୯ |