प्रेम आणि कामवासना ( फक्त प्रौढांसाठी )

प्रेम आणि कामवासना

( फक्त प्रौढांसाठी )

                                                            लेखक : निलेश बामणे

     आज प्रणयच्या घरातील सर्व लोक मोहिनीच्या लग्नाला गेले होते. प्रणय मुद्दामच तिच्या लग्नाला गेला नव्हता. मोहिनी ही पहिली मुलगी नव्हती, जिच्यावर तो प्रेम करत होता. यापूर्वी तो अशाच कित्येक मुलींच्या लग्नाला गेला होता—ज्यांच्यावर त्याचे प्रेम होते. पण आज मोहिनीच्या लग्नामुळे त्याला प्रचंड मानसिक त्रास होत होता. त्याला इतका त्रास यापूर्वी कधीच झाला नव्हता. स्वतःचा त्याला प्रचंड राग येत होता. विशेषतः, आपल्या अतिसभ्य वागणुकीचा आता त्याला कंटाळा वाटू लागला होता. जर त्याने हिंमत करून मोहिनीसमोर आपले प्रेम व्यक्त केले असते, तर कदाचित तिने त्याच्या प्रेमाचा स्वीकार केला असता. पण तिने नकार दिला, हे पचविण्याची मानसिक तयारी त्याची नव्हती. पूर्वी मुली त्याच्या मागे लागायच्या; आणि तो त्यांना भावही देत नसे. पण आता त्यालाच मुलींच्या मागे धावण्याची वेळ आली होती. गेल्या सात वर्षांत त्याने फक्त तिच्यावरील प्रेमात स्वतःला इतके गुंतवून टाकले होते की, एका कुशीवरून दुसऱ्या कुशीवर होत, त्याने कित्येक रात्री जागून काढल्या होत्या—मोबाईलवर प्रौढांसाठीचे चित्रपट पाहत. त्याच्या हातात तितकेच करण्यासारखे होते. त्याला वाटत होते की मोहिनी त्याच्यातील गुण पाहून त्याच्या प्रेमात पडेल, वेडी होईल; आणि ती स्वतःहून जेव्हा त्याला विचारेल, तेव्हाच तो तिला लग्नाला 'हो' म्हणेल. पण तसे काहीच झाले नाही. मोहिनीला त्याच्यातील गुणांनी कधीच भुरळ घातली नव्हती. तिला भुरळ घालत होते ते धनदौलत, संपत्ती आणि दागदागिने. विजयचे गुण तिच्या लेखी काहीही नव्हते. प्रणयने आपल्या आयुष्यातील वीस वर्षे खऱ्या प्रेमाच्या शोधात वाया घालवली होती. आणि आता, स्वतःच्याच मांडीवर आपले डोके खुपसून तो बसलेला होता. त्याला समजत नव्हते, तो नेमका चुकला कुठे? खऱ्या प्रेमाचा शोध घेत राहण्यात की अंतर्मनातील कामवासना दाबून टाकण्यात?

अचानक कोणीतरी त्याला जोरात हाक मारली — "प्रणय!"

त्याच्या कानावर ती हाक पडताच त्याने मांडीमध्ये खुपसून ठेवलेले डोके वर केले. त्याचा चेहरा अश्रूंनी आणि घामाने ओला झाला होता. समोर दोन तेजस्वी व्यक्ती उभे होते—एक स्त्री आणि एक पुरुष. त्यांचे सौंदर्य, त्यांचे मादक शरीर त्याला मोहवून टाकत होते.

प्रणय: "तुम्ही कोण आहात?"

त्यावर तो पुरुष म्हणाला, "मी प्रेम आहे, तुझ्या अंतर्मनातील."

प्रणय: "आणि तू कोण आहेस? ही सुंदर स्त्री?"

ती उत्तरली, "मी कामवासना आहे, तुझ्या अंतर्मनातील."

प्रणय: "पण तुम्ही माझ्या अंतर्मनातून बाहेर का आलात?"

प्रेम: तू आम्हाला भाग पाडलंस—तुझ्या अंतर्मनातून बाहेर यायला.

कामवासना: माझी तर वर्षानुवर्षे घुसमट होत होती तुझ्या अंतर्मनात!

प्रणय: ती कशी?

प्रेम: मी तुझ्या अंतर्मनात वर्षानुवर्षे साठून राहिलो होतो.

पण तू मला कधीच बाहेर येऊ दिलं नाहीस.

प्रत्येक वेळी मी प्रयत्न करत होतो बाहेर पडण्याचा, आणि तू मला पुन्हा आत ढकलायचास!

कामवासना: आणि मला तर तू जवळजवळ कायमच दाबून टाकलं होतंस.

फक्त एखाद्याचं शरीर सुंदर वाटलं, म्हणून मला बाहेर पडता येत नाही.

माझ्यासाठी तुझ्या मनात ती व्यक्ती मिळवण्याची ओढ निर्माण व्हावी लागते.

तुला नेहमीच मुलींचं सुंदर शरीर आवडत आलं.

त्यातही तुला विशेषतः मोठे उरोज असलेल्या तरुणी अधिक भावायच्या.

पण ते शरीर मिळवण्याची भूक मात्र तुझ्यात निर्माण झालीच नाही.

आणि म्हणूनच आता मी स्वत:हून बाहेर आले—कारण तुझ्या मनात माझ्या अस्तित्वालाच धोका निर्माण झाल्याचं मला जाणवत होतं.

प्रणय: कामवासनेचं एकवेळ बरोबर आहे, पण प्रेम... तू का बाहेर आलास?

प्रेम: कारण मोहिनीच्या लग्नानंतर तू कोणत्याच प्रेमात पडणार नाहीस, असा निर्णय घेण्याच्या तयारीत होतास.

आणि त्यामुळे तुझ्या मनातील माझं अस्तित्वही धोक्यात आलं असतं.

प्रणय: पण मी काय करू? माझ्या आयुष्यात मी फक्त आणि फक्त मोहिनीवर खऱ्या अर्थानं प्रेम केलं.

प्रेम: हो, हे मलाही माहीत आहे.

यापूर्वी तू अनेक मुलींवर प्रेम केल्याचं मानत होतास, पण ते खरं प्रेम नव्हतंच.

मोहिनीवर मात्र तू खरोखर प्रेम केलंस.

प्रणय: मला तिच्याबद्दल अजिबात शारीरिक आकर्षण नव्हतं.

माझी इच्छा एवढीच होती की ती माझ्या आयुष्याचा एक भाग व्हावी.

कदाचित नंतर तिच्या शरीराचं आकर्षण वाटलं असतं…

कामवासना: प्रणय, तू खोटं बोलू नकोस.

कधी-कधी तुला तिचं अगदी हाडं दिसणारं शरीर आणि उभार नसलेले उरोज खटकायचे—की नाही?

प्रणय: हो! खटकण्याचं कारण असं की, याआधी माझ्या जीवनात आलेल्या सर्व स्त्रियांचं बाह्य रूप, विशेषतः त्यांच्या वक्षस्थळाचं सौंदर्य, हे नेहमीच सहज लक्ष वेधून घेणारं होतं.

कामवासना: तसे म्हणू नकोस! एक अशी होती जिचं सौंदर्य अगदी नम्र, सूक्ष्म आणि नजरेत सहज भरणारं नव्हतं. तू कदाचित विसरलास, पण मी विसरले नाही. तू आणि तुझे मित्र अशा मुलींना — ज्यांचे वक्ष लहान असत — ‘कॅरम बोर्ड’ असं हिणवायचाच ना?

प्रणय: हो... पण तो काळ वेगळा होता. तेव्हा मी फार सभ्य नव्हतो. लोकही मला तसा मानत नसत. आता मात्र मी तसंच वागतो असं नाही.

कामवासना: पण तुला ती व्यक्ती आठवते का? आता ती दोन मुलांची आई आहे. आणि तिचं बाह्य व्यक्तिमत्त्वही आता अधिक ठळक झालं आहे. काही वर्षांपूर्वी अचानक ती रस्त्यात तुझ्या समोर आली होती. आणि त्या क्षणी, तिच्या चेहऱ्याकडे पाहण्याआधी तुझं लक्ष तिच्या बदललेल्या देहयष्टीकडे गेलं, नाही का? तुझ्या मनात एक विचारही आला — "हिच्या शरीरात एवढा बदल कसा झाला असेल?"

प्रणय: पण तो क्षण तात्पुरता होता. तिला पाहून माझ्या मनात फारशी अस्वस्थता निर्माण झाली नाही.

कामवासना: आणि हीच गोष्ट दुर्दैवाची आहे. कारण तुला पाहून तिच्या मनात भावना दाटून आल्या होत्या. पण तू काय केलंस? तिच्या नवऱ्याची, मुलांची चौकशी केलीस. त्या प्रसंगी तुला तुझ्या मित्राचा किस्सा आठवायला हवा होता!

प्रणय: कोणता किस्सा?

कामवासना: तोच मित्र, जो तुझ्याकडून नेहमी ‘गुलाबी चित्रपट’ घेऊन जायचा. ज्याच्याकडून तुझ्या पन्नास व्हिडिओंच्या सीडी हरवल्या होत्या...

प्रणय: हो, आठवतंय. नुकताच भेटला होता. लोक म्हणतात, त्याची पत्नी त्याला सोडून गेली. पण...

कामवासना: पण खरी गोष्ट अशी आहे की, त्यानेच तिला दूर केलं. कारण त्याने तिला आपल्या लहान भावासोबत एक अतिशय अशोभनीय अवस्थेत पाहिलं.

प्रणय: आणि त्याच्या मनातील तूच त्यासाठी कारणीभूत होतीस.

प्रेम: पण त्याच्या पत्नीचं प्रेम नवऱ्यावर नव्हतंच. ती त्याच्या भावाशी अधिक जवळची होती, कारण तो तिला जाणीवपूर्वक, प्रेमपूर्वक समजून घेत होता. त्याच्या पतीचं जीवन मात्र दारूच्या आहारी गेलं होतं. त्यामुळेच, दुःखात असलेल्या एका विवाहित स्त्रीशी त्याने संबंध प्रस्थापित केले. केवळ शरीरसुखासाठी. अखेर त्याचे शरीरही थकले. त्याने हे नातं तेव्हाच तोडलं. त्याच्या मनात कधीच प्रेम नव्हतं — तेथे केवळ तूच होतीस, कामवासना!

कामवासना: शाळेत असतानाही, एक मुलगी त्याच्या प्रेमात पडली होती. तिचं प्रेम निरपेक्ष आणि शुद्ध होतं. पण त्याचं लक्ष मात्र तिच्या सौंदर्याकडे अधिक होतं. एकदा घरी कोणी नसताना त्याने तिच्या शरीराचा उपभोग घेतला. त्या क्षणानंतर तिच्याही मनातलं प्रेम हळूहळू वासनेमध्ये परिवर्तित झालं. ती त्याला पूर्णतः समर्पित झाली. नंतर तिचं लग्न झालं. तिने पतीला तनाने समर्पण केलं, पण मनाने नव्हे.

काही वर्षांनी ती माहेरी आली, आणि तिला आपलं पहिलं प्रेम आठवलं. ती काही दिवस माहेरी राहणार होती. म्हणून तिने त्याला भेटायला बोलावलं. आणि काय झालं? तो तिला थेट लॉजवर घेऊन गेला. पुन्हा त्यांनी एकमेकांच्या शारीरिक वासनांचा नाद केला. यात खरं प्रेम कुठे होतं?

प्रेम: या सर्व प्रकरणांमध्ये माझं अस्तित्वच नव्हतं. तेथे फक्त तू होतीस — कामवासना. ह्या साऱ्या गोष्टींमध्ये मी कुठेच नव्हतो... फक्त आणि फक्त तू होतीस. त्याची आणि तिची प्रेमाची नव्हे, तर केवळ शरीराची गरज भागली. दोघंही आपापल्या वाटेने निघून गेले. मात्र जाताना तिने त्याच्यातील प्रेम नव्हे, तर केवळ कामवासना जागवून गेली. म्हणूनच तो त्या विवाहित स्त्रीच्या जाळ्यात अडकला.

कामवासना : तो कसला अडकला? तिनेच त्याला फसवले. त्याच्यातील कामवासनेचा उपयोग तिने आपल्या गरजा भागवण्यासाठी केला. तिचा नवरा परदेशात कामावर होता. दोन मुले झाल्यावर तिला वाटले, ‘‘आता ही कुठे जाणार?’’ पण त्याच वेळी नवरा तिची कामवासना तृप्त करू शकत नव्हता. मानवाला प्रेम आणि शरीरसुख या दोन्ही गोष्टींची गरज असते—आनंदी राहण्यासाठी. तिची कामवासना अजून तृप्त झालेली नव्हती. ती सतत नव्या सावजाच्या शोधात होती. तुझा मित्र तिचं पहिलं सावज नव्हताच.तो मित्र अपघाताने अशा ठिकाणी उभा होता, जेथे पुरुष वेश्ये उभे राहत असतात. ती त्याच्याजवळ आली आणि म्हणाली, ‘‘ये, बस गाडीत.’’ तिचं मादक शरीर पाहून तो थक्क झाला आणि तिच्या गाडीत बसला. थोड्याच वेळात त्याच्या लक्षात आलं—तिला काय हवं आहे. तिचं म्हणणं होतं की ती प्रेमासाठी आसुसलेली आहे. ती त्याला सहानुभूती मिळवून देण्यासाठी आपली रसभरीत प्रेमकहाणी सांगत होती. पण त्याला त्या गोष्टींत रस नव्हता. त्याला फक्त तिचं मादक, गोरेपान, गुबगुबीत शरीर हवं होतं. त्याच्यासाठी ही संधी उपभोगाची होती. त्यासोबत दारू आणि हवे ते जेवण मिळणार होतं.

        तो तिच्या ठरवलेल्या वेळेनुसार तिला भेटायला जाई. तिच्या घरी म्हातारी सासू असायची. ती मुलांना शाळेत सोडण्याच्या बहाण्याने घराबाहेर पडायची, मित्राला घेऊन लॉजवर जायची. तास-दोन तास मजा करून त्याला रस्त्यात सोडायची आणि मग मुलांना शाळेतून घरी आणायची.

हे असं जवळपास दोन महिने चाललं.

       पण रोज दारू पिऊन आणि शरीरश्रमाने थकून, तो खूप आजारी पडला. अखेर त्याने तिचा नाद सोडला. पण त्यानंतरही त्याने कोठे कोठे संबंध ठेवले हे त्याने कुणालाही सांगितले नाही — ना तुला, ना इतरांना. स्वतःच्या बायकोची गोष्टही त्याने लपवून ठेवली.

    मात्र इतरांच्या कामुक कथा तो अजूनही इतरांना सांगत राहतो. काही दिवसांपूर्वी तो तुला भेटला होता. तुम्ही दोघंच होतात. तेंव्हा एक स्त्रीविषयक चर्चा झाली होती. त्या क्षणी तुझ्यातील "मी" — म्हणजेच प्रेम — क्षणभर का होईना, पण जागृत झालं होत ना ?

प्रणय : "हो! ती स्त्री —माझ्याहून पाच वर्षांनी मोठ्या असणाऱ्या माझ्या मित्राची बायको—तिने त्याला आणि त्यांच्या दोन मुलांना सोडून, एका परपुरुषासोबत राहणे सुरू केले आहे. त्यांच्या मोठ्या मुलीचे लग्न झाले आहे आणि तिला एक मुलगीही आहे. म्हणजे माझा मित्र आजोबा झाला आहे, आणि त्याची बायको आजी! तरीसुद्धा ती परपुरुषासोबत राहते, आणि आपल्या पहिल्या लग्नाला न मोडताच हे नाते टिकवते. कारण काय? तर तिचे त्या पुरुषावर प्रेम आहे! इतके करूनही ती आजच्या समाजात मान वर करून वावरते! यावरून इतकेच लक्षात येते की, आजचा समाज या अशा नातेसंबंधांना किती सरावला आहे!"

प्रेम : नाही! ती मला बदनाम करत आहे. ती वयाच्या सोळा-सतरा व्या वर्षी तुझ्या मित्राच्या प्रेमात पडली होती, हे तुला आठवतं का? ती प्रेमात का पडली होती? कारण तिला स्वतःतील कामवासनेवर नियंत्रण ठेवता येत नव्हतं. लग्नाच्या आधीच तिचे त्याच्यासोबत प्रेमाच्या नावाखाली शारीरिक संबंध प्रस्थापित झाले होते. अवघ्या सतरा-अठरा व्या वर्षीच तिने त्याच्याशी लग्न केलं आणि त्यानंतर तिने सलग दोन मुलांना जन्म दिला.

