घटस्थापना व नवरात्रीतील रंग महत्व

दसरा देवी म्हणजे शक्ती ! हि शक्ती स्वयंभू असल्यामुळे तिला ‘ आदिशक्ती ‘ म्हणतात. हि आदिशक्ती सदैव-सर्वत्र-सर्वकाळ असणारी आहे. भारतात अनेक देवींची मंदिरे आहेत. प्रत्येक देवीला तिच्या पराक्रमावरून, गुणावरून तिचे नामकरण केलेले आहे. देवीची अनेक रूपे आहेत. “शक्ती” हे तिचे मुलतत्व एकच आहे. सत्वगुणी, रजोगुणी, तमोगुणी अश्या गुणानुसार तिची रूपे उदयास आली आहेत. सूर्य-चंद्र-पृथ्वी-तारे-वायू-वीज-पाणी यांच्या तेजात गती आहे म्हणून विश्व व्यवहार चालला आहे नवरात्रीमध्ये देवीच्या नऊ विविध रूपांची आराधना होते, ज्यांना त्यांच्या वैशिष्ट्यांमुळे " नव दुर्गा " म्हणून संबोधतात. नवरात्रोत्सव म्हणजे स्त्रियांच्या व्रतांचा समूह. नवरात्री विविध रंगांनी विविध फुलांनी सजविल्या जातात. पहिल्या दिवसा पासूनच नवदुर्गाची पूजा बांधण्याची पद्धत सर्वदूर पसरलेली आहे. देवीला सर्व अलंकारांनी सजविले जाते. नऊ दिवस तिच्या अवतारांप्रमाणे तिची वस्त्रे, अलंकार असतात. नवरात्रात हळदी-कुंकवाला खूप महत्त्व आहे. प्रत्यके स्त्री ही देवी समान मानून तिला, तिचा हळदी-कुंकवाचा मान-सन्मान दिला जातो. हळद आणि कुंकू ही खास सौभाग्यद्रव्ये समजली जातात. नवरात्र म्हणजे काय? त्याला शारदीय नवरात्र का म्हणतात ? ते आपण बघू .अश्विन शुध्द प्रतिपदे पासून शरद ऋतूचे आगमन होते. प्रतिपदेपासून नवमीपर्यंत साजर्‍या होणार्‍या देवीच्या या उत्सवास शारदीय नवरात्र म्हणतात. नवरात्र हा शक्तिपूजेचा सोहळा मनला जातो. नऊ दिवस नवरात्र करायचं ते आदिमाया,आदिशक्तीची विविध रूप कळावी म्हणून. या पूजनामध्ये सर्जन, पोषण, संरक्षण, आणि दुष्टयाचे निर्दालन व सुष्टाचें रक्षण,या संकल्पना अभिप्रेत आहेत. शक्ती-भक्ती ,श्रद्धा,पराक्रम, शौर्य यासाठी पूजा नऊ दिवस बांधली जाते. प्रकृती आणि पुरुष यांच्या रूपाने सारे जग अस्तित्वात आले. त्यापैकी स्त्रीरूप हे माणसाला अधिक जवळचे वाटते. कारण,ते आईचे रूप आहे. या मातृशक्तीची गौरवपूजा म्हणजे नवरात्र. पुराण कथेनुसार महिषासूर नावाचा राक्षस मिळालेल्या वराने उन्मत्त झाला होता. त्रिखंडपती होण्याची त्याची प्रबळ इच्छा होती.म्हणून ब्रम्हा,विष्णू,महेश व इत्तर सर्व देव हतबल झाले. महिषासुराचा वध करण्यासाठी त्यांनी आदिशक्तीच्या आवाहन केले. तेव्हा आदिमायेने शस्त्राधारिणी दुर्गेचे रूप घेतले. नऊ दिवस घनघोर युध्द झाले. दुर्गेने महिषासुराला ठार केले . तो दिवस विजया दशमीचा . या नऊ दिवसांच्या काळात देवीने विविध शस्त्र, विविध वाहन उदाहरणार्थ सिंह, वाघ, आणि वेगळी रूपे धारण केली. महिषासुर राक्षसाला ठार मारून ती महिषासुरमर्दिनी झाली. चड - मूडच वध करून ती चामुंडा झाली.