માંદગી કે પાપ ?

રસિક આમ તો સારું ભણતો. વર્ગમાં જ્યારે જોઈએ ત્યારે તે ઊંચે નંબરે જ હોય. વર્ગમાં તેનું કાંઈ તોફાન નહિ. શીળી, સુંવાળી ઢબે તે પોતાનો અભ્યાસ કરતો. તોફાનમાં કદી તેનું નામ સુધ્ધાં આવતું નહિ. આવો વિદ્યાર્થી બીજા વિદ્યાર્થીઓને તો નહિ પરંતુ શિક્ષકોનો તો જરૂર માનીતો થઈ પડે છે. વર્ગમાં ઊંચે આવવાની ધગશને લઈને તેણે રમતગમત કે તોફાનની તરકીબોમાં કાંઈ રસ લીધો નહિ. તોફાની અને રમતમાં આગેવાની ભોગવનાર વિદ્યાર્થીઓ વર્ગમાં બહુ જ માનીતા થઈ પડે છે. સાથે સાથે સારું ભણનાર વિદ્યાર્થીઓ પ્રત્યે પણ સામાન્યત: સહુની કૂણી લાગણી હોય છે.

આમ શિક્ષકોમાં તેમ જ વિદ્યાર્થીઓમાં રસિક માનીતો હતો.

સારો અભ્યાસ કરતો દીકરો માબાપનો પણ સહજ માનીતો હોય. તેમાં ય તે માતાપિતાનો મોટો પુત્ર હતો, એટલે તેના તરફ માતાપિતાની મમતા પણ વધારે રહે, અને તે જલદી અભ્યાસ પૂરો કરી કુટુંબપોષણમાં ઉપયોગી થઈ પડે એવી માતાપિતાની આશાનું કેન્દ્ર પણ તે બની ચૂક્યો હતો. ગરીબ માબાપના ઘરમાં રસિકનું

સ્થાન માનભર્યું હતું. સ્વાભાવિક રીતે રસિકનું મન મનાવવા તરફ માબાપની વૃત્તિ વધારે રહેતી. ખાવાપીવામાં, પહેરવા-ઓઢવામાં બીજાં બાળકો કરતાં તેને અગ્રત્વ મળતું હતું. ઊંચા મધ્યમ વર્ગને અને તવંગર વર્ગને ઘરનાં બાળકોમાં આવો તફાવત કેમ રાખવામાં આવે છે તે ન સમજાય એ સ્વાભાવિક છે. એ સમજવા માટે ગરીબી જ બહુ સાચી દ્રષ્ટિ આપી શકે એમ છે.

કુટુંબમાં ત્રણચાર બાળકો હોય; કુટુંબના કમાનારને બહુ ઓછો પગાર અને ઓછી સત્તાવાળી નોકરી કરવાની હોય; બહેનભાણેજનાં પોષણ કરવાનાં હોય; મે'માનો સાચવવાના હોય; સમાજમાં પ્રતિષ્ઠા રહે એ પ્રમાણે કરા-વરા કરવાના હોય; એવાં કુટુંબમાં પોતાનાં જ બાળકો પ્રત્યે ભેદભાવ ભરેલું વર્તન અનિવાર્ય બને છે. એ પરિસ્થિતિને વખોડનાર સહુ કોઈએ ગરીબી અનુભવ્યા વગર ટીકા ન કરવી જોઈએ.

એટલે રસિકભાઈ માટે દૂધ લેવાય, રસિકભાઈ માટે સારાં કપડાં લેવાય, અને સરસમાં સરસ થાળીપાટલો અપાય, એનું દરેક રીતે મન મનાવાય, અને ઘરનાં બાળકોના માનને ભોગે રસિકભાઈનું માન સચવાય એવી ઘરમાં રીત પડી હતી. રસિકના પિતા અનેક યુવકના પિતાની માફક ગરીબ હતા, કારકુની કરતા હતા. તંગીમાં કુટુંબગુજારો કરતા. હતા. રસિકભાઈ ઝડપથી ભણી રહે એવી આશામાં રસિકભાઈ ઉપર આવકનો સારો ભાગ ખર્ચતા હતા. માતાનો પણ રસિક માનીતો પુત્ર. એનાં ભાંડુઓમાં પણ એ ભાવ સ્પષ્ટપણે ઠસાવવામાં આવ્યો હતો. રસિકભાઈની બરોબરી કોઈથી થાય નહિ! નાનાં બાળકોએ એ કબૂલ કરી લીધું.

રસિક જેમ જેમ આગળ ભણતો ગયો, ઘરમાં તેમ જ શાળામાં વધારે અને વધારે માનીતો ગણાતો ચાલ્યો, તેમ તેમ એના મનમાં એનું પોતાનું મહત્ત્વ પણ ઠીક ઠીક વધતું ચાલ્યું. પહેલા નંબરથી – ક્રમથી નીચે તેનાથી આવી શકાય જ નહિ એવો તેના મનમાં આગ્રહ સ્થપાઈ ચૂક્યો હતો. અને મનનો આગ્રહ માનવીને સફળતા પણ અર્પે છે. રસિક બધી જ પરીક્ષાઓમાં પહેલે ક્રમે આવતો. તેનું અહં શિક્ષકો પણ પોષતા, અને કુટુંબ પણ પોષતું. એને મળતી સ્કૉલરશિપ કુટુંબની ઝંખનાપાત્ર આવક પણ કદી કદી બની રહેતી. જેને લઈને રસિકને મળતા દૂધમાં, રસિકને મળતા ઘીમાં, એને એકલાને મળતી ચામાં અને એને એકલાને મળતાં વાસણમાં વધારો થતો. રસિકે પણ વિચારવા માંડ્યું કે તેના પ્રત્યેનું પક્ષપાતી વલણ એ તેનો હક્ક હતો. આવડત, અક્કલ અને હુશિયારીને સમાજે ખંડણ આપવી જ જોઈએ.

બાળકો જેમ જેમ મોટાં થાય તેમ તેમ આ ભેદભાવને સમજે અને તેનાથી નારાજ થાય એ સ્વાભાવિક છે. પરંતુ એ પરિસ્થિતિ અટકાવવા માતાપિતા બીજા બાળકોથી રસિકને છાનામાના પણ મહત્ત્વ આપતાં હતાં, અને આવા ભેદભાવને માટે પોતાની કમનસીબીને, પોતાની ગરીબીને દોષ આપતાં હતાં.