थोड्याच काळात त्याला दारूचे व्यसन लागले आणि त्याने तिच्याकडे दुर्लक्ष करायला सुरुवात केली. तिच्या स्वप्नांचा चुराडा झाला. तिची मुलगी अठरा वर्षांची होताच तिच्या पावलावर पाऊल ठेवत तीही एका तरुणाच्या प्रेमात पडली आणि लग्न केलं. लवकरच तीही आई झाली. त्यामुळे तो आजोबा आणि ती आजी झाली.

आजही अनेक भारतीय पुरुष पत्नीचे अनैतिक संबंध माहिती असूनही, फक्त मुलांच्या भवितव्याची आणि समाजातील प्रतिष्ठेची काळजी घेऊन गप्प बसतात.

कामवासना : ती आजी झाली म्हणजे काय झालं? तिच्यात असलेली मी — म्हणजे तिची लैंगिक इच्छाशक्ती — वयाप्रमाणे तितकीच आहे, जितकी असावी. जगाच्या दृष्टीने तिने चूक केली असेल, पण माझ्या दृष्टीने ती चूक नाही. फक्त लग्न करून पत्नीला संततीप्राप्तीसाठी वापरणं हे नवऱ्याचं एकमेव कर्तव्य नाही. नवऱ्याने पत्नीच्या मानसिक व शारीरिक गरजाही पूर्ण करणं अपेक्षित आहे.

     अनेक स्त्रिया नवऱ्याच्या व्यसनी, असंवेदनशील वागणुकीमुळे त्रास सहन करत आयुष्य जगतात. पण जेव्हा त्या मर्यादेपर्यंत पोहोचतात, तेव्हा प्रेमाच्या नावाखाली त्या आपल्या भावना आणि शारीरिक गरजा पूर्ण करण्यासाठी दुसऱ्या पुरुषाकडे वळतात. आणि त्या पुरुषालाही जर केवळ शारीरिक सुखाचीच अपेक्षा असेल, तर दोघंही त्या क्षणिक संबंधात गुंततात. याचा अर्थ असा नाही की त्या स्त्रीचं तिच्या नवऱ्यावर किंवा मुलांवरचं प्रेम कमी झालेलं असतं. ती फक्त एका क्षणिक गरजेची पूर्तता करत असते.

प्रणय : हो! तिची पत्नी दिसायला सावळी असली, तरी तिच्या शरीरात एक प्रकारचं आकर्षण आहे, हे नाकारता येणार नाही. तिचं वर्तन कदाचित चुकीचं असेलही, पण...

कामवासना : पण काय? ती आज ज्या पुरुषासोबत आहे, त्याच्याशीही ती पूर्णतः एकनिष्ठ राहील, याची शाश्वती नाही. माझं अस्तित्व तिच्यात इतकं ठासून भरलेलं आहे, की केवळ एकच पुरुष तिच्या गरजा पूर्ण करू शकेल, अशी शक्यता फार कमी आहे.

तुझ्या मित्राने तुला काय सांगितलं होतं, ते विसरलास का? तिचे संबंध तुझ्या मित्रासोबत होते आणि आता ज्या व्यक्तीसोबत मोहिनीचं लग्न झालं आहे, त्याच्याशीही तिने आधीच शारीरिक संबंध प्रस्थापित केले होते.

प्रेम : प्रणय, तुला मोहिनीवर प्रेम होतं. पण तिने अशा तरुणाशी लग्न केलं आहे, जो तिच्याशी एकनिष्ठ राहू शकत नाही, म्हणून तू दु:खी आहेस का?

प्रणय : अजिबात नाही! तिच्या बाबतीत जे घडलं ते तिच्याच निर्णयामुळे झालं. तो तरुण बाईकवरून फिरत असे, आणि त्यामुळे ती त्याच्या प्रेमात पडली. आम्ही मात्र आयुष्यभर प्रामाणिकपणे काम करत राहिलो, म्हणून आमच्याकडे बाईक काय, सायकलही आली नाही.

     जे लोक राजकारण्यांची मर्जी राखतात किंवा संधीशोधक असतात, तेच पैसा मिळवतात. आम्हाला तसं काही जमलं नाही.

      तिच्याआधी किती मुली त्या मुलाच्या बाईकवर बसल्या होत्या, हे फक्त त्यालाच माहीत असेल. मोहिनीला एक प्रकारे 'वापरलेला नवरा मिळाला, हे पाहून मला काही वाईट वाटत नाही. मात्र, तिने माझा विचार न करता त्याचा विचार केला, याचं दुःख आहे.

कामवासना : प्रणय, तुला मोहिनी खूपच साधी आणि निरागस वाटत होती. पण ती वास्तवात तितकीशी निष्पाप नव्हती. तू तिच्याशी सौम्य आणि सुसंस्कृतपणे वागायचास, तिला मदत करत होतास, पण तिला काहीसं वेगळंच अपेक्षित होतं. तिलाही माझं अस्तित्व आवरणं कठीण झालं होतं.

     ती वाट पाहत होती — की तू एक दिवस तिचा हात धरशील, तिला जवळ खेचशील, आणि प्रेम व्यक्त करशील. पण तू फक्त तिच्या ड्रेसमधून दिसणाऱ्या उरोजांमध्ये अडकून राहिलास, प्रत्यक्ष कृती केली नाहीस.

    तिचा तो सौम्य स्पर्श तुला मोहवायचा, पण तू कधीही पुढचा पाऊल उचलला नाहीस. ती सतत तुला वेगवेगळ्या पद्धतीने संकेत देत होती, पण तू लग्न झाल्यावरच अशा गोष्टी कराव्यात, असा मनोमन निर्धार केलेला होतास.

      मात्र, तिच्या सध्याच्या नवऱ्याने मात्र ती गरज समजून घेतली, तिच्याशी जवळीक साधली, आणि लग्न होण्यापूर्वीच त्यांचं एक प्रकारचं 'हनीमून' अनेक वेळा घडलं.

प्रेम : प्रणय, पूर्वी लोकांच्या मनात खऱ्या प्रेमाला स्थान होतं. कामवासना त्यांचं जीवन व्यापून टाकत नव्हती. पण आजच्या काळात प्रेमाची जागा कमी, आणि शारीरिक आकर्षणाची जागा अधिक झालेली आहे.

तू त्याला अपवाद आहेस, म्हणून तू वेगळा आहेस.

प्रेम: आणि तुझ्या वाट्याला माझ्यामुळे दु:ख आले आहे.

पूर्वी तुझ्या मनात मला फारशी जागा नव्हती. पण तुझे वय जसजसे वाढत गेले, तसतशी तुझ्या मनातील कामवासना वाढत जायला हवी होती. पण झाले उलटेच—तुझ्या मनात मी वाढत गेलो.

कामवासना: प्रेम, अगदी बरोबर बोलतो आहेस.

तू फक्त पाच-सहा वर्षांचा असताना मी तुझ्या मनात घट्ट रुजलेली होते. तू तुझ्याच वयाच्या मुलींसोबत डॉक्टर-डॉक्टर खेळण्याच्या बहाण्याने त्यांच्या खाजगी जागी इंजेक्शन द्यायचास—म्हणजे काडी टोचायचास!

तुझे ते बालिश खेळ अजूनही तुझ्या लक्षात आहेत. त्या मुली आता दोन-दोन मुलांच्या आई झाल्या आहेत.

पण जेव्हा त्या तुझ्या समोर येतात, तेव्हा तुला प्रश्न पडतो—"तेव्हा मी त्यांच्यासोबत जे काही करायचो, ते आजही त्यांच्या लक्षात असेल का?"

आणि जर लक्षात असेल, तर त्या काय विचार करत असतील?

कामवासना: मी सांगते तुला—तू जे काही करत होतास, ते त्यांनाही तेव्हाही आवडत होते. आजही ते प्रसंग आठवले की त्यांना गुदगुल्या होतात.

त्या सर्वांना तुझ्यासोबत लग्न करायला आवडलं असतं. पण एकदा त्या वयात आल्यावर, त्यांच्यातील मी—म्हणजेच कामवासना—त्यांना आवरणं अशक्य झालं.

तेव्हा तू अजून गोट्या खेळत होतात. त्या काय करत होत्या, हे सांगण्याची गरज नाही.

आजही त्यांच्या मनात तुझ्याविषयी प्रेम आहे.

पण कामवासना? नावालाही नाही.

तू तेव्हा इतका कामुक होतास, तरीही तू आजवर कोणाच्या प्रेमात न पडता लग्न का केलं नाहीस—हा प्रश्न त्यांनाही सतावत असतो.

पण त्यांना काय माहिती—तुझ्यातील मी आता थंडावले आहे.

तुझ्यात प्रेम भरपूर आहे; आणि ते तू भरपूर वाटलं आहेस.

पण आजकाल कोणीही केवळ प्रेमासाठी प्रेम करत नाही. प्रत्येकाला प्रेमासोबत काहीतरी ‘अधिक’ हवं असतं.

लहान मुलांनाही तुमचं प्रेम केवळ ओंजारून-गोंजारून समजत नाही; त्यासाठी त्यांना खाऊ द्यावा लागतो.

बायकोला दागिने, प्रेयसीला हॉटेलमध्ये पार्टी.

प्रेम मिळवण्यासाठी प्रत्येक नात्याला काही ना काही द्यावं लागतं.

तसंच आजकाल प्रेम मिळवण्यासाठी माझी—म्हणजेच कामवासनेची—तृप्तीही करावी लागते.

हे फक्त शारीरिक संबंधांपुरतं मर्यादित नाही.

कधी जवळ ओढून, कधी चुंबन घेऊन, कधी हलक्या वेदना देऊन, कधी शरीराच्या विशिष्ट भागाला स्पर्श करून...

प्रेम: प्रत्येक स्त्री-पुरुषाला विपरीत लिंगी शरीराबद्दल आकर्षण वाटणे हे अत्यंत नैसर्गिक आहे. आणि समाज त्या आकर्षणाला "प्रेम" म्हणतो. खरंतर, मी—प्रेम—मानवाच्या कामतृप्तीच्या वाटेवरील पहिली पायरी आहे.

कोणताही पुरुष किंवा स्त्री एखाद्याचं बाह्यरूप पाहून किंवा अंतरंग ओळखून त्यांच्या प्रेमात पडतो. प्रेमात पडल्यानंतर त्या व्यक्तीवर मालकी हक्क मिळवण्याची इच्छा निर्माण होते — पण ती भावना ‘प्रेम’ नसते. प्रेम म्हणजे त्यागाचेच दुसरे रूप आहे.

आपल्याला आवडणाऱ्या व्यक्तीकडून प्रेम मिळाल्यावर त्यांच्याशी शरीरसंबंध ठेवण्याची इच्छा निर्माण होते. तीही पूर्ण झाल्यावर तो उपभोग सतत मिळत राहावा, अशी आकांक्षा निर्माण होते. तेव्हाच कामवासनेचा जन्म होतो.

कामवासना : प्रेम बरोबर बोलतो आहे. फक्त माणसांमध्येच नाही, तर संपूर्ण सृष्टीत मीच भरले आहे. म्हणूनच हे जग चालतं. केवळ प्रेमावर हे जग चालू शकत नाही. एक विशिष्ट टप्प्यानंतर माणूस प्रेमालाही कंटाळतो. पण माझा — म्हणजे कामवासनेचा — त्याच्यावर ताबा राहतो.

आईचं प्रेम अपार असतं — पण ज्या व्यक्तीकडून कामसुख मिळतं, त्याच्या प्रेमासमोर आईचं प्रेमही तुच्छ वाटायला लागतं. एवढी ती वासना बलशाली आहे.

प्रणय : पण माझं कधी कोणत्याही तरुणीशी शारीरिक नातं आलंच नाही.कामवासना : कसं येणार? कुणी तुला ती संधीच दिली नाही आणि जेव्हा संधी आली, तेव्हाही तू ती उचलली नाहीस — या प्रेमामुळे!

प्रेम : हो! प्रणयच्या बाबतीत मी कमीच पडलो, हे मी मान्य करतो. पण त्याचं मुख्य कारण मी नाही — तर त्याने पाहिलेले प्रेमपट आणि त्याने वाचलेल्या प्रेमकथा आहेत.

    त्याला कळायला खूप उशीर झाला की लैला-मजनू वगैरे पात्रं ही काल्पनिक आहेत. तो त्या काळात वर्तमानपत्रांत ‘‘प्रेमाला विरोध केल्यामुळे प्रेमी युगुलांची आत्महत्या’’ अशा बातम्या वाचायचा. त्या बातम्या त्याला असं वाटायला लावायच्या की माणसाच्या आयुष्यात प्रेम इतकं महत्त्वाचं आहे की त्यासाठी तो आपला प्राणही देऊ शकतो...

प्रणय: असे जीवापाड प्रेम करावे, ही सुप्त इच्छा त्याच्या मनात निर्माण झाली होती. पुढे तीच इच्छा वाढत गेली आणि तू त्या इच्छेच्या ओझ्याखाली दबत गेलीस, कामवासनेच्या भाराखाली झुकत गेलीस.

कामवासना: प्रणय! तुला आठवतं का? पूर्वी तुमच्या घराजवळ एक छोटे मैदान होते, जिथे तुम्ही सर्वजण खेळ खेळायचात! आजकाल लहान मुलांना जसा लिंगभेद लवकर समजतो, तसा तो तुम्हाला फारसा कळत नसे. आजची एखादी लहान मुलगीही एखाद्या मुलाचा हात धरायला ओशाळते – ह्याचा नेमका परिणाम काय आहे, हे मला माहीत आहे... आणि त्याला काही अंशी मीच जबाबदार आहे.

तुम्ही लहान असताना आजसारखी मनोरंजनाची साधने नव्हती. त्यामुळे स्त्री–पुरुष लिंगभेद समजायला तुम्हाला खूप वेळ लागायचा. तू दहावीत जाईपर्यंत तुला हे माहीत होते की स्त्री–पुरुष एकत्र आल्याने स्त्री गरोदर राहते. पण त्या वेळी तुला असं वाटायचं की बाळ पोट फाडून बाहेर काढत असावेत! इतकं लैंगिक अज्ञान होतं तुमच्यात. पुढे, तुझ्या मिळेल ते वाचण्याच्या छंदामुळे एक दिवस तुझ्या हातात असं एक पुस्तक आलं, ज्यात सर्व माहिती चित्रांसहित होती. तेव्हा तुझं अज्ञान दूर झालं. एकदा तर तू चक्क जुन्या पुस्तकांच्या दुकानातून कामसूत्र हा ग्रंथ विकत घेऊन यायला निघाला होतास. पण तो ठेवायचा कोठे, याचा विचार करून तू तो घेण्याचा मोह आवरला!

     पुढे तुझ्या वाचनात आलं की तो ग्रंथ लिहिणारा वात्सायन ब्रह्मचारी होता! म्हणजे प्रत्यक्ष कामसुखाचा कोणताही अनुभव न घेता त्याने इतका मोठा ग्रंथ लिहिला होता!

प्रणय: हो! लहानपणी तुमच्या घराशेजारी राहणाऱ्या परप्रांतीय स्त्रिया फक्त साडी नेसायच्या, चोळी घालत नसत. त्या उघड्यावरच अंघोळ करत, त्यामुळे त्यांचे उघडे उरोज तुला जवळपास रोजच दिसायचे. त्यामुळे सुरुवातीला तुला त्यांचं काही विशेष वाटत नसे, पण नंतर कधीतरी त्यांचं आकर्षण वाटू लागलं.

एकदा तू त्या मैदानात मित्रांसोबत क्रिकेट खेळत होतास. खेळताना बॉल दोन घरांमध्ये असलेल्या खड्ड्यात गेला. बॉल घेण्यासाठी तू आणि तुझा एक मित्र त्या खड्ड्यात गेलात. तिथून सहज समोरच्या घरात डोकावून पाहिलं, तर भर दुपारी त्या घरात एका परप्रांतीय जोडप्याचे लैंगिक संबंध चालू होते.