तर दुर्ग नावाच्या राक्षसाला मारून ती दुर्गा झाली. नवरात्रीच्या देवीची तीन रूपे पररमुख्याने दिसतात. कुमारी रूपातील महासरस्वती,गृहिणीच्या रूपातील महालक्ष्मी,आणि कर्तीसवरती महाकाली दुर्गा,नवरात्रींमधला पहिला दिवस घटस्थापना,कृषिप्रधान राष्ट्रातला सण म्हणून मातीत धान्य मिसळून ते पसरायचे. व त्यामध्ये मातीचा घट बसवायचा. तो सुशोभित करायचा. त्याची पूजा करायची. पाचवा दिवस ललिता पंचमी. अष्टमीला घागरी फुकायच्या. नवमीला खंडेनवमी आणि दशमीला दसरा. या दिवशी बसविलेले घट उठवून त्याचे विसर्जन करायचे. या नऊ दिवसात अंखड दिवा देखील तेवत ठेवतात. सीमोल्लंघन करून शमी व आपट्याची पाने सोन म्हणून वाटण्याची परंपरा महाराष्ट्रात आजही आहे. अश्विन हा सुगीचा म्हणजेच समृद्धीचा महिना आहे. शेतात पिकलेले धान्य म्हणजे समृद्धीचे सोनेच आहे. या अर्थाने या दिवशी सोने वाटण्याची प्रतिकात्मक प्रथा रूढ झाली. नवरात्र हा वार्षिक महोत्सव असून घरोघरी साजरा होणे आवश्यक आहे. आपण दररोज पूजा करीत असलेल्या कुलदेवतेतील देवत्व अधिकाधिक प्रभावी व्हावे, तिचे आपल्या घरावर व कुटुंबियांवर कृपाछत्र असावे आणि अदृष्य शक्तीपासून तिचे आपल्या कुटुंबाला संरक्षण मिळावे या हेतूने शास्त्रात नवरात्र व्रत सांगितलेले आहे. नवरात्र व्रत जितके आवडीने, भक्तीने, हौसेने व मनःपूर्वक केले जाते, तितक्या अधिक प्रमाणात त्या घरात एकोपा, शांती, सुख व समाधान नांदते.या नवरात्रीच्या दिवसात देवीची प्रार्थना करून तिच्यापाशी सामर्थ्य ,संपन्नता,सुबत्ता,सुबल मागू या "सर्व मांगल्ये मांगल्ये ,शिवे सर्वार्थ साधिके ! शरण्ये त्र्यंबके गौरी,नारायणी नमोस्तुते!!यावर्षी शारदीय नवरात्रीची सुरुवात 26 सप्टेंबर 2022 पासून होत आहे. नवरात्रीच्या पवित्र सणात दुर्गेच्या नऊ रूपांची पूजा केली जाते. नवरात्रीच्या पहिल्या दिवशी घरातील मंदिरात कलशाची स्थापना करून आईची प्रतिष्ठापना केली जाते. असे मानले जाते की या नऊ दिवस भक्तांच्या घरी देवीचा वास असतो. या काळात लोक नवरात्रीचे उपवास करतात आणि देवीच्या नऊ रूपांची पूजा करतात. नवरात्रीमध्ये भक्त आईच्या नऊ रूपांना सजवतात. मातेला प्रसन्न करण्यासाठी ते स्वतः देवींना प्रिय असलेले नऊ रंगही धारण करतात. नवरात्रीतील नवदुर्गेच्या पूजेत 9 वेगवेगळ्या रंगांना विशेष महत्त्व आहे. अशा परिस्थितीत जाणून घ्या नवरात्रीतील नऊ देवतांचे आवडते 9 रंग कोणते आहेत आणि नवरात्रीच्या नऊ रंगांचे महत्त्व काय आहे.

