शीर्षक: जाळले ज्ञानच महासागर - एका गौरवशाली इतिहासाची हृदयद्रावक कहाणी

पाचव्या शतकात, एका तेजस्वी रोषणाईने अवघा भारतवर्ष उजळून निघाला होता. ज्ञानाची गंगा अविरतपणे वाहत होती आणि या ज्ञानाच्या सागराचे केंद्र होते - नालंदा विद्यापीठ. दूरदूरच्या देशांतील जिज्ञासूंची पाऊले या ज्ञानमंदिराकडे वळत होती. येथे, तत्त्वज्ञानाच्या गहन चर्चा रंगत होत्या, खगोलशास्त्राचे रहस्य उलगडले जात होते, आणि वैद्यकशास्त्राच्या अभ्यासाने जीवनाला नवसंजीवनी मिळत होती. नालंदा केवळ एक विद्यापीठ नव्हते, तर ती होती एका समृद्ध संस्कृतीची आणि ज्ञानाच्या उपासनेची प्रतीक.

अनेक शासकांनी या ज्ञानज्योतीला आपल्या संरक्षणाने अधिक तेजस्वी केले. आक्रमणे झाली, वादळे आली, पण नालंदाने प्रत्येक संकटावर मात केली. त्याची विद्वत्ता आणि कीर्ती दशदिशांना पसरली होती.

आणि मग, बारावे शतक उजाडले. इतिहासाच्या पानांवर एका क्रूर आणि विनाशकारी व्यक्तीचे नाव नोंदले गेले - बख्तियार खिलजी. हा एक महत्त्वाकांक्षी तुर्क-अफगाण सेनानी होता, ज्याच्या मनात सत्ता आणि संपत्तीची भूक वाढत होती. योगायोगाने, याच काळात खिलजी एका गंभीर आजाराने त्रस्त झाला. अनेक उपचार करूनही त्याची प्रकृती सुधारत नव्हती.

त्याच्या एका सल्लागाराने त्याला नालंदा विद्यापीठातील विद्वान वैद्य राहुल वीर भद्र यांच्याबद्दल सांगितले. पण खिलजीचा अहंकार त्याला एका 'काफिरा'कडून उपचार घेण्यास परवानगी देत नव्हता. "मला एका गैर-मुस्लिमाच्या हातून बरे व्हायचे नाही," तो गर्वाने म्हणाला.

परंतु, मृत्यू त्याच्या डोळ्यासमोर नाचू लागला आणि त्याचे अनुयायी अधिकच चिंतित झाले. अखेरीस, त्यांनी राहुल वीर भद्र यांना बोलावणे भाग पाडले. वैद्य आले, त्यांनी खिलजीची तपासणी केली आणि उपचारांना सुरुवात केली. खिलजीने औषध घेण्यास नकार दिला. तेव्हा राहुल वीर भद्र यांनी एक अनोखी युक्ती योजली.

"ठीक आहे," ते शांतपणे म्हणाले, "औषध घेऊ नका. पण हे पवित्र कुराण घ्या आणि याचे रोज तीन पाने वाचा." त्यांनी कुराणाची पाने उघडली, ज्यावर त्यांनी सूक्ष्मपणे औषध लावले होते. खिलजीला यात काही संशय आला नाही. तो रोज त्या कुराणाची पाने वाचू लागला आणि नकळत त्याच्या शरीरात औषध जाऊ लागले.

आश्चर्य! काही दिवसांतच खिलजी पूर्णपणे बरा झाला. जेव्हा त्याला सत्य कळले की एका 'काफिरा'ने त्याला अशा प्रकारे जीवनदान दिले, तेव्हा त्याच्या मनात कृतज्ञतेऐवजी तीव्र द्वेष निर्माण झाला. त्याला वाटले, ज्यांच्याकडे आमच्या हकिमांपेक्षा जास्त ज्ञान आहे, ते भविष्यात किती मोठे आव्हान उभे करू शकतात!

या विचाराने पेटलेल्या खिलजीने एका विशाल सैन्यासह नालंदावर अचानक हल्ला केला. नि:शस्त्र आणि ज्ञानसाधनेत मग्न असलेल्या हजारो बौद्ध भिक्खूंना आणि विद्यार्थ्यांना त्याने निर्दयपणे मारले. त्या ज्ञानमंदिराच्या शांततेला रक्त आणि किंकाळ्यांनी भेदले. आणि मग, त्या ज्ञानाच्या मंदिराला आग लावली गेली.

जगातील अमूल्य ज्ञान आणि लाखो हस्तलिखित ग्रंथ धू-धू जळू लागले. त्या आगीच्या ज्वालांनी केवळ इमारतींनाच नव्हे, तर एका महान ज्ञान परंपरेलाही गिळंकृत केले. असे म्हणतात की नालंदाचे पुस्तकालय तीन महिने जळत होते - पेटत होता ज्ञानाचा महासागर, आणि त्या ज्वाळांमध्ये जळून खाक झाली एका गौरवशाली इतिहासाची पाने. काही विद्वान आणि विद्यार्थी जीव वाचवण्यासाठी परदेशात पळून गेले, आपल्यासोबत त्या ज्ञानज्योतीची काही कण घेऊन.

नालंदा जळाले, पण त्या आगीच्या धुराने इतिहासाच्या आकाशात एक काळे निशाण सोडले. आजही, त्या जळालेल्या ज्ञानाच्या महासागराची कथा ऐकून मन व्यथित होते आणि ज्ञानाचे महत्त्व व त्याच्या संरक्षणाची गरज अधिक तीव्रतेने जाणवते.