त्या दिवसापासून रोज दुपारी मुद्दाम बॉल त्या खड्ड्यात टाकायचा आणि त्या घरात डोकावून पाहायचं हे सत्र सुरू झालं. असंच काही दिवस चाललं. एक दिवस त्या जोडप्याच्या लक्षात आलं आणि त्यांनी ती मोकळी जागा बंद केली. तरीही तुझ्या एका मित्राने त्या घराच्या पत्र्यावर छिद्र पाडले आणि त्यातून तो त्यांची कामक्रीडा पाहायचा.

कामवासना: पुढे त्या मित्राचं काय झालं, माहीत आहे ना?

प्रणय: हो! त्याने आपल्या शारीरिक गरजा भागवण्यासाठी एका कुरूप दिसणाऱ्या मुलीशी प्रेमाचं नाटक केलं आणि तिचा उपभोग घेतला. असंच दोन–चार वर्षं चाललं. गावाला त्याच्या आईने त्याचं एका सुंदर मुलीसोबत लग्न ठरवलं. ती मुलगी पाहून त्याची बुद्धी फिरली. त्याने विचार केला, ‘‘माझं काम तर याच्याशी झालं आहे; आता ही काय माझं वाकडं करणार?’’ म्हणून तो लग्नासाठी उभा राहिला.

     पण लग्नाच्या दिवशी, त्या पहिल्या मुलीने गावात जाऊन धिंगाणा घातला आणि त्याचं लग्न मोडलं. त्यानंतर त्याचं काय झालं, ते मला माहीत नाही.

प्रेम: त्या मुलीचं त्याच्यावर खरं प्रेम होतं. ती दिसायला कुरूप असली, तरीही तिच्यासारख्या मुलीच्या प्रेमात असा देखणा मुलगा पडतो, याचं तिला आश्चर्य वाटत होतं आणि आनंदही. त्यामुळे त्याला दुखवू नये म्हणून ती त्याला हवं ते देत होती.

    पण जेव्हा तिला समजलं की त्याने तिच्यासोबत मजा करून आता दुसऱ्या सुंदर मुलीसोबत लग्न करायचं ठरवलं आहे, तेव्हा तिच्या तळपायाची आग मस्तकात गेली. तिने तिची अब्रू जाण्याचा विचार न करता त्याला अद्दल घडवण्यासाठी त्या लग्नात पोहोचून सर्व समोर आणलं आणि त्याचं लग्न मोडलं.

प्रणय: हो! मी अशा अनैतिक संबंधांचा शेवट वाचत, पाहत आलो आहे. म्हणूनच कोणासोबत अनैतिक संबंध ठेवण्याचा विचारही कधी मनात आला नाही. म्हणूनच जिच्यावर माझं प्रेम होतं, तिचं लग्न झाल्यावर मी तिच्याशी कधीही संबंध ठेवला नाही.

कामवासना: पण तुझ्या घरापासून काही अंतरावर राहणारी एक नवविवाहित परप्रांतीय स्त्री रोज दुपारी समोरच्या घरातील स्त्रीकडे तासभर गप्पा मारत बसायची. तेव्हा तिच्या चोळीच्या मोठ्या गळ्यातून बऱ्यापैकी दिसणारे गोरेपान, टपोरे उरोज तू ती घरात जात नाही तोपर्यंत पाहत राहायचास. तुझे मित्र समजायचे की तू वरच्या मजल्यावर राहणाऱ्या तुझ्या प्रेयसीची वाट पाहतो आहेस!

प्रेम: मला माहिती आहे, त्या वरच्या मजल्यावर राहणाऱ्या कामिनीवर तुझे खरं प्रेम होतं. तिच्या आईने आणि तिनेच घोळ घातला. नाहीतर तू तिच्याशी डोळे झाकून लग्न केलंच असतं.

कामवासना: कसलं काय! हा तिच्यासोबत अक्कल दिवस घालवत असे. फक्त झोपायला आणि जेवायला तो घरी जायचा! अभ्यास शिकवण्याच्या नावाखाली ती त्याला तासन्‌तास जवळ बसवायची. नाही म्हणायला – तिचा हात हातात घेण्याचं, नितंबावर हळूच चापट मारण्याचं आणि खांद्यावर हात ठेवण्याचं स्वातंत्र्य त्याला होतंच. तिचे गोलसर उरोज त्याला रोजच पाहायला आणि स्पर्शायला मिळत, त्यामुळे त्याच्या मनात काही विशेष हालचाल होत नसे.

प्रेम : एका दिवस माझ्या मित्राने मला सांगितले की, तुझ्या वर्गातील एक मुलगी एका सुनसान गल्लीत आपल्या वर्गमित्रासोबत अतिशय जड संबंधात दिसली. हे ऐकताच मी हादरलो. क्षणभर वाटले, तिला थेट विचारावे की काय हे खरे आहे? पण मग मी तो विचार बाजूला सारला, कारण तिच्याकडून झालेला विश्वासघात मनाला बोचत होता. त्यामुळे मी तिला विसरण्याचा निर्णय घेतला.

     पण वेडसरपणे का होईना, जर मी तिला स्पष्ट विचारले असते, तर कदाचित तिच्या मनातील भावना मला समजल्या असत्या. तिच्या या वागण्याची कल्पना तिच्या आईलाही लागली. त्यामुळे तिला जाणवले की तिची मुलगी आता मानसिक व शारीरिक परिपक्वतेकडे वाटचाल करत आहे. तिच्या आईलाही या गोष्टीचं कारण माहीत होतं—कारण तिच्याही आयुष्यात एका परप्रांतीय पुरुषाशी अनैतिक संबंध होते.

      तिचे ज्या मुलासोबत प्रेमसंबंध होते, त्याच्यासोबत विवाह करणे शक्य नव्हते. त्यामुळे तिच्या आईने मला विचारले: ‘‘तू माझ्या मुलीशी लग्न करशील का?’’ मी तिच्यावर प्रामाणिक प्रेम करत असतानाही मी नकार दिला.

      त्यानंतर, ती अठराव्या वर्षीची होताच तिच्या आईने तिचं लग्न एका तरुणाशी लावून दिलं. त्या लग्नाच्या मिरवणुकीत, मनातून नकार देत असतानाही, मी सहभागी झालो.

    पण काही वर्षांनंतर – जेव्हा ती दोन मुलांची आई झाली – तेव्हा मीच स्वतःला विचारू लागलो: तिच्याशी लग्न न करण्याचा निर्णय मी चुकीचा तर घेतला नाही ना?

प्रणय : तुझं म्हणणं योग्य आहे. पण तो प्रश्न मला प्रेमात अपयशी ठरल्यानंतरच भेडसावू लागला. त्या काळात माझ्या आयुष्यात मोहिनी आली — म्हणजेच, प्रेमात पडण्यासाठी एक नवं माध्यम मिळालं.

     हे खरे आहे की, मी सर्वात जास्त प्रेम कामिनीवर केले. पण तिला माझं प्रेम नको होतं. त्या वेळी तिच्यासाठी शारीरिक आकर्षणच जास्त महत्त्वाचं होतं. मीही नंतर तिचा विचार करणे थांबवले, कारण त्याच काळात माझ्या आयुष्यात शर्मिला होती.

     ती केवळ दिसायला सुंदर नव्हती, तर अभ्यासातही प्रचंड हुशार होती. बोलण्यात सुसंस्कृत आणि मनमोहक स्वभावाची होती. मीही तेव्हा लहानच होतो आणि बालवयात तिचं बालसुलभ शरीर पाहिलं होतं — तेव्हा काहीच अर्थ न लावता. ती वयात येताच तिचं व्यक्तिमत्त्व अधिक खुललं.

     एकदा तिने कामिनीशी माझ्याबाबत विचारणा केली होती. त्यावर कामिनीने नेमकं काय सांगितलं हे माहीत नाही. मात्र तिची लहान बहीण इतकी कामुक होती की, त्यांच्या घरात राहणाऱ्या एका तरुणाशी तिचे अनिष्ट संबंध जुळले आणि ती दोनदा गर्भवती राहिली.

     शेवटी, त्याच्याशी लग्न न करता, तिने एका श्रीमंत पुरुषाशी विवाह केला.

कामवासना : प्रणय, तुझ्या कल्पनेप्रमाणे सर्व काही घडलं नव्हतं. तिच्या मनात तुझ्याबद्दल आकर्षण नक्कीच होतं. प्रेमभावना फारशा नव्हत्या, पण शारीरिक आकर्षण मात्र निश्चित होतं. ती दिसायला सुंदर आणि गुणी असल्यामुळे तिच्या मागे अनेक तरुण होते.

    तू तिला भावला होतास, कारण तुझ्यात विशिष्ट कलागुण होते. त्याआधी ती तिच्याच कॉलेजमधील एका नाटकात काम करणाऱ्या तरुणाच्या प्रेमात पडली होती. त्याच्यासोबत ती अनेक वेळा लॉजवर गेली होती. एकदा कामिनीने तिच्या पर्समध्ये गर्भनिरोधक गोळ्या व निरोध पाहिले.

      त्यामुळेच कामिनीने तिला स्पष्टपणे सांगितले, ‘‘प्रणयच्या भानगडीत पडू नकोस, तो एक सभ्य मुलगा आहे.’’ म्हणजेच, तू कामिनीला नीट वागणारा वाटत होतास.

प्रणय : म्हणजेच कामिनीने तेथेही हस्तक्षेप केला. काय झालं असतं, जर तिने मला चार दिवस सहवास दिला असता तर...?

प्रेम : तर ती अखेर तुझ्या गळ्यात पडली असती. पण हे सर्व तिला पचले नाही. तिने अशा संबंधांना मागे टाकून धार्मिक जीवन स्वीकारले. पदवीधर असूनही, ती कोणत्याही क्षेत्रात विशेष प्रगती करू शकली नाही, कारण तिच्या मनात कायम एका विचित्र अस्वस्थतेचं बंधन होतं.

      यानंतर तिच्या घराशेजारी राहायला आलेल्या एका पुरुषाशी तिचं जवळीक निर्माण झालं. तो तिच्या जीवनसाथीसाठी अनुकूल नसतानाही, तिने त्याच्याशी लग्न केलं. त्यांना एक कन्या झाली, आणि आज ती त्या लेकीसोबत खेळत बसलेली आहे.

कामवासना : लग्नानंतर तिच्यातील मी – म्हणजेच तिची शारीरिक वासना – शमली. त्यामुळेच तिच्याविषयी नंतर तुला कधी काही गैरवर्तनाची बातमी मिळाली नाही.

      ती सध्या आपल्या पती, मुलगी आणि बहिणीसोबत आनंदात जीवन जगते.

प्रणय : माझ्याकडे तिच्याविषयी आज कोणतीही तक्रार नाही. माझ्या आयुष्यात अशीच एक वर्गमैत्रीण होती — ती अत्यंत शारीरिक आकर्षण असलेली होती. आठवी-नववीतच तिचे माझ्या एका मित्राशी संबंध होते.

      शारीरिक संबंध झाले नसले तरी, एकमेकांच्या जवळ येणं, गप्पा, चाळे — हे सगळं होतं. नंतर अपघातात त्या मित्राच्या हाताला इजा झाली आणि तो रुग्णालयात भरती झाला.

      त्या काळात कॉलेजला जाताना ती एका वाहनचालकाच्या प्रेमात पडली. ती ‘कॉलेजच्या’ नावाखाली त्याच्यासोबत फिरत असे. त्या ड्रायव्हरला तिच्यावर खरं प्रेम होतं.

     एक दिवस, ती स्वतःच्या भावना थोपवू शकली नाही आणि तोही स्वतःला सावरू शकला नाही — परिणामी ती गर्भवती झाली. पण त्या तरुणाने जबाबदारी स्वीकारून तिच्याशी विवाह केला. त्यांना पुढे दोन मुले झाली.

      तिला कधीच त्याच्यावर प्रेम नव्हते — ती केवळ शारीरिक गरजेमुळे त्याच्याकडे आकर्षित झाली होती. जेव्हा त्या गरजा पूर्ण झाल्या, तेव्हा तिला प्रेमाची ओढ लागली.

      मुलं मोठी झाल्यावर ती शेजारच्या एका युवकाच्या प्रेमात पडली. ती त्याच्यासोबत पळून जाण्याच्या तयारीतही होती. एक दिवस प्रत्यक्षात तशी पावले उचलली, पण नवऱ्याला कुणकुण लागली.

      त्याने तिला थांबवले आणि ती, नवरा व मुले मिळून दुसरीकडे राहायला गेले. काही काळ त्याने तिला घराबाहेर पडण्याची परवानगीही दिली नाही.

       या साऱ्याचा तीवर परिणाम झाला. अखेरीस तिलाही तिच्या वर्तनाची जाणीव झाली आणि ती धर्ममार्गाकडे वळली. आज ती आपल्या पती आणि मुलांसोबत शांत, समाधानी आयुष्य जगत आहे.

प्रेम: तीच ती चूक पुन्हा तुझ्या कामिनीनेच केली. तिची मुले मोठी झाल्यावर तिलाही तिचा नवरा अप्रिय वाटू लागला. तिच्या शारीरिक इच्छांची पूर्तता झाली होती, मात्र प्रेमाची भूक वाढली होती. तिला प्रेम देण्यासाठी तू तिच्या आयुष्यात असतानाच ती प्रेम नाकारत होती. त्या वेळी तिला केवळ शारीरिक तृप्ती हवी होती. मात्र लग्नानंतर जेव्हा ती तृप्त झाली, तेव्हा तिला तिच्यावर मनापासून प्रेम करणारा व्यक्ती हवा वाटू लागला. म्हणूनच ती तिच्यापेक्षा पंधरा वर्षांनी लहान असलेल्या एका तरुणाच्या प्रेमात पडली.

       तिच्या नवऱ्याला हे सर्व समजल्यावरसुद्धा त्याने मोठ्या मनाने तिला क्षमा केली—फक्त समाजिक लज्जेखातर आणि मुलांच्या भविष्यासाठी. आजही अशा पुरुषांचे अस्तित्व आहे, जे स्वतःच्या प्रेमावर आणि वासनेवर नियंत्रण ठेवू शकतात. जेव्हा मला अशा पुरुषांची आठवण येते, तेव्हा मला त्यांच्या मनोबळाचा आणि विशालतेचा अभिमान वाटतो. ते जेवढे मोठेपण दाखवू शकले, तेवढे कदाचित मी स्वतः दाखवूच शकलो नसतो.

प्रेम: प्रणय, हे तुला जमलेच नसते... कारण तू प्रेमदेखील टोकाचे करतोस, आणि तिरस्कारदेखील. कधीकधी तुझ्या प्रेमाला प्रेमाने जिंकता येईल, पण तुझ्या तिरस्काराला कोणीही थांबवू शकणार नाही.

कामवासना: तू तुझ्यातील मला—म्हणजेच वासनेला—तृप्त करण्यासाठी कितीही त्रास सहन करशील, तरी कोणत्याही नीच मार्गाला अनुसरलेले तुला मान्य नाही. कोणी आपल्या मनात तुझ्याविषयी प्रेम निर्माण केले असेल, तर त्याचा उपयोग केवळ शरीरसुखासाठी तुला करायचा नसतो. तुझ्या दृष्टीने जर आपण एखाद्याला शारीरिक सुख देत असलो, तरी तेही प्रेमपूर्वक आणि प्रेमासाठीच असायला हवे. त्यामध्ये कोणतीही जबरदस्ती किंवा अन्याय असता कामा नये.

प्रणय: हो! आजच्या तरुण-तरुणींच्या प्रेमात एक मालकी भाव निर्माण होतो. ते एकमेकांच्या शरीरावर हक्क गाजवू लागतात. यामुळे काही दिवसांतच त्यांचे प्रेम हवेत विरघळते. मागे उरते ती फक्त एक धूसर आठवण!

प्रेम: या जगात असेही पुरुष आहेत, ज्यांना प्रेमाची कोणतीही भावना उमगत नाही. त्यांच्या जीवनात फक्त शारीरिक वासना हाच केंद्रबिंदू असतो.

कामवासना: तसाच एक पुरुष म्हणजे तुझ्या मोहीनीचा नवरा. तो तिच्या आयुष्यात आला खरा, पण फक्त उरलेला, उष्टा भाग घेऊन. त्याच्यातील मला—वासनेला—कोणीही तृप्त करू शकत नाही. जगातील बहुतांश पुरुष शारीरिक सुखासाठी काही मर्यादा पाळतात; मात्र तो अशा कोणत्याही सामाजिक वा नैतिक बंधनांना मानत नाही. त्यामुळेच त्याचा सतत अशा विवाहित स्त्रियांच्या शोधात असतो, ज्या स्वतःच्या वासनेच्या दृष्टीने असमाधानी असतात.