पहिला नवरात्र, आई शैलपुत्रीचा आवडता रंग

प्रतिपदा तिथीपासून नवरात्रीची सुरुवात होते. नवरात्रीच्या पहिल्या दिवशी शैलपुत्री देवीची पूजा केली जाते. माँ दुर्गाला लाल रंग आवडत असला तरी शैलपुत्री देवीच्या पूजेत पांढरा रंग अतिशय शुभ मानला जातो. शैलपुत्री आईला पांढरा रंग आवडतो. पांढऱ्या रंगाची साडी नेसलेला तिचा फॉर्मही दिसतो. पांढरा रंग शांतता आणि पवित्रतेचे प्रतीक मानला जातो. म्हणजेच नवरात्रीच्या पहिल्या दिवसापासून शुद्ध आणि शांत चित्ताने मातेची पूजा सुरू केली जाते.

दुसरी नवरात्र, आई ब्रह्मचारिणीचा आवडता रंग

नवरात्रीच्या दुसऱ्या दिवशी ब्रह्मचारिणी मातेची पूजा केली जाते. ब्रह्मचारिणी मातेच्या पूजेमध्ये लाल रंगाचा वापर करणे शुभ मानले जाते. लाल रंग शक्ती, प्रेम आणि धैर्य यांचे प्रतीक आहे. या दिवशी आईला लाल चुनरी अर्पण करता येते.

तिसरी नवरात्र, आई चंद्रघंटाचा आवडता रंग

शारदीय नवरात्रीच्या तिसऱ्या दिवशी चंद्रघंटा देवीची पूजा केली जाते. असे मानले जाते की चंद्रघंटा मातेच्या पूजेच्या वेळी केशरी वस्त्र परिधान करावे. केशरी रंग सकारात्मक उर्जेचा संचार करतो.

चतुर्थी नवरात्र, आई कुष्मांडाचा आवडता रंग

नवरात्रीच्या चौथ्या दिवशी कुष्मांडा स्वरूप देवीची पूजा केली जाते. यावेळी गुरुवारी चौथे नवरात्र आहे. अशा स्थितीत कुष्मांडा मातेच्या पूजेमध्ये पिवळ्या रंगाचा वापर करणे शुभ मानले जाते. पिवळा रंग उत्साहाचे प्रतीक आहे. नवरात्रीच्या चौथ्या दिवशी पिवळे कपडे घाला.नवदुर्गेच्या आवडत्या नऊ रंगांचे महत्त्व

पंचमी नवरात्री, आई स्कंदमातेचा आवडता रंग

शुक्रवार 30 सप्टेंबर 2022 हा शारदीय नवरात्रीचा पाचवा दिवस आहे. या दिवशी स्कंदमातेची पूजा केली जाईल. आई स्कंदमातेच्या पूजेत हिरवा रंग वापरता येतो. हिरवा रंग ऊर्जा आणि नूतनीकरणाचे प्रतीक आहे.

षष्ठी नवरात्री, माता कात्यायनीचा आवडता रंग

शारदीय नवरात्रीच्या सहाव्या दिवशी माता कात्यायनीची पूजा केली जाते. यावेळी शनिवारी सहावे नवरात्र आहे. अशा स्थितीत माता कात्यायनीच्या पूजेमध्ये राखाडी किंवा राखाडी रंगाचा वापर करू शकता. राखाडी रंग वाईटाचा नाश करण्याचे प्रतीक मानले जाते.

सप्तमी नवरात्री, माता कालरात्रीचा आवडता रंग

नवरात्रीचा सातवा दिवस माता कालरात्रीला समर्पित आहे. या दिवशी निळ्या रंगाचा वापर शुभ मानला जातो. निळा रंग निर्भयतेचे प्रतीक आहे. कालरात्रीची पूजा करताना निळ्या रंगाचे कपडे घालता येतात.

अष्टमी नवरात्री, माता महागौरीचा आवडता रंग

नवरात्रीच्या अष्टमी तिथीला महागौरीची पूजा केली जाते. यावेळी 3 ऑक्टोबर 2022 रोजी अष्टमी तिथी सोमवारी येत आहे. महागौरीला जांभळा रंग प्रिय आहे, असे मानले जाते. या दिवशी कन्यापूजाही केली जाते. अशा स्थितीत अष्टमीच्या दिवशी जांभळा रंग वापरता येतो.

नवरात्रीची नवमी तिथी, माता सिद्धिदात्रीचा आवडता रंग

शारदीय नवरात्रीची 4 ऑक्टोबर 2022 रोजी समाप्ती होईल. नवरात्रीच्या शेवटच्या दिवशी म्हणजेच नवमी तिथीला माँ सिद्धिदात्रीची पूजा केली जाते. माँ सिद्धिदात्री ही विद्येची देवी आहे. नवमीच्या दिवशी तुम्ही गुलाबी रंग वापरू शकता. गुलाबी रंग हे स्त्रीत्वाचे प्रतीक मानले जाते.