तृष्णेचा त्याग आणि निर्वाणाचा मार्ग

फार पूर्वी, एका शक्तिशाली आणि जिज्ञासू राजाने राज्य केले, त्याचे नाव होते मिलिंद. राजा मिलिंदला तत्त्वज्ञानात आणि गूढ प्रश्नांची उत्तरे शोधण्यात खूप रस होता. त्याने अनेक विद्वानांशी चर्चा केली, पण त्याचे समाधान झाले नाही.

एकदा, राजा मिलिंदला एका महान बौद्ध भिक्खूंच्या आगमनाची वार्ता मिळाली, ज्यांचे नाव नागसेन होते. नागसेन हे आपल्या ज्ञानासाठी आणि शांत स्वभावासाठी दूरदूरपर्यंत ओळखले जात होते. राजा मिलिंदने त्यांना आपल्या दरबारात आमंत्रित केले.

दरबारात राजा मिलिंद आणि भिक्खू नागसेन यांच्यात तत्त्वज्ञानात्मक चर्चा सुरू झाली.

राजा मिलिंद: वंदना, आदरणीय नागसेन. मी अनेक विद्वानांशी बोललो आहे, पण माझ्या काही प्रश्नांची उत्तरे मला अजूनही मिळाली नाहीत. आशा आहे, आपण मला मार्गदर्शन कराल.

नागसेन: महाराज, आपले स्वागत असो. मी माझ्या क्षमतेनुसार आपल्या प्रश्नांची उत्तरे देण्याचा प्रयत्न करेन.

राजा मिलिंद: भंतेजी, लोक तृष्णेच्या बंधनात का अडकतात? दुःख आणि असंतोषाचे मूळ कारण काय आहे?

नागसेन: महाराज, तृष्णा ही एक शक्तिशाली शक्ती आहे. ती आपल्याला क्षणिक सुखाच्या मागे धावायला लावते. जसा एखादा माणूस खार्या पाण्याचे घोट घेतल्यानंतर त्याची तहान आणखी वाढते, त्याचप्रमाणे तृष्णा माणसाला अधिक आणि अधिकची अपेक्षा करायला लावते आणि त्यामुळे दुःख निर्माण होते.

राजा मिलिंद: तर या तृष्णेतून मुक्तीचा मार्ग काय आहे, भंतेजी?

नागसेन: महाराज, तृष्णेतून मुक्तीचा मार्ग आहे - तिचा त्याग करणे. ज्याप्रमाणे एखादा आजारी माणूस योग्य औषधोपचाराने रोगमुक्त होतो, त्याचप्रमाणे तृष्णेचा त्याग केल्याने माणूस दुःखातून मुक्त होऊ शकतो.

राजा मिलिंद: त्याग करणे तर खूप कठीण आहे, भंतेजी. मानवी मन नेहमी कशाच्या तरी मागे धावत असते.

नागसेन: महाराज, हे सत्य आहे की त्याग करणे सोपे नाही. पण सततच्या अभ्यासाने आणि योग्य दृष्टिकोनाने ते शक्य आहे. ज्याप्रमाणे एखादा माळी नियमितपणे अनावश्यक पाने आणि फांद्या छाटतो, त्याचप्रमाणे माणसाने आपल्या मनातील अनावश्यक इच्छा आणि आसक्ती हळूहळू कमी करत न्याव्या लागतात.

राजा मिलिंद: आणि या त्यागाचे अंतिम फळ काय मिळते, भंतेजी?

नागसेन: महाराज, या त्यागाचे अंतिम फळ आहे - निर्वाण. निर्वाण म्हणजे सर्व प्रकारच्या दुःखातून आणि बंधनातून मुक्ती. ती एक अशी शांत आणि शाश्वत अवस्था आहे, जिथे तृष्णेचा कोणताही प्रभाव नसतो.

राजा मिलिंद: निर्वाणाची अवस्था कशी असते, भंतेजी? तिचे वर्णन कसे करावे?

नागसेन: महाराज, निर्वाणाची अवस्था शब्दांनी पूर्णपणे व्यक्त करणे कठीण आहे. ती केवळ अनुभवली जाऊ शकते. जसा एखादा अग्नी विझल्यावर शांत होतो, त्याचप्रमाणे ज्याच्या मनातील तृष्णेचा अग्नी शांत होतो, त्याला निर्वाणाचा अनुभव येतो.

राजा मिलिंद नागसेनच्या उत्तरांनी खूप प्रभावित झाले. त्यांच्या मनात उठलेल्या अनेक प्रश्नांची उत्तरे त्यांना मिळाली. त्यांनी नागसेनला वंदन केले आणि त्यांच्या शिकवणीचा आदर केला. या संवादानंतर राजा मिलिंदने आपल्या जीवनात साधेपणा आणि तृष्णेचा त्याग करण्याचा प्रयत्न सुरू केला आणि आपल्या प्रजेलाही त्या मार्गावर चालण्यास प्रेरित केले.