     त्याच्या आजूबाजूचे लोक समजतात की लग्नानंतर तो सुधारेल; परंतु तसे काहीही घडणार नाही. असे पुरुष लग्नानंतरही बदलत नाहीत, ते फक्त बदलल्याचे भासवतात.

प्रेम: मोहिनीच्या प्रेमात पडण्यापूर्वी तो तीन महिलांच्या प्रेमात पडला होता. त्यातील एकीच्या बाबतीत, प्रणय, तूही किंचित प्रेमात होतास. मात्र तिला तुझ्याबद्दल प्रेम नव्हते. तो जेव्हा प्रेमात पडायचा, तेव्हा रंग, रूप किंवा गुण यांना फारसा महत्त्व देत नव्हता आणि अजूनही देत नाही.

        ती मुलगी दिसायला सावळी होती, परंतु तिचे नाकी-डोळी अत्यंत सुंदर होते. तिची शारीरिक ठेवणही आकर्षक होती. तिला तुझ्यावर खूप प्रेम होते, आणि ती तुझ्याशी लग्न करायला उत्सुक होती. ती कायम तुझ्या आजूबाजूला राहायची. संपूर्ण जगाला तिचं तुझ्यावर प्रेम स्पष्टपणे दिसत होतं—पण तुला मात्र ते जाणवलं नाही.

कामवासना: त्या मुलीत मी—वासना—देखील जागृत झालेली होती. तू दिसल्यावर तिच्या मनात एक प्रकारचं फुलपाखरू उडायचं. जर तू एक शब्द म्हटला असतास, तर ती एका पायावर उभी राहूनसुद्धा तुझ्याशी लग्न करायला तयार झाली असती. तिला वाटायचं की तू कधीतरी व्यक्त होशील, पण तू मौन बाळगलेस.

     ती तुझ्या कुटुंबातील सर्व कार्यक्रमांना यायची, आणि तरीही तुला काहीच समजले नाही. मला माहीत आहे—तिच्या उघड स्वभावामुळे तुझ्या मनात तिच्या चारित्र्याबाबत शंका होती. पण ती मुलगी खऱ्या अर्थाने नितळ मनाची होती. तिच्यातील मी, म्हणजेच शारीरिक इच्छा, खूप जागृत होत्या, परंतु त्या पूर्ण करण्यासाठी तिला कधीच अप्रामाणिक मार्ग अवलंबायचा नव्हता. म्हणूनच तिने आईवडिलांनी पसंत केलेल्या तरुणाशी लग्न केले आणि आता दोन मुलींसह आनंदी संसार करत आहे.

प्रेम: हो! ती एक अशी मुलगी होती, जिने खरोखर आणि केवळ तुझ्यावर प्रेम केले होते.

प्रणय: हो, ते मला समजलं तेव्हा तिचं लग्न ठरलेलं होतं...

प्रेम: प्रणय, तुला तुझं पहिलं प्रेम आठवतं का?

प्रणय: माणूस आपलं पहिलं प्रेम कधीच विसरत नाही. मीही विसरलेलो नाही. तिचा चेहरा आठवला तरी मनात हलक्याशा गुदगुल्या होतात. चौथी-पाचवीत असताना मी प्रणालीच्या प्रेमात पडलो होतो. माझ्या हातावर कोरलेले "P" हे तिचंच नाव दर्शवायचं. तिला माझ्या चित्रकलेवर खूप प्रेम होतं.

      तिचं भरलेलं शरीर मला तेव्हाही आकर्षक वाटायचं. शाळेत असताना ती एखाद्या बाहुलीसारखी दिसायची. वयात येताना तर फारच मोहक वाटायची. माझ्या सोबत ती चालताना लोक वारंवार आमच्याकडे बघायचे—तेव्हा मला वाटायचं, हेच तर प्रेम आहे!

प्रेम: मग तू तिला आपली भावना का व्यक्त केली नाहीस?

प्रणय: मला नेहमीच असं वाटायचं की ती माझ्या आवाक्याबाहेरची आहे. तिचं व्यक्तिमत्त्व आणि बांधा, दोन्ही माझ्यापेक्षा ठसठशीत होते. वयात आल्यावर तिचं सौंदर्य अधिक उठून दिसायचं. आमच्या मित्रांमध्ये, तिच्याजवळ उभं राहिलं की मी फारच सामान्य वाटायचो.

कधीकधी मनात विचार यायचा—जर तिने मला विचारलं असतं, ‘‘तू माझ्याशी लग्न करशील का?’’ तर मी क्षणाचाही विचार न करता तिला होकार दिला असता. पण ती कधीच आपल्या भावनांविषयी माझ्याशी स्पष्ट बोलली नाही. तिने माझ्या आयुष्यात कुणी आहे का, हे जाणून घेण्याचाही प्रयत्न केला नाही.

       तरीही, मला तिच्यासोबत वेळ घालवायला आवडायचं. शाळेत असताना ती जेव्हा कबड्डी खेळायची, तेव्हा मीही प्रेक्षकांत बसायचो—कधी फक्त तिचा आत्मविश्वास पाहण्यासाठी, तर कधी तिच्या तेजस्वी चेहऱ्यावर नजर ठेवण्यासाठी.

दहावीमध्ये असताना समजलं होतं, की आमच्याच वर्गातील आमच्याहून काही वर्षांनी मोठ्या असलेल्या मुलींना नव्याने आलेल्या एका शिक्षकाबद्दल आकर्षण वाटत होतं. पुढे तो शिक्षक शाळा सोडून गेला आणि त्या सर्व मुली शिक्षण संपताच लग्नबंधनात अडकल्या.

     प्रणालीचं लग्न मात्र उशिरा झालं—तिशीच्या आसपास. मला कायमच एक प्रश्न सतावत राहिला—ती माझ्या प्रेमात नाही पडली, हे ठीक. पण कोणाच्याच प्रेमात ती का पडली नाही?

नंतर कळलं, की तिच्या आईचं अचानक निधन झाल्यानंतर तिने लग्न उरकून टाकलं. त्यानंतर ती मला पुन्हा कधीच भेटली नाही.

प्रेम: पण ती तुझ्या चित्रकलेवर मोहित होती. एकूणच तिला चित्रकलेचं फार आकर्षण होतं. शाळा संपल्यावर तुमचे मार्ग वेगळे झाले. शाळेत असताना, एक तरुण चित्रकला शिक्षक आले होते. तू एकदा त्यांची वही पाहिली होतीस. त्यातली काही नग्न चित्रं पाहून तुलाही तशाच चित्रांची प्रेरणा मिळाली होती.

     शाळा संपल्यावर, योगायोगाने ते शिक्षक प्रणालीच्या घराच्या शेजारी राहायला गेले. तिचं चित्रकलेवर प्रेम होतंच. त्यामुळे हळूहळू ती त्या शिक्षकाच्या प्रेमात पडली. परंतु तिच्या कुटुंबाने त्या नात्याला विरोध केला.

     तसं म्हणता येणार नाही की प्रणालीमध्ये लैंगिक भावना नव्हत्या. तू जर तिला आपल्या प्रेमाची प्रामाणिक कबुली दिली असतीस, तर कदाचित तीही तुला स्वीकारली असती.

पण तू फार विचार करायला लागलास. तुमचं वय जरी सारखं असलं, तरी ती तिशीच्या उंबरठ्यावर होती, आणि त्या काळात अनेक तरुण मुली तुझ्यावर मोहित झालेल्या होत्या. त्यामुळे तुझं मन तिच्यापासून दूर झालं. ही गोष्ट तिच्या लक्षातही आली.

       तिला फक्त एक समजूतदार मित्र हवा होता. प्रियकर किंवा पती म्हणून तुला स्वीकारण्याची तिची तयारी नव्हती.

       आठव बघ, त्या काळात तू अनेक तरुणींमध्ये लोकप्रिय होतास—शरीराने सडपातळ, रंगाने सावळ्या आणि चेहऱ्याने साध्याशा मुली तुझ्या मागे होत्या.

प्रेम: आठवतंय का तुला? तू एकदा कॉम्प्युटर क्लासला जायचास. तिथे एक मुलगी फोटोशॉप शिकायला यायची. ती रोज तुझ्याच फोटोवर काम करत बसायची, अगदी तल्लीन होऊन.

प्रणय: हो, मला ती आठवते. तिचं लग्न झालं आणि ती आता गृहिणी झाली आहे. त्या काळात ती वीसच्या आसपासची असावी. दिसायला सावळी होती, पण तिचं व्यक्तिमत्त्व कमनीय होतं. कधी कधी तिच्याकडे एकटक पाहावसं वाटायचं.

      तिच्या डोळ्यांत मला खोल आकर्षण जाणवायचं, पण त्या नजरेतली तीव्रता पाहून माझं धैर्य हरवत असे.

       कोणाच्या शरीरावर तुटून पडावं, ही कल्पनाच मला घाम फोडायची. माझ्या मनात कामविषयक भावना होत्या, पण त्या कधी स्वैरपणे व्यक्त झाल्या नाहीत. मला आजही समजत नाही की त्या भावना माझ्यात कुणी जणू दाबून ठेवलेल्या होत्या.

       लोकांना वाटतं, की माझ्यात काहीतरी अभाव आहे, म्हणून मी कधीही कुणासोबत अशा संबंधात गेलेलो नाही. कधी कधी मलाही स्वतःबद्दल शंका यायला लागते—मी ‘इतर’ पुरुषांप्रमाणे कामसुखासाठी का आतुर होत नाही?

       माझ्या वागणुकीचा विचार केला तर, मला ओळखणाऱ्या अनेक स्त्रियांनाही या गोष्टीचं आश्चर्य वाटलेलं आहे.

प्रेम: हो, आश्चर्य वाटणारच. कारण त्यांचं स्वतःचं लैंगिक जीवन फार आक्रमक झालेलं होतं. काहींनी तर तृप्ततेसाठी अनैतिक संबंधही स्वीकारले. आणि तू—तू मात्र तुझ्या चारित्र्यावर एकही डाग लागू दिला नाहीस.

      तू संयम पाळलास, आणि तुझं कौमार्य अबाधित राहिलं.

काम वासना: पण त्यासाठी तुला पुरस्कार मिळणार आहे का? उलट, आता लोकांच्या मनात तुझ्या पुरुषत्वाबद्दलच शंका निर्माण होऊ लागली आहेत.

      जर तुझ्यावर एखादा ‘डाग’ असता—कोणाशी तरी अनैतिक संबंध असल्याचा संशय आला असता—तर ही शंका कदाचित निर्माण झालीच नसती!

प्रणय: मी समाजाला दाखवण्यासाठी मुद्दाम अनैतिक संबंध निर्माण करावेत का? आणि जरी मी तसं ठरवलं, तरी कोण तयार होईल याची खात्रीच नाही.

      माझ्या सभ्य, सौम्य वागण्यामुळे, आजवर कुणी तशा नात्याच्या उद्देशाने माझ्या वाटेला आलेलं नाही. आणि हल्ली तर मी कोणाच्या लक्षातही राहत नाही...

प्रेम: प्रणय, तू पूर्वी प्रेमात पडलास का कधी?

प्रणय: हो, विशीच्या आसपासच्या वयात आकर्षणाची भावना तीव्र असतेच. त्या वयात काही स्त्रिया—तरुणी आणि कधी कधी विवाहित स्त्रियाही—अधिक संवेदनशीलपणे वागत असतात. प्रवास करताना झालेल्या काही प्रसंगांत, जसे की गर्दीतील स्पर्श, ते नकळत घडले असले तरी मनात काहीशी चंचलता निर्माण व्हायची. त्यातून काही आठवणी आजही स्पष्ट आठवतात.

प्रेम: तुझ्या स्वभावात एक गोडवा होता, पण चेहरा करारी आणि शांत. त्यामुळे मुलींना तू आकर्षक वाटत होतास, पण तू फारसे कुणाशी व्यक्त होत नव्हतास. कधी तुझ्या मनात खरंच प्रेम निर्माण झालं का?

प्रणय: कधी कधी एखाद्या प्रसंगी, जेव्हा एखादी तरुणी स्वत:हून संवाद साधत असे, तेव्हा मनात गोंधळ उडायचा. एकदा पावसाळ्यात असाच एक प्रसंग आठवतो. मी बसमधून प्रवास करत होतो. जोरदार पाऊस सुरू होता, खिडकीतून बाहेर पाहत बसलो होतो. त्याच वेळी एक विवाहित महिला माझ्या शेजारी येऊन बसली. तिच्या अंगावरचा भिजलेला साडीचा पदर, तिची उपस्थिती, यामुळे मनात अस्वस्थता निर्माण झाली. मी मात्र संयम ठेवत बाहेर पाहण्यात गुंतलो.

     क्षणभर तिच्या हालचालींनी गोंधळ उडवला, पण काही न बोलता मी पुढच्या थांब्यावर उतरलो. आजही त्या क्षणांची आठवण झाल्यावर मनात एक प्रश्न उभा राहतो—आपल्या भावना आणि सामाजिक मर्यादा यामध्ये योग्य तो समतोल राखणे किती आवश्यक असते.

प्रेम: शाळेत असताना मुली तुला सभ्य समजायच्या, म्हणून बहुतेक कोणी तुझ्या वाटेला गेलं नाही. पण कुणी तुला भाऊही मानलं नाही, यावरून एक वेगळीच भावना व्यक्त होते.

प्रणय: हो. आणि एक प्रसंग आठवतो—माझ्या एका मित्राला प्रणाली नावाच्या मुलीवर प्रेम होतं. त्याने त्याच्या भावना माझ्याशी मोकळेपणाने शेअर केल्या होत्या. पण त्याला हे माहीत नव्हतं की प्रणाली हे माझंही पहिलं प्रेम होतं. एकदा त्याने प्रणालीसाठी प्रेमाची चिठ्ठी लिहून वर्गात ठेवली, आणि एका दुसऱ्या मित्राचं नाव खालती लिहिलं, त्याची प्रतिक्रिया बघण्यासाठी. चिठ्ठी शिक्षकांपर्यंत गेली आणि त्या मित्राला चुकीच्या अर्थाने समजलं गेलं. परिणामतः प्रणालीने त्याला ‘भाऊ’ मानलं.

       त्या प्रसंगानंतर मनात अपराधीपणाची भावना होती, पण काही व्यक्त केलं नाही. हे सगळं म्हणजे त्या वयात असलेलं मानसिक गोंधळ होतं.

प्रेम: त्याकाळी तू खूप शांत होता. बहुधा म्हणूनच तुला कित्येक मुली आवडायच्या, पण तुझ्या लक्षातही येत नव्हतं.

      आपल्याच एका मित्राची प्रेमकहाणी आठवते. त्याचं एका वयाने मोठ्या मुलीवर प्रेम जडलं होतं. तिचं व्यक्तिमत्त्व नाजूक होतं, पण प्रेम खरं होतं. दोघांचे संबंध पुढे गंभीर झाले. जेव्हा लग्नाचा विषय निघाला, तेव्हा वयाच्या फरकामुळे त्याच्या घरच्यांनी विरोध केला. पण त्याने सचिन तेंडुलकरच्या लग्नाचं उदाहरण देत आई-वडिलांना समजावलं.

      पुढे त्याला टी.बी. झाला, पण त्या मुलीने त्याचं निस्वार्थी प्रेमाने व उपचारांनी साथ दिली. त्यांच्या नात्यातील बांधिलकी एवढी प्रगाढ होती, की आजही ती दोघं एकत्र सुखाने संसार करत आहेत. त्यांचे दोन अपत्यं आहेत, आणि त्या स्त्रीकडे पाहिलं की आजही तुझ्या मनात तिच्याविषयी आदर निर्माण होतो.

प्रणय: हो... कधी कधी वाटतं की माझ्या आयुष्यातही अशीच कोणी एक येईल, जी समजून घेईल, स्वीकारेल... पण ती इच्छा आजवर अपूर्णच राहिली.

प्रेम : नाही! तसे अजिबात नाही! त्याची ही इच्छा पूर्ण करू शकली असती, अशी एक तरुणी त्याच्या आयुष्यात आली होती.

कामवासना : हो! त्या तरुणीचं नाव होतं मीनल...

प्रणय : मीनल मला खूप आवडायची. पण मी तिला आवडायचो की नाही, हे मला कधीच समजलं नाही.

कामवासना : मीनल तुझ्या मित्राची बहीण होती. तुझ्यापेक्षा सात-आठ वर्षांनी लहान. पण ती लहानपणीपासूनच गावातच मोठी झाली होती. गावातील बहुतांश मुली सावळ्या आणि गव्हाळ रंगाच्या असतात, तशीच ती होती.

      ती दहावीपर्यंत शिकली होती, पण परीक्षा उत्तीर्ण होऊ शकली नव्हती. पुढे शिक्षणाची तिला फारशी इच्छा नव्हती. ती घरची सधन होती. गावाहून शहरात आली, तेव्हा ती अतिशय लाजरी, भोळी आणि निरागस वाटायची.

      सुरुवातीला ती तुला "दादा" म्हणायची, कारण गावातील बहुतांश मुली तुला तसेच हाक मारायच्या. पहिल्या भेटीत तू अनोळखी असल्यामुळेही ती तुझा सन्मान राखत होती.

पण ओळख वाढली, संवाद जुळला, आणि मग ती तुला नावानेच हाक मारू लागली.

       गावातल्या रोजच्या कामामुळे तिची शरीरयष्टी घडलेली, मजबूत होती. तिचा आत्मविश्वासही स्पष्ट जाणवत असे.

      तू तिच्याशी खेळकरपणे वागू लागलास. हसणं-खिदळणं सुरू झालं. तीही त्या व्यवहाराला प्रोत्साहन देत होती.

      तुमच्या भागात सकाळी लवकर नळाला पाणी यायचं. तू पाणी आणायला जात नसतास, पण थोड्या अंतरावर उभा राहून तिच्याकडे बघत राहायचास.

तिला ते जाणवत असे. पण तिला वाटायचं, तू सहज तिथे उभा असतोस. पण तुला तिचं कामात गुंतलेलं, निसर्गसुलभ सौंदर्य जाणवत असे. ती पाणी भरताना वाकली, की तुझं मन अधिकच भान हरपून जाई...

प्रणय : हो! हे खरं आहे. मला स्त्रीचं सौंदर्य आवडायचं – विशेषतः तिचं आत्मविश्वासपूर्ण शरीरबिंब.

मीनल मला आकर्षक वाटायची. पण तिच्यातली निरागसता, साधेपणा... हे सगळं खूप वेगळं होतं.

माझ्या मनात तिच्याबद्दल प्रेम होतं, पण मी ते वेळेत व्यक्त करू शकलो नाही.

माझं मन हुशार, शिकलेल्या मुलींमध्ये रमायचं – प्रणाली, शर्मिला सारख्या. पण मीनल वेगळी होती.

कामुक नव्हती, ढोंगी नव्हती... संस्कारी होती. आईबाबा जे म्हणतील, त्यांचं ऐकणारी. शेवटी तिनं तसंच केलं.

       तिची आई हुशार होती – राजकारणात सक्रिय. तिनं माझ्या डोळ्यात मीनलसाठी उमटणाऱ्या भावनांचा अंदाज घेतला. ती म्हणाली होती, "तुला कशी मुलगी हवी आहे?"

मी सहजपणे म्हणालो, "मला शिकलेली, हुशार, नोकरी करणारी मुलगी हवी आहे."

जर मी म्हटलं असतं, "मीनलसारखी चालेल", तर कदाचित काही वेगळं घडलं असतं...

      पण मी तसं म्हणालो नाही. आणि आमच्या दोघांचं नशीब वेगळ्या वाटेने गेलं.

ती गावी गेल्यावर मला तिची आठवण यायला लागली. मनात विचार आला – तिच्याशी लग्न करायला काही हरकत नाही.

        तेवढ्यात तिचं लग्न ठरल्याची बातमी मिळाली... आणि मला तिच्या लग्नाची पत्रिका मिळाली.

ती अतिशय कुरूप वाटणाऱ्या व्यक्तीसोबत केवळ घरच्यांच्या सांगण्यावरून लग्न करून बसली.

कामवासना: गुलाबी चित्रपटांचं आठवलं! सांग ना, तू आणि तुझे मित्र असे चित्रपट पाहण्यासाठी काय काय करायचात?

प्रणय (हसत): अरे, त्या काळात असं एका क्लिकवर काही मिळायचं नाही. गुलाबी चित्रपट पाहायचा म्हणजे खूप तयारी करावी लागायची.

कामवासना: काय तयारी?

प्रणय: सुरुवातीला आम्ही पैसे जमवायचो, मग टी.व्ही. आणि व्ही.सी.आर. भाड्याने आणायचो. कारण आमच्याकडे स्वतःचं काहीच नव्हतं. त्या काळात व्ही.सी.आर. वर नवीन चित्रपट पाहणे ही गावासाठी मोठी बातमी असायची.

प्रेम: म्हणजे त्या चित्रपटांसाठी एवढी धडपड करावी लागायची?

प्रणय (गंभीर होत): हो… आणि हे सहज शक्य नव्हतं. आम्ही एके ठिकाणी मैदानात सगळं सेट करायचो. पन्नास–शंभर मित्र एकत्र बसून पाहायचो. मग पुढे केबल सेवा सुरू झाली.

कामवासना: ओह, मग केबलवाला रात्री असे चित्रपट लावायचा?

प्रणय (हसत): हो. तेव्हा आम्ही एखाद्या मित्राचं घर रिकामं होण्याची वाट पाहायचो. मग सगळी टोळी तिथे जमत असे. पुढे सी.डी. प्लेअर आले. चित्रपट पाहणं सोपं झालं. रिकामं घर मिळालं, की प्लेअर तिथे नेऊन पाहत असू.

कामवासना (चकित होऊन): आणि एकदा तर एन्टीना असलेल्या टी.व्ही. वर गल्लीभरात चित्रपट दिसला, हे पण आठवतंय?

प्रणय (खूप हसतो): हो! आम्ही टी.व्ही. ला सी.डी. प्लेअर जोडला. रात्री उशिरा चित्रपट लावला. पण एन्टीना कनेक्शनमुळे आसपासच्या सगळ्यांच्या टी.व्ही.वर तो दिसू लागला. आम्हाला काहीच कळलं नाही. दुसऱ्या दिवशी हिंदी भाषिक बायकांची कुजबुज ऐकू आली – "कल टीवी पर गंदी फिल्म लगी थी!"

प्रेम (थोडं चिंतेने): मग सगळ्यांना कळलं?

प्रणय: हो. कोणीतरी पचकला. मग आम्ही काही दिवस हे उद्योग थांबवले. नंतर केबलचं जाळं वाढलं, एन्टीना बंद झाले. प्रत्येकाच्या घरी सी.डी. प्लेअर आला.

कामवासना (थोडं उकसवून): ते चित्रपट पाहून तुझ्या जवळच्या एखाद्या तरुणीसोबत तसे काही करावंसं वाटलं नव्हतं का?

प्रणय (थोडा गंभीर होत): नाही. आम्ही ते चित्रपट केवळ उत्सुकतेपोटी पाहायचो, गरज म्हणून नव्हे. त्याकाळी स्त्री-पुरुष संबंधांविषयी फारशी माहिती उपलब्ध नव्हती. ते फक्त माहिती मिळवण्याचा एक प्रयत्न होता. मनात फारशी हलचलही व्हायची नाही.

प्रेम: म्हणजे कोणी कोणावर हात वगैरे टाकायचा प्रकार झाला नाही?

प्रणय: कधीच नाही. आमच्यावर झालेले संस्कार खूप मजबूत होते. आम्ही प्रेमासाठी वेडे होतो, पण प्रेमासाठी काहीही करायला कधीच तयार नव्हतो. काही वर्षांनी काही मित्र बिघडले, पण त्याला चित्रपट नव्हे तर इतर अनेक गोष्टी कारणीभूत होत्या.

प्रेम (थोडं हळवं होत): तुला एक अशी प्रेयसी हवी होती ना, जी लैंगिक विषयांवर मोकळेपणाने बोलेल?

प्रणय (थोडं दुःखाने): हो. पण दुर्दैवाने अशी मुलगी माझ्या आयुष्यात कधीच आली नाही.

कामवासना (थोडं चिडवून): मिळेल कशी? अशा विषयांवर मोकळेपणाने बोलणाऱ्या मुलींना तुम्ही लोक 'चालू' समजता.

प्रणय (गंभीरपणे): बरोबर आहे. समाजाची ही दुटप्पी भूमिका अजूनही आहे. त्यामुळे मुली मोकळेपणाने बोलत नाहीत. आणि अशा संवादाचा अभावच अनेक गैरसमज आणि चुकीच्या वळणांची सुरुवात असतो.

प्रेम: आता ते चित्रपट सहज मिळतात. पण पूर्वीसारखं आकर्षण राहिलं आहे का?

प्रणय: नाही. आता तर दोन जी.बी. डेटा दररोज मिळतो. प्रत्येकाच्या हातात मोबाईल, आणि दुसऱ्या हाताखाली एखादा नाजूक खांदा! आमची मैत्री संपली. सुरुवातीला काही वर्षं आम्ही मोबाईलवर चित्रपट शेअर करत होतो. पण आता त्याचीही गरज उरलेली नाही. कारण कोणतीही गोष्ट सहज मिळू लागली की तिचं महत्त्व कमी होतं. हेच त्या चित्रपटांचंही झालं.

प्रणय : पण सध्याच्या परिस्थितीत या विषयावर बोलणं गरजेचं आहे. आज लैंगिक भूक ही फक्त पुरुषांमध्येच नव्हे, तर स्त्रियांमध्येही दिसून येते. प्रत्येकाची ही भूक वेगळी असते. सध्या अनेक मुली मुलाचा बाह्यरूप आणि आर्थिक स्थिती पाहून लग्नासाठी होकार देतात. मात्र, लग्नानंतर त्यांना लक्षात येते की, तो त्यांच्या लैंगिक गरजा पूर्ण करण्यात सक्षम नाही. मग त्या त्यालाच दोष देतात, समाजात त्याचं बदनामीकरण करतात आणि घटस्फोट घेतात. बाहेर सांगतात की तो ‘नामर्द’ आहे. पण खरा प्रश्न असा आहे की, जर तुझी भूकच जास्त असेल, तर तो बिचारा काय करणार?

     हेच स्त्रियांबाबतीतही घडताना दिसते. त्यामुळे लग्नानंतर नवरा-बायकोने लैंगिकतेविषयी चर्चा करावी, हे योग्य नाही. ही चर्चा लग्नाआधीच व्हायला हवी. मात्र, आपल्या समाजाच्या मानसिकतेला हे अजूनही मान्य नाही.

      आज विषमलैंगिक संबंध हे नैसर्गिक मानले जातात. मात्र, समलैंगिक संबंध नैसर्गिक आहेत की नाहीत, यावर वाद सुरू असतो. काही लोक दोन्ही प्रकारचे लैंगिक संबंध ठेवतात. मी स्वतः अशा अनेक लोकांना पाहिले आहे – त्यांच्या बायका अतिशय सुंदर होत्या, त्यांना त्यांच्यापासून मुलंही झाली होती. तरीही, त्यांचे पुरुषांशी लैंगिक संबंध होते.

    अलीकडे एक नवीन प्रवृत्ती लक्षात येते – ती म्हणजे अलैंगिकता. हे खूप महत्त्वाचं आहे. आज अनेक स्त्री-पुरुष असे आहेत की, ज्यांचं प्रेम स्वतःवरच असतं; त्यांना ना समलैंगिक ना विषमलैंगिक संबंधांमध्ये विशेष रुची असते. समाजात अशा लोकांची संख्याही आता वाढत आहे. त्यामुळे समाजाला यांचाही विचार करावा लागणार आहे.

कामवासना : म्हणजे तू ‘अलैंगिक’ या प्रवर्गात मोडतोस का?

प्रणय : नाही, मी तसं ठामपणे म्हणू शकत नाही, कारण आजही एखाद्या सुंदर स्त्रीच्या शरीरावरील आकर्षक वळणं मला अस्वस्थ करतात.

प्रेम : मग तू लग्न का करत नाहीस?

प्रणय : प्रेमा, त्यासाठी तूच जबाबदार आहेस. मी जिच्या प्रेमात पडतो, तीच मला दूर करते.

कामवासना : तुला सुंदर स्त्रिया आणि त्यांचं शरीर आकर्षक वाटतं, पण त्यांच्याशी लैंगिक संबंध ठेवण्याची तीव्र इच्छा तुझ्या मनात निर्माण होत नाही.

प्रेम : ती इच्छा निर्माण होत नाही, हेच चांगलं आहे. कारण आज प्रेमाच्या नावाखाली समाजात बलात्कारासारखे गंभीर गुन्हे घडतात. कोणताही पुरुष, कोणत्याही स्त्रीशी शारीरिक संबंध ठेवताना तिची इच्छा, मर्जी किंवा परवानगी विचारत नाही.

प्रणय : आज मी अनैतिक संबंधांमुळे अनेक लोकांची आयुष्यं उद्ध्वस्त होताना पाहतो, तेव्हा मला वाटतं की मी लग्न न करणं हेच योग्य ठरलं. माझा एक मित्र आहे – दिसायला सर्वसामान्य, पण अत्यंत हुशार आणि सुसंस्कृत. त्याच्या वडिलांनी असं गृहित धरलं की गावातल्या मुली अधिक सुसंस्कृत असतात. म्हणून त्यांनी गावातूनच एका मुलीची निवड केली.

     ती मुलगी सावळी होती, पण तिच्या शरीररचनेत एक प्रकारचं मादक आकर्षण होतं. ती पाहिल्यावर मला एकच प्रश्न पडला – हिने याच्याशी लग्नाचा होकार दिला तरी कसा? तो मनाने खूप उदार होता. लग्नानंतर त्याने तिला संगणक शिक्षणासाठी वर्गात दाखल केलं. त्या वर्गात जाताना एका परप्रांतीय तरुणाने तिला प्रेमाच्या जाळ्यात ओढलं. सासऱ्याचा तिच्यावर प्रचंड विश्वास होता. त्यामुळे घरातील दागदागिने व रोख पैसे तिच्या ताब्यात होते. एक दिवस ती सर्व काही घेऊन त्या तरुणासोबत पळून गेली.

      त्या धक्क्याने तिच्या सासऱ्यांना अपार मानसिक आघात बसला आणि काही काळातच ते वारले. पोलीस तपासात असं समोर आलं की, त्या तरुणाने तिला दुसऱ्या राज्यात नेऊन तिच्याकडील सर्व काही लुटून तिला एकटीला सोडून दिलं. पोलिसांनी तिला शोधून काढल्यानंतर, माझ्या मित्राने तिला घटस्फोट दिला. ती पळून गेल्यामुळे समाजाने त्याच्या पुरुषत्वावर शंका घेतली. पण आज तो दुसरं लग्न करून दोन मुलांसह सुखाने संसार करत आहे. तर ती, तिच्या बदनामीसह आयुष्य जगते आहे.

प्रेम : प्रणय, जसं माणसाच्या आयुष्यात प्रेमाला स्थान आहे, तसंच लैंगिकतेलाही आहे. म्हणूनच आम्ही दोघं – प्रेम आणि कामवासना – या जगात हातात हात घालून वावरतो.

कामवासना : जसं अतीप्रेम धोकादायक असतं, तशीच अतीलैंगिकता देखील घातक ठरते.

प्रेम : टोकाचं प्रेम माणसात द्वेष किंवा वैफल्य निर्माण करतं, ज्यामुळे तो स्वतःचा किंवा दुसऱ्याचा जीव घेऊ शकतो.

कामवासना : अती कामवासना माणसाला अनैतिक संबंध ठेवायला लावते. कधी कधी त्यातून बलात्कारासारख्या अमानवी कृत्यांची शक्यताही निर्माण होते.

प्रणय : होय, प्रेम आणि कामवासनेची नशा ही दारूपेक्षाही घातक असते. मला एक मित्र आठवतो – तो प्रेमाच्या नावाखाली स्त्रियांशी संबंध ठेवून स्वतःची कामवासना भागवायचा. ज्या तरुणी त्याच्या प्रेमात पडायच्या, त्यांच्याशी शारीरिक संबंध प्रस्थापित केल्याशिवाय तो त्या सोडत नसे. एकीला सोडलं की दुसरी तयार असायची. त्याचा या गोष्टीविषयीचा दृष्टिकोन काय होता, सांगतो...

कामवासना: मी सांगते! तो म्हणायचा, "एकदा मी माझ्या गाडीत बसलो होतो, तेव्हा एक तृतीयपंथीय व्यक्ती आली. मी त्याला शंभर रुपये दिले. त्यानंतर त्याने माझ्या गुप्तांगाला स्पर्श करून ‘जा, आयुष्यात भरपूर सुख अनुभव’ असा आशीर्वाद दिला." त्याचा असा ठाम विश्वास होता की त्या आशीर्वादामुळेच त्याला अनेक स्त्रियांसोबत आकर्षणपूर्ण संबंध ठेवण्याची संधी मिळाली.

तो अजून एक कारण सांगायचा—त्याच्या गुप्तांगावर एक तीळ आहे.

प्रणय: मला मात्र त्या तिळावर काही विश्वास वाटत नाही!

प्रेम: का?

कामवासना: कारण, ह्याच्या (प्रणयच्या) गुप्तांगावर असे सहा–सात तीळ आहेत. पण त्याला मात्र तशा प्रकारे स्त्रियांकडून कधीच आकर्षण लाभले नाही. म्हणूनच त्याने एकदा गुगलवर सर्च केले. त्याला शरीरावरील तिळांचे विविध अर्थ मिळाले, पण गुप्त भागावरील तिळांविषयी काहीही ठोस माहिती मिळाली नाही. त्यामुळे त्याचा त्या तिळांवरील विश्वास डळमळीत झाला आहे.

प्रेम: पण तुझा तो मित्र कोणाच्याही प्रेमात पडताना रंग, उंची, शिक्षण, वय, जात–धर्म वगैरे कधीही विचारात घेत नव्हता. तू मात्र प्रेम करण्यापूर्वी त्या व्यक्तीबद्दल सखोल माहिती मिळवतोस. तू कोणावर प्रेम केलं आणि त्याच्याबद्दल तुला काहीच माहिती नव्हती, असं कधी झालं आहे का?

कामवासना: बरोबर. मागे एकदा प्रणय एका अतिशय नाजूक, निरागस दिसणाऱ्या मुलीच्या प्रेमात पडला होता. त्याने तिची पार्श्वभूमी शोधण्यास सुरुवात केली आणि त्याला जी माहिती मिळाली ती त्याच्यासाठी खूपच धक्कादायक होती.

     त्या मुलीची आई दोन वेळा विवाहिता झाली होती. पहिल्या पतीपासून तिची एक मुलगी होती. तिचं लग्न झालं होतं. पहिल्याशी संबंध संपुष्टात येऊन, त्या महिलेने एका दुसऱ्या राज्यातील पुरुषाशी विवाह केला, ज्याच्यापासून तिचे आणखी दोन मुले झाली—एक मुलगा आणि एक मुलगी. तीच ती मुलगी—पूजा—जिच्या प्रेमात प्रणय पडला होता.

     पूजाचे वडील आता वयामुळे आजारी असतात. पण तिची आई आजही देखणी, आकर्षक आणि सशक्त प्रकृतीची आहे. पूजाच्या मते, तिच्या आईचे काही पुरुषांशी अनैतिक संबंध होते, म्हणूनच तिचे व आईचे संबंध ताणलेले होते. तिच्या वडिलांना आता शारीरिक संबंध ठेवता येत नसल्यामुळे पूजाच्या आईने एका सरकारी नोकरीत असणाऱ्या पुरुषाशी अनधिकृत संबंध प्रस्थापित केले होते.

प्रणय: क्षणभर मला वाटलं होतं की पूजा तिच्या आईसारखी नसेल. पण दुसऱ्या क्षणी मनात विचार आला—"जशी खान, तशी माती." त्यामुळे माझं तिच्यावरचं प्रेम काही दिवसांतच उडून गेलं. मी तिच्याशी मैत्री तोडली नाही, पण तिला पाहून मनात जे गूढ आकर्षण वाटायचं, ते मात्र नाहीसं झालं.

     काही दिवसांनी ती दुसऱ्या शहरात नोकरीसाठी गेली. त्यानंतर एकदा भेटली, तेव्हा ती visibly pregnant होती. मला आश्चर्य वाटलं. पण नंतर कळलं की ती ज्या ठिकाणी नोकरी करत होती, त्या विवाहित मालकासोबत तिचे अनैतिक संबंध होते.

प्रेम: हो, पण "जशी खान, तशी माती" हा नियम प्रत्येकालाच लागू होतो असं नाही.

प्रणय: मला ते माहिती आहे. अपवाद नक्कीच असतात. पण माझा अनुभव सांगतो की अनेक वेळा ज्या स्त्रिया चारित्र्याच्या संदर्भात शंका निर्माण करतात, त्यांच्या माताही तशाच प्रकारच्या असतात. पूजा मात्र अपवाद ठरली नाही. तिला चांगला伴क मिळू शकला असता.

काम भावना: तू तिच्याबद्दल जसा विचार केलास, तसाच समाजही करतो. म्हणूनच तिने तिचं आयुष्य प्रेमाऐवजी पैशाच्या दिशेने वळवलं. आता ती त्या श्रीमंत पुरुषाची स्थायी पत्नी नाही, पण एक प्रकारे त्याच्या सहवासात आहे. पुढे जाऊन कदाचित त्याच्याशी लग्न करेल किंवा दुसरं कोणतंही आर्थिकदृष्ट्या स्थिर व्यक्तिमत्त्व शोधून आयुष्य पुढे नेईल.

प्रणय: अशा घटना ऐकूनच माझा प्रेम आणि विवाह यांच्यावरील विश्वास उडाला. माझ्या ऐकण्यात आलेली एक घटना आठवते—एका बालवाडी शिक्षिकेची. तिला दोन मुली होत्या, आठवी–नववीमध्ये शिकणाऱ्या. ती शिक्षिका तिच्या शेजाऱ्याच्या—एका दोन मुलांच्या वडिलांच्या—सह पळून गेली. आणि कोठे गेली? तर नवऱ्याने कष्ट करून तिच्या नावावर घेतलेल्या प्लॉटमध्येच राहायला गेली!

       माझ्या मनात लगेच प्रश्न निर्माण झाला—आता त्या मुलींना समाज कोणत्या नजरेने पाहील? त्यांच्या मानसिकतेवर काय परिणाम होईल? विचार करताच डोकं सुन्न झालं. नकळत मी मनात म्हणालो, "तिला त्या पुरुषासोबत संबंध ठेवायचे होते, तर ठेवावेत, पण पळून जाण्याची गरज काय होती?"

प्रेम: लोकांना हे कळत नाही की मी अमर्याद आहे. माझी गरज माणसाला त्याच्या अंतापर्यंत असते.

कामवासना: मी माणसाच्या मनात कायमच वसते, पण माझ्या तृप्तीस काही मर्यादा असतात—वय, शारीरिक क्षमता आणि मानसिक आरोग्य यांच्याशी संबंधित.

प्रणय: हो! क्षणिक वासनेच्या तृप्तीसाठी अनेकजण केवळ स्वतःचेच नव्हे, तर इतरांचेही आयुष्य उद्ध्वस्त करतात. प्रेमाच्या माध्यमातून जग जिंकता येते, पण वासनेची तृप्ती केवळ एकाच व्यक्तीपुरती मर्यादित असते — आणि तीही क्षणभंगुर.

      लोक लाखो रुपये खर्च करून, नाचगाण्याच्या थाटात लग्न करतात. पण काही महिन्यांतच बहुतेकांची वासना तृप्त होते... आणि मग सुरु होतो व्यवहार! बहुतेकदा ते दोघं प्रेमामुळे एकत्र आलेले नसतात; ते एकत्र आलेले असतात वासनेच्या तात्कालिक समाधानासाठी. मग अशी नाती नाईलाजाने ओढली जातात... आणि ज्या क्षणी तिसरी व्यक्ती त्या नात्यात प्रवेश करते, तेव्हा घटस्फोट अटळ होतो. त्यानंतर पुन्हा एक नवीन प्रवास सुरू होतो — जो कधीच संपत नाही.

       माझ्या एका मित्राची गोष्ट याचाच प्रत्यय देणारी आहे. त्याने ज्या कंपनीच्या गाडीत अनेक मुलींचा उपभोग घेतला आणि त्यांना नंतर वाऱ्यावर सोडून दिलं, तीच गाडी त्याच्याकडून काढून घेण्यात आली. नंतर त्याच्याच कृतीमुळे उद्ध्वस्त झालेली एक मुलगीच त्याच्या गळ्यात पडली — आणि त्याचं लग्न तिच्याशीच झालं. त्यांच्या संसारातही एक मुलगी झाली. पण त्यानंतर कोणतीही स्त्री त्याच्या प्रेमात पडली नाही.

     त्याच्या पोटाचा घेर वाढू लागला. शरीरात अनेक व्याधींनी डोके वर काढायला सुरुवात केली. आता तोच, जेव्हा मोकळा वेळ मिळतो, तेव्हा जुन्या गुलाबी आठवणी आठवून, एकटाच स्वतःच्या वासनेची तृप्ती करत असेल.

प्रेम: माणूस जे पेरतो, तेच उगवतं.

प्रणय: मी तर फक्त प्रेमच पेरलं होतं... मग प्रेमच का उगवलं नाही?

वासना: कारण तू त्यात वासनेचं खत घालायला विसरलास...

प्रेम: वासना बरोबर बोलतेय. तुला जे प्रेम अपेक्षित होतं, त्यात त्या व्यक्तीचाही भावनिक सहभाग असणे अत्यंत आवश्यक आहे — विशेषतः हल्लीच्या काळात. हे तुलाही चांगलं माहीत आहे.

प्रणय: हो, हे खरे आहे. पण अनेक वेळा, आपण ज्याला प्रेम समजतो, ती केवळ वासनेची भावना असते.

प्रेम: अगदी बरोबर.

वासना: तुला तुझा तो मित्र आठवतो का — ज्याचे एका विवाहित स्त्रीसोबत केवळ शारीरिक संबंध होते?

प्रणय: हो, स्पष्ट आठवतोय! त्या काळात तो आमच्या बाजूच्या चाळीत राहायचा. कधी म्हणायचा, "घरात जागा नाही", तर कधी "खूप गरम होतंय", अशा कारणांखाली तो घराच्या बाहेर झोपायचा.

     शेजारीच एक विवाहित स्त्री राहत होती. दोन लहान मुलं आणि पती परदेशात. तो पती दोन वर्षांतून एकदाच भारतात यायचा. त्यामुळे तिच्या वासनात्मक गरजा अपूर्ण राहत होत्या. एक दिवस विनोदी स्वरात तिनं त्याला म्हटलं, "बाहेर झोपतोस ना? मग माझ्याकडे झोपायला येत जा... एकटीच असते." तो त्या वेळी अठरा-एकोणीस वर्षांचा. त्यानेही सहजपणे म्हटलं, "चालेल, आज येतो."

तो खरोखरच सर्वजण झोपल्यानंतर तिच्या घरी गेला. तिनं दिलेला सिग्नल त्याला स्पष्टपणे समजला होता.

      त्यानंतर ते रोजच घडू लागलं. मध्यरात्री तो तिच्याकडे जायचा, दोघांचीही वासना तृप्त करून परत स्वतःच्या जागेवर येऊन झोपायचा. पण एक दिवस त्याच्या या हालचाली कोणी तरी पाहिल्या. त्याच्यावर लक्ष ठेवलं गेलं. एक दिवस तो घरात गेला, आणि त्याच वेळी कोणीतरी बाहेरून दरवाज्याला कडी लावली. वासनातृप्त झाल्यावर जेव्हा तो बाहेर यायला निघाला, तेव्हा त्याला लक्षात आलं की दरवाजा बाहेरून बंद आहे. त्याच क्षणी त्याच्या अंगावर घाम फुटला.

      त्याने ताबडतोब त्याच्या चाळीत राहणाऱ्या मित्राला फोन केला आणि कडी काढायला सांगितली. मित्राने मदत केली, पण त्याने हा सगळा प्रकार इतरांना सांगितला. त्यानंतर त्या अनैतिक नात्याचं पुढे काय झालं, देव जाणे.

वासना: मी कोणालाही स्वस्थ बसू देत नाही. पुढे जाऊन त्यांनी दरवाज्याबाहेरही कुलूप लावायला सुरुवात केली, जेणेकरून कोणी कडी लावू नये. हे संबंध तिचा नवरा परदेशातून परत येईपर्यंत सुरू राहिले. पण त्या दोघांत प्रेम कधीच नव्हतं. त्यांना फक्त आणि फक्त मला — वासनेला — तृप्त करायचं होतं.

      पुढे त्याचं लग्न झालं. तिचा नवरा परत आला. ते वेगळ्या घरी राहू लागले. आणि एकमेकांच्या जोडीदारांसोबत ‘काहीच घडलं नाही’ अशा अविर्भावात जगायला लागले.

प्रणय: हे असं वागणारे अनेकजण पुढे जाऊन सभ्य जोडीदारांना मिळतात. काही दिवसांपूर्वी एक मित्र भेटला. म्हणाला, "सध्या दोन बायका आहेत — आणि दोघींची मजा घेतोय."

मनातल्या मनात मी त्याचा हेवा केला. आम्हाला एकही जुळत नाही... आणि ह्याला दोन-दोन!

      मनात शंका आली — हा दोघींना झेपवत असेल कसा? तो हडकुळा होता. पण नंतर आठवलं की शारीरिक क्षमतेचा शरीरयष्टीशी फारसा संबंध नसतो. उलट, कधी कधी अशा लोकांचं लैंगिक आयुष्य अधिक सक्रीय असतं.

      मात्र त्याची कथा ऐकून मनात प्रश्न निर्माण झाला — ह्याची दुसरी बायको ह्याला सहन तरी कशी करते?

प्रेम: खरंच… काय कथा होती!

प्रणय : माझा एक जुना मित्र अत्यंत बेफिकीर स्वभावाचा होता. माझ्या परिचयातील एका तरुणीसोबत त्याचे शारीरिक संबंध होते, मात्र त्याने तिच्याशी विवाह करण्याचे टाळले. नंतर त्याने एका अन्य युवतीशी विवाह केला, परंतु त्या सहजीवनाने फार काळ टिकाव धरला नाही. ती स्त्री त्याला सोडून गेली, मात्र तिने पुन्हा विवाह केला नाही, की त्याच्याशी विधिवत घटस्फोट घेतला नाही. कालांतराने त्याने आपल्या नात्यातील एका नोकरी करणाऱ्या युवतीशी पुन्हा विवाह केला, आणि त्यांना एक कन्याही झाली. काही वर्षांनी त्याची पहिली पत्नी पुन्हा त्याच्याकडे परतली. आता तो दोघींसोबत जीवन व्यतीत करतो.

कामवासना : प्रणय, तुला मिळालेली माहिती अर्धवट आहे. काही दिवसांपूर्वी ती स्त्री त्याच्यासोबत आणि त्यांच्या कन्येसह राहत होती, परंतु अचानक ती दुसऱ्या पुरुषासोबत निघून गेली. प्रत्यक्षात तिचे त्या पुरुषाशी आधीपासूनच अनौपचारिक संबंध होते. त्यात तिचा पती – म्हणजे तुझा मित्र – विवाहानंतर आपल्या पहिल्या पत्नीच्या नव्या घरात अधिक वेळ घालवू लागला, ज्यामुळे तिला हवे असलेले निमित्त मिळाले. तिने कोणतीही तडजोड न करता नवऱ्याला आणि मुलीसह संपूर्ण जबाबदारी झटकून आपल्या प्रियकरासोबत जीवन सुरु केले.

प्रेम : आजच्या काळात प्रेमापेक्षा शारीरिक आकर्षणाला अधिक महत्त्व दिले जात आहे. पण, असे असूनही तुझ्यासारखे काही अपवाद नक्कीच आहेत.

प्रणय : मी कधी कोणावरही हक्क गाजवलेला नाही. कोणतीही व्यक्ती मला काही दिले-घेले नाही, तरी मी तिच्यावर आयुष्यभर प्रेम करु शकतो. मात्र, मी विवाह करुन कोणासोबत संपूर्ण जीवन घालवू शकतो का, याबाबत मी नेहमीच साशंक होतो. मला मुलं नको होती – आपल्या देशाची लोकसंख्या इतकी वाढलेली आहे की त्यात आणखी भर का घालायची? त्यात पत्नी आणि मुले कसे वागतील, हे कोण सांगू शकते? मला वंशवृद्धीमध्ये अजिबात रस नाही. मात्र, जर कोणी समविचारी व्यक्ती मला लाभली आणि तिने लिव्ह-इन सहजीवन मान्य केले, तर मी आनंदाने तयार होईन.

प्रेम : पण मग, तुझ्या आयुष्यात असलेल्या खऱ्या प्रेमाच्या शोधाचं काय?

प्रणय : मोहिनीचं लग्न झालं, आणि त्या क्षणापासूनच माझा खऱ्या प्रेमावरचा विश्वास ढासळला. आता मला केवळ प्रेम हवं आहे – ते कोणत्याही स्त्रीकडून लाभो, पण त्यासाठी कोणाचंही घर उद्ध्वस्त व्हायला नको.

     घर मोडण्याबाबत बोलताना एक आठवण झाली – माझा एक मित्र होता, अतिशय हुशार आणि प्रतिभावान चित्रकार. तो दिसायला सामान्य होता, पण त्याचं मन फार समृद्ध होतं. एका चित्रप्रदर्शनात त्याची ओळख एका अत्यंत देखण्या तरुणीशी झाली. ती सौंदर्यवती इतकी आकर्षक होती की पाहताक्षणी कोणीही तिच्या प्रेमात पडेल. मीही क्षणभर तिच्या सौंदर्याने भारावून गेलो होतो, पण तो अनुभव क्षणिक होता. त्यांचे नंतर लग्न झाले. त्यांनी एकत्र व्यवसाय सुरु केला आणि त्यात तिसरा सहभागी झाला – एक देखणा, अविवाहित तरुण. एकत्र काम करताना त्या दोघांमध्ये जवळीक वाढली आणि नातं शारीरिक संबंधांपर्यंत गेले. पुढे तिने माझ्या मित्राशी घटस्फोट घेतला आणि त्या तिसऱ्या तरुणाशी लग्न केलं. माझा मित्र आजही एकाकीपणे जीवन व्यतीत करतो, आणि त्याच्यावरील विश्वासघाताने त्याच्या जीवनात अंधार दाटला आहे. त्यांच्या संसारातून जन्माला आलेले अपत्य मतिमंद झाले – हीच कदाचित त्या संबंधांची परिणती असेल.

कामवासना : तिची चूक झालीच. तिला सुरुवातीला त्याची संपन्नता दिसली; रूप नव्हते. विवाहानंतर तिच्या लक्षात आलं की वयात आणि व्यक्तिमत्त्वात मोठा फरक होता. ती अत्यंत कामुक होती आणि तिचा पती तिच्या गरजा पूर्ण करण्यात असमर्थ ठरला. समाजातून, मैत्रिणींकडून तिच्यावर टीका होऊ लागली. अशा वेळी तिच्या आयुष्यात तो दुसरा पुरुष आला – जो तिच्या गरजांना समजून घेणारा होता. तिने मागेपुढे न पाहता तो पर्याय स्वीकारला. सध्या त्या दोघांना आपल्या निर्णयांचे परिणाम भोगावे लागत आहेत – कदाचित तेच त्यांच्या प्रारब्धात लिहिले असावे.

प्रणय : हो... नकळत मीही काही महिलांच्या भावना दुखावल्या आहेत. मी त्यांच्या शरीराला कधीच स्पर्श केला नाही, पण त्यांच्या मनाशी खेळलो. आज जे काही रिकामपण आणि अतृप्तता माझ्या जीवनात आहे, ती कदाचित त्याचं फलित असेल.

प्रेम : नाही रे! हे सर्व मानवी स्वभावाचा भाग आहे. प्रेम, आकर्षण आणि लैंगिक भावना – यामध्ये गैर काहीही नाही. तुझं मोहिनीवर प्रेम होतं – तिच्या सौंदर्याने तू मोहित झालास. तिच्या आठवणींनी तुझ्या मनात भावना जागृत होणं, हे निसर्गसिद्ध आहे. तू तिच्यावर मनापासून प्रेम केलंस – ती तुझी कायमची असावी असं तुला वाटत होतं, पण नियतीची वेगळीच योजना असावी.

प्रणय : हो! कदाचित हेच माझ्या आयुष्याचं नियोजन असावं. मी एकदा माझी कुंडली परदेशातील एका प्रसिद्ध ज्योतिषाकडे पाठवली होती. त्याने सांगितले – तुझं विवाहयोग नाही, आणि झाला तरी टिकणार नाही.

      तेव्हा मी ते फारसं गांभीर्याने घेतलं नाही, कारण परदेशात विवाहाशिवायही लोक आपलं जीवन आनंदाने जगतात. त्यांच्या समाजात विवाहाला आपल्यासारखं महत्त्व नाही.

     आज आपल्या देशातील काही विवाहित स्त्री-पुरुष, जरी संतती उत्पन्न करण्यास सक्षम असले, तरीही त्यांनी मुलांना जन्म न देण्याचा निर्णय घेतला आहे. समाजमनाच्या दृष्टीने हा निर्णय काहींना हास्यास्पद वाटू शकतो, पण मला मात्र त्यांच्या परिपक्वतेचे कौतुक वाटते. कारण आपल्या समाजात आजही लैंगिक संबंधांचे उद्दीष्ट फक्त संतती उत्पत्ती इतकेच मर्यादित ठेवले गेले आहे. जसे अन्न हे मूलभूत गरज आहे, तसेच कामेच्छा हीही मानवी गरज आहे, हे मान्य करायला आपल्या समाजाला अजून वेळ लागतो आहे. यामुळे अनेक नात्यांवर अन्याय होतो, ताण निर्माण होतात.

काम वासना: हो, तू म्हणतोस ते खरे आहे. आपल्या देशात लैंगिक गरजा भागवण्यासाठी विवाह किंवा अनैतिक संबंध हे दोनच मार्ग बहुतेकदा दिसतात. मात्र प्रत्येकाची कामतृप्तीची गरज, ती व्यक्त कशी करावी याची पद्धत वेगळी असते, पण आपला समाज त्याला स्थान देत नाही. त्यामुळेच आज घटस्फोटांचे प्रमाण वाढते आहे. अनैतिक संबंध नवे नाहीत, ते पूर्वापार चालत आले आहेत – फक्त स्वरूपे वेगळी होती. पूर्वी श्रीमंतांत ते खुले होते, मध्यमवर्गीयांत ते नात्यांच्या आड लपलेले असायचे.

प्रणय: मला एक ओळखीचा गृहस्थ आठवतो – दिसायला अत्यंत सामान्य, पण स्त्रियांशी संवाद साधण्यात, त्यांच्या गरजा ओळखण्यात विलक्षण प्राविण्य असलेला. त्याच्यात एक विशेष जाण आहे – कोणत्या स्त्रीच्या मनात काय आहे हे ओळखण्याची. त्याच्या जीवनात अनेक स्त्रिया आल्या, काहींशी त्याचे शारीरिक संबंधही झाले, काही संबंध दीर्घकाल टिकले, काही क्षणिक होते.

प्रेम: हो, आणि हे नातेसंबंध नेहमीच प्रेमावर आधारित नव्हते. अनेकदा फक्त शारीरिक आकर्षण, जवळीक आणि एकमेकांच्या गरजा समजून घेण्याच्या आधारे हे संबंध निर्माण होत गेले. काही स्त्रिया त्याच्या अंगवळणी पडल्या, काहींना तो विसरला. एका प्रकरणात, त्याने एका तरुणीशी शारीरिक संबंध ठेवले आणि ती गरोदर राहिली. त्यानंतर त्याने तिच्याशी विवाह केला. त्यांना मूलही झाले. पण त्याचे बाहेरचे संबंध थांबले नाहीत.

    त्याच्या पहिल्या पत्नीला आजार झाला तेव्हा त्याने घरकामासाठी एक तरुणी ठेवली आणि तिच्याशीही जवळीक साधली. तिच्यासोबत त्याने विवाह केला. त्यानंतरही त्याचे इतर स्त्रियांसोबत संबंध सुरू राहिले – अगदी त्याच्या मुलाच्या क्लासमधील शिक्षिकेशीही. आपल्या पत्नीशी पैज लावून त्या शिक्षिकेच्या चारित्र्यावर शंका घेतली आणि ती खरी ठरवली. मग तिच्याशीही त्याने संबंध ठेवले.

काम वासना: आणि या स्त्रिया कोणत्याही दबावाखाली नव्हत्या. त्या देखील त्या संबंधांमध्ये सहभागी होत गेल्या कारण त्यांना देखील त्या संबंधांमधून काही हवे होते – आत्मिक जवळीक, शारीरिक तृप्ती किंवा भावनिक आधार. त्यामुळे आजूबाजूच्या अनेक विवाहित स्त्रियांच्या मनातही त्याच्यासोबत जवळीक साधण्याची इच्छा निर्माण झाली होती.

प्रणय : हो! त्याने सांगितलेला दुसरा प्रसंगही काहीसा असाच होता. त्याचा एक मित्र होता – साधा, सरळ आणि अतिशय भोळ्या स्वभावाचा. त्याची पत्नी दिसायला आकर्षक होती – गोरीपान, सुडौल आणि अंगावर नजर ठरणारी. तिचे व्यक्तिमत्त्व देखील ठसठशीत होतं – रागीट, कडक, थोडीशी दूर अंतर राखणारी. सहजासहजी कुणी तिच्या वाटेला जाण्याची हिंमत करणार नाही, अशी. तिचा नवरा सुद्धा तिच्यासमोर दबलेला वाटे. दोन लहान मुलांची आई असूनही तिच्या डोळ्यांत एक वेगळीच बेचैनी होती.

एकदा होळीच्या दिवशी माझ्या ओळखीतील गृहस्थ त्या मित्राला म्हणाले,

"मी तुझ्या बायकोला रंग लावतो."

मित्र घाबरत म्हणाला,

"नको रे! ती काही तुला सहजपणे लावू देणार नाही. प्रयत्न करून पाहायचास तर बघ, पण तुला ती नक्की झिडकारेल!"

पण त्या गृहस्थाने धीर करून थेट तिच्याजवळ जाऊन रंग लावला... तिच्या अंगावर हात फिरवत. पण अपेक्षेच्या विरुद्ध – तिने काहीच न बोलता केवळ हसून उत्तर दिलं. त्या हास्यात, एक अपरिभाषित ओढ होती… जणू तिला कुणीतरी तिच्या कुंपणाबाहेर खेचून नेण्याची वाटच पाहत होती.

काही दिवसांनी तो गृहस्थ रस्त्याने जात असताना ती त्याला थांबवते.

"कुठे चाललाय इतका देखणा पुरुष?" ती चटकन म्हणाली.

तो हसून म्हणाला,

"कुठे जाणार? तुमच्यासारखी सौंदर्यवती बायको असती तर कुठेही फिरायला घेऊन गेलो असतो!"

ती थोडीशी हसत म्हणाली,

"माझ्यात काय विशेष आहे?"

"जे आहे, ते पुरेसं विशेष आहे," तो म्हणाला.

ती थोड्याशा कटुतेने म्हणाली,

"माझ्या नवऱ्याला या विशेषतेची किंमतच नाही."

तो उत्तरला,

"ज्याच्याकडे असतं, त्याला त्याची किंमत नसते."

त्या दिवशीच्या बोलण्यात एक वेगळीच जवळीक निर्माण झाली. आणि नंतर एक दिवस, जेव्हा तिचा नवरा घरी नव्हता – तिने त्याला घरात बोलावलं.

ती माळ्यावर नेत म्हणाली,

"आज मी तुला तुझं खरं गिफ्ट देते."

ती समोर उभी राहून म्हणाली,

"हेच पहायचं होतं ना तुला?"

त्याने विचारलं,

"हात लावू का?"

ती म्हणाली,

"जे हवं आहे, ते कर."

त्या क्षणाने जे घडलं, ते त्यांच्या दोघांमध्ये केवळ शरीरांची नव्हे तर अनेक वर्षांपासून दडपलेली एक आंतरिक तृष्णा व्यक्त करणारे होतं.

त्या अनुभवाने तिच्या दृष्टीने काहीतरी भरून निघालं होतं… ती अतृप्ततेची पोकळी जणू कुणीतरी अलगद भरून टाकली होती.

त्यांचं नातं तिथून पुढे वाढत गेलं – कोणत्याही अपेक्षेविना. तिच्यासाठी ते केवळ शरीरसुख नव्हतं, तर कदाचित – एक विसरण्याची, मोकळेपणाची संधी होती.

कामवासना : अशी अनेक स्त्रिया असतात – अतृप्त, अस्वस्थ. त्या त्या अस्वस्थतेचा उद्रेक अनेकदा त्यांच्या जवळच्या माणसांवर होतो – नवऱ्यावर, मुलांवर, आजूबाजूच्या लोकांवर. आणि मग आपण म्हणतो, बायको-नवऱ्याचं पटत नाही. पण त्या भांडणांच्या मुळाशी असते – भावनिक आणि शारीरिक अपूर्णता.

त्याने अजूनही काही किस्से सांगितले होते ना?

प्रणय : हो! तो एका वकिलाकडे जात असे, कामासाठी. त्या वकिलाच्या ऑफिसमध्ये एकदा एक श्रीमंत, रुबाबदार, आणि उच्च पदावर कार्यरत असलेली स्त्री भेटली. वकिलाने त्यांची ओळख करून दिली. नंतर कामाच्या निमित्ताने त्यांचं बोलणं वाढलं.

     ती स्त्री विवाहित होती, पण तिच्या आयुष्यात नात्यांचं बंधन कुठेतरी सैल झालं होतं. एकदा त्याच्या वाढदिवसाच्या निमित्ताने तिनेच त्याला विचारलं –

"माझा नवरा परदेशात आहे. आपण दोन दिवस कुठेतरी जाऊया!"

       ते दोघं एका थंड हवामानाच्या ठिकाणी गेले. एका हॉटेलात त्यांनी नवरा-बायको म्हणून रूम बुक केली.

रात्रीच्या जेवणानंतर ती हसत म्हणाली,

"तुझ्या वाढदिवसाचं गिफ्ट दिलंच पाहिजे ना!"

ती त्याच्या समोर येऊन म्हणाली,

"हे कपडे घालून गिफ्ट घ्यायचं का?"

त्याच क्षणी दोघांमधील बंधनं विरघळली. त्या रात्री आणि पुढील दिवशी त्यांनी एकमेकांमध्ये पूर्णतः विलीन होण्याचा अनुभव घेतला.

     ती परत गेल्यावर मात्र, त्याच्याशी फारसा संपर्क ठेवला नाही. ती व्यस्त झाली होती – तिच्या यशात, तिच्या वेगळ्या वाटचालीत. पण त्याच्या मनात एकच गोष्ट राहून गेली –

"ती माझ्या आयुष्यात आलेली सर्वात सुंदर स्त्री होती…"

कामवासना: त्या स्त्रीचे त्या नामांकित वकिलाशीही अनैतिक संबंध होते. त्याच वकिलाने तिला या व्यक्तीबद्दल सावध केले होते — की तो किती चलाख आणि स्वार्थी आहे. म्हणूनच तिने त्याला अगदी सहजपणे आपली शिकार बनवले. खरं तर ती शिकार नव्हतीच… ती स्वतः एक अशा अनेक नरांना वठणीवर आणलेली, अनुभवसंपन्न "मांजर" होती.

प्रेम: पण त्याला आपल्या दोन्ही पत्नीवर नितांत प्रेम होतं. त्यांच्याप्रती आपले कर्तव्य पार पाडण्यात तो कधीच कमी पडला नाही. पहिल्या पत्नीच्या आजारपणात तिची पूर्ण सेवा केली, तिच्या उपचारांसाठी भरपूर खर्च केला. ती मरेपर्यंत तिच्याजवळ राहिला.

प्रणय: त्याच्या जीवनात अनेक श्रीमंत स्त्रिया आल्या. त्यांचं शारीरिक आकर्षण तो भागवत राहिला, पण कोणीच त्याच्या प्रेमात पडली नाही. एकाही स्त्रीशी त्याचं नातं फार काळ टिकलं नाही. तो फक्त पुढे जात राहिला — मागे काहीही न पाहता. आणि तेवढ्यात त्याची दुसरी पत्नीही अचानक गेली. मुलं मोठी झाली, त्यांची लग्नं झाली. तरीही आजही तो एका विधवा स्त्रीला मानसिक आधार देत आहे… ‘लोक काय म्हणतील’ याची त्याला आजही पर्वा नाही. तो सिंहासारखा जगत आहे.

प्रेम: पूर्वी त्याला तरुण, आकर्षक, उमलत्या स्त्रिया भेटत असत. आता त्याच्या आयुष्यात येणाऱ्या स्त्रिया थोड्या एकाकी, दुःखानं थकलेल्या असतात… आणि तरीही त्यांच्या आयुष्यात थोडी तरी उत्कटता उरलेली असते.

प्रणय: त्याच्याशी पूर्वी संबंध असणाऱ्या एका मुलीने, पुढे एका धनाढ्य व्यक्तीसोबत त्याच्या संपत्तीमुळे लग्न केलं. काही वर्षांनी तिचा पती अकस्मात मरण पावला. ती विधवा झाली. त्यानंतर तिचे अनेक विवाहित पुरुषांशी संबंध आले. तिचा नवरा एड्सने मरण पावला होता. आणि त्या आजाराची लागण तिलाही झाली. दुर्दैवाने, तिनं त्यानंतरही काही पुरुषांशी संबंध ठेवले आणि त्यांना एड्सची लागण झाली. पण तोच मात्र वाचला — कारण तिचं लग्न झाल्यानंतर त्यांच्यात कोणताही संबंध नव्हता. अन्यथा त्याचंही आयुष्य कदाचित संपलं असतं...

कामवासना: त्या बाबतीत तो खरोखरच नशिबवान ठरला. अशा असुरक्षित संबंधांमुळे अनेकांनी आपले प्राण गमावले आहेत.

प्रणय: मी एका अशा जोडप्याला ओळखतो — जिथे पत्नीनं अनैतिक संबंध ठेवले, आणि तिनं आपल्या नवऱ्याला एड्सची लागण केली. तो बिचारा तिच्याआधीच या जगातून गेला. ती मात्र औषधांवर जगते आहे.

प्रेम: जे अनैतिक मार्गाने शारीरिक तृप्ती साधतात, त्यांना त्या निर्णयांची किंमत आयुष्याच्या कोणत्या ना कोणत्या वळणावर चुकवावीच लागते.

प्रणय: अगदी खरं! पण हे सगळं माहित असूनही, माणसाचा स्वभाव फारसा बदलत नाही.

कामवासना: एड्स हा रोग ‘अनैतिकते’मुळे नाही तर अनैसर्गिक व असुरक्षित संबंधांमुळे पसरतो. पूर्वी अनेक पुरुष अनेक स्त्रियांशी संबंध ठेवत, पण एड्सचा प्रश्न नव्हता. आजही अनेक असुरक्षित संबंध ठेवणाऱ्यांना एड्स होत नाही. हा आजार फक्त अशा व्यक्तीशी असुरक्षित संबंध आल्याने होतो, जिनं आधीच एड्सची लागण झालेली असते. आजच्या काळातही एड्सव्यतिरिक्त अनेक इतर लैंगिक रोग वाढताना दिसत आहेत.

प्रेम: मला असं वाटतं, की जेव्हा दोन व्यक्तींमध्ये खरं प्रेम असतं, तेव्हा त्यांच्यात लैंगिक संबंध येणं स्वाभाविक असतं. त्यासाठी वय, धर्म किंवा जात हे बंधन असू नये.

कामवासना: नाही, पण प्रत्यक्षात तसं घडत नाही. प्रेमात पडताना हे सर्व बंधनं फारशी महत्त्वाची वाटत नाहीत, पण लग्न ठरवताना मात्र ही सगळी गणितं समोर येतात. उदाहरणच पाहायचं झालं, तर प्रणयने एकदा त्याच्याहून दहा वर्षांनी लहान असलेल्या मुलीचं स्थळ नुसत्या वयामुळे नाकारलं होतं. पण आज तोच प्रणय बारा वर्षांनी लहान असलेल्या मोहिनीच्या प्रेमात पडला आहे. त्याला तिच्याशी लग्न करायचं आहे, पण ते होऊ शकत नाहीये... कारण मोहिनीला त्याचं वय खटकतंय. त्यामुळेच ती त्याच्या प्रेमाला प्रतिसाद देत नाहीये.

प्रेम: खरंच! आणि गंमत म्हणजे त्यावेळी प्रणय खूप देखणा आणि आकर्षक होता. अगदी एखाद्या चित्रपटातील नायकासारखा – सडपातळ, बलदंड शरीरयष्टी, भरलेली छाती आणि सपाट पोट. तो उघडाच असला, तरी त्याच्या शरीराकडे पाहत स्त्रिया थक्क व्हायच्या – मग त्या अविवाहित असोत की विवाहित.

कामवासना: हो, तेंव्हा मोहिनीही त्याच्यामागे वेडी झाली असती. पण नाव, प्रतिष्ठा, करिअर यामागे धावताना त्याने शरीराकडे दुर्लक्ष केलं. आज त्याचे केस पांढरे झालेत, दाढी-मिशा पिकल्या आहेत, चेहरा मलूल झाला आहे, पोट वाढलं आहे आणि शरीराची रेखीवता हरवली आहे. त्याचबरोबर त्याचा उत्साहही मावळला आहे. पूर्वी शंभर बैठक मारणारा प्रणय, आज दहातच थकतो. अशा स्थितीत तो मोहिनीसारख्या जोमदार तरुणीला तृप्त कसा करणार?

प्रेम: अगदी खरं! पूर्वी फक्त त्याचं उघडं शरीर पाहून मुली काय, बायका सुद्धा प्रेमात पडायच्या. कदाचित त्यालाच कुणाची नजर लागली असावी. म्हणूनच आता त्याला स्वतःचं शरीर उघडं ठेवायलाही संकोच वाटतो.

प्रणय: कामवासना, तू बरोबर बोलतेस. माझ्याच वयाचे अनेक मित्र आजही किती उत्साही आणि सक्रीय आहेत. आणि मी मात्र लवकर म्हातारा झालोय असं वाटतं. चित्रपटातील नायिका साठीतही तंदुरुस्त असतात, आणि माझ्या आजूबाजूच्या स्त्रिया मात्र चाळीशीतच आजीसारखं वागू लागतात. मी त्यांना नेहमी नट्यांचं उदाहरण देतो, पण मी स्वतःला कधी नटांसारखं का ठेवलं नाही?

      चित्रपटातले नट सत्तरीत लग्न करतात – तेही स्वतःच्या निम्म्या वयाच्या मुलींसोबत. त्यांना ते कसं झेपतं? मी मात्र एका क्षणात लग्न न करण्याचा निर्णय घेतला... आणि त्यानंतर वाटलं की आता आपल्याला सुंदर दिसायचं तरी कुणासाठी? त्यामुळे शरीराकडे दुर्लक्ष झालं आणि त्याचेच हे परिणाम आहेत.

       इथे काही लोक एक बायको मेली की तीन मुलं असूनही दुसरं लग्न करतात. दुसरी बायको पळून गेली तरी तिसरं लग्न करतात. तिने जर विरोध केला, तर चौथं लग्न करण्याची धमकी देतात. आणि इथे मी एकट्या लग्नालाच घाबरतोय. मला कधी कधी प्रश्न पडतो – त्या अशा चार लग्न करणाऱ्या पुरुषांमध्ये किती कामवासना भरलेली असेल?

कामवासना: फारशी नाही! जसं माणसाला रोज अन्नाची भूक लागते, तशी काहींना रोज कामसुखाचीही भूक लागते. त्यात काही अनैसर्गिक नाही. काही लोक उपवास करू शकतात, काही नाही. आजकालचे तरुण आपल्या हाताने आपली कामतृप्ती करतात – पण काहीजण विवाहित उपाशी स्त्रियांना पटवतात. किंवा त्या स्त्रियाच त्यांना पटवतात. अशा संबंधांमध्ये प्रेम नसतं – फक्त तृप्ती असते.

प्रणय: यावरून एक किस्सा आठवला. मी जेव्हा वीस वर्षांचा होतो, तेव्हा माझा एक मित्र होता. तो फारच कामुक स्वभावाचा होता – मिळेल तिकडे तोंड मारायचा, कुठलाही विचार न करता. आमच्या चाळीत तो अनेक वर्षं भाड्याने राहत होता. तिथेच एक नवी स्त्री आपल्या नवऱ्यासह आणि मुलासह राहायला आली होती. ती दिसायला सावळी होती, पण अंगाने भरलेली. तिचे उरोज भरलेले आणि उठावदार होते. ती वाकली की तिच्या गळ्यातून ते सहज दिसत. आम्ही मुद्दाम तिला बोलतं करत असू, केवळ ते बघण्यासाठी. तिचा नवरा मात्र फारच साधा, कुणाशी काही न बोलणारा माणूस होता…

      तो रात्रपाळीत काम करत असे. दिवसा तो घरी असायचा, पण त्या वेळात तिला त्याच्याशी फारसा वेळ घालवता यायचा नाही. क्वचित ती त्याच्या भावना जागवायची, पण तो काही कृती करतो न करता मुलगा जागा व्हायचा किंवा शेजारी कुणी तरी दार ठोठवायचं. ती आपल्या नवऱ्याला खूप दिवसांपासून समजावत होती – “ही नोकरी सोड आणि दुसरी शोध.” पण तो आपल्या चांगल्या पगाराच्या नोकरीसाठी हटून बसलेला होता.

      माझ्या मित्राने तिच्या मनातील ही अतृप्तता अचूक हेरली होती. सुरुवातीला साध्या गप्पांमधून मैत्री झाली. ती त्याच्याहून सात-आठ वर्षांनी मोठी होती. होळीच्या सणात, रंग लावण्याच्या निमित्ताने आम्ही सर्व जण मस्ती करत असू. पण तो मात्र तिच्याशी जवळीक साधण्याचा संधी साधत असे.

      काही दिवसांनी तिच्या समोरच्या घरातील लोक गावी गेले. त्यांनी त्याला आपल्याच घरात झोपायला सांगितले. त्या काळात त्यांच्यातील मैत्रीची सीमारेषा ओलांडली गेली होती. एके रात्री तिनेच त्याला आपल्या घरी येण्याचे आमंत्रण दिले. ठराविक सिग्नल – दारावर तीन वेळा टक टक – दिल्यावर तो आत यायचा. ती नायटी घालून झोपलेली असे. तो येताच तिच्या शरीरावरचे वासनेचे खेळ सुरू होत. तिच्या मादक शरीराशी खेळून, तिला तृप्त करून तो गुपचूप बाहेर निघून जायचा. त्याने तिच्यात निर्माण केलेली ती तृप्ती तिच्यासाठी नशा बनली होती.

      ही 'रात्रीची कहाणी' महिनाभर सुरू होती. दोघेही एकमेकांचे वासनेचे साधन झाले होते. पण तिचं मन मात्र जसजसं गुंतत गेलं, तसतसं तिचं आपल्या नवऱ्याशी असलेलं नातं ओसरत गेलं. नवऱ्याने नोकरीची पाळी बदलून रात्रीच्या ऐवजी दिवसा काम सुरू केलं आणि ती त्याच्यासोबत राहू लागली. पण आता तिच्यासाठी ते संबंध 'कर्तव्य' होते, प्रेम किंवा तृप्ती नव्हे. तिच्या मनात मात्र अजूनही त्या दुसऱ्याचं आठवण घोंगावत होती.

       ती दिवसाढवळ्या चोरून त्याच्यासोबत संबंध ठेवू लागली. पण या लपवाछपवीला ती कंटाळली होती. शेवटी तिनेच त्याला प्रस्ताव दिला – “आपण पळून जाऊ या!” मुलगा आणि नवरा यांना सोडून देण्याचीही तयारी दाखवली. पण तिचा तो ‘प्रियकर’ त्या प्रेमात गुंतलेला नव्हता. त्याला फक्त शरीर हवं होतं – कोणाचंही. त्यामुळे त्याने चक्क मुंबई सोडून गावाकडे पळ काढला. त्यानंतर ती स्त्री दुसऱ्या ठिकाणी राहायला गेली. पुढे त्या दोघांचं काय झालं, देवच जाणे!

प्रेम : तुझा तो मित्र? तो तर तुझ्यासोबत तासनतास प्रेम, वासना, स्त्रीपुरुष नात्यांवर चर्चा करायचा ना?

प्रणय : हो, पण मी त्याच्या म्हणण्याचं समर्थन करत असे. त्याच्यासारखा दुसरा कोणी असेल असं वाटत नाही.

कामवासना : त्याचा प्रेमावर विश्वासच नव्हता. त्याला फक्त शरीर हवं होतं – जे मी त्याच्या अंगात ठासून भरले होते. जसं मी त्याच्या बापातही भरले होते.

प्रणय : त्याचा बाप गरीबीतून वर आला होता. त्याचा मुलगा मात्र श्रीमंतीत जन्मला. चांदीचा चमचा तोंडात घेऊन. त्याने कधी गरिबी पाहिलीच नाही.

त्याचं लग्न जमवण्याचा प्रयत्न अनेकांनी केला. त्याचे वडील दोन लाख रुपये देण्यास तयार होते. पण कोणीही ते जमवू शकले नाही. वडील गेल्यानंतरही त्याचं लग्न काही जमलं नाही. दहा कोटींचा मालक असूनही त्याला एक सुसंस्कारित मुलगी मिळाली नाही. आणि इथे? अनपढ लोकांना MBA झालेल्या मुली मिळतात!

कामवासना:

त्याच्या वडिलांमध्येही ही वृत्ती खोलवर रुतलेली होती. लहानपणी तो दिसायला गोंडस, निरागस होता. ज्या कारखान्यात ते काम करायचे, त्याच्या शेजारी राहणारी वयाने मोठी मुलगी त्याच्याशी शारीरिक जवळीक साधायचा प्रयत्न करत असे. त्याला ते स्पर्श, ती ओढ – अगदी लहान वयातच अनोख्या भावनिक आणि शारीरिक अनुभवांची ओळख करून देणारे होते. ते अनुभव त्याच्या मनात खोलवर रूजले आणि स्त्री-शरीराविषयी एक अज्ञात ओढ निर्माण झाली.

       वयानुसार त्याच्या आयुष्यात पैसा आला. श्रीमंती वाढली. आणि मग त्याच्या संपर्कात आलेल्या एका बाईने त्याला शरीरसुखासाठी कॉलेजमध्ये शिकणाऱ्या तरुणींची सोय करून द्यायला सुरुवात केली. हळूहळू तो अशा संबंधांत गुरफटत गेला.

     त्याच्या घरच्यांना जेव्हा या गोष्टींचा सुगावा लागला, तेव्हा त्यांनी त्याचे लग्न एका साध्यासरळ गावातल्या मुलीशी लावून दिले. मात्र लग्नाने काही बदल घडला नाही. त्याचे बाहेरचे संबंध चालूच राहिले. लग्नानंतर त्याला मुलगी झाली, पण बायकोविषयी त्याच्या मनात ममत्व नव्हते.

      काही वर्षांनी ऑफिसमध्ये एक सुंदर, स्मार्ट मुलगी कामाला आली. सुरुवातीला थोड्याशा औपचारिक भेटी, मग हळूहळू एकमेकांकडे ओढ... आणि एक दिवस – जिथे भावना अनावर झाल्या. त्यांच्या शारीरिक संबंधांची सुरुवात झाली. ते एकमेकांना पूर्णतः समर्पित झाले. काही वेळा असे घडत राहिले. आणि एकदा तिच्या गर्भधारणेचा धक्का बसला. नाईलाजाने त्याने तिला पत्नी म्हणून स्वीकारले. आणि त्याच वेळी, तुझा मित्र या जगात आला.

प्रणय : यानंतर त्याची पहिली पत्नी त्याला सोडून गेली. वर्षानुवर्षे कोर्ट-कचेऱ्यांत चकरा मारल्यानंतर घटस्फोट मिळाला. पण त्याचा मुलगा – माझा मित्र – हळूहळू वडिलांचे सगळे कृत्ये समजू लागला आणि त्याच्या मनात त्यांच्या विषयी तिरस्कार निर्माण झाला. त्याचा बाप घरात काम करणाऱ्या मोलकरणींवरही डोळा ठेवत असे. त्यामुळे त्याने मनाशी ठरवले – “आपण आयुष्यात कधीही वडिलांसारखं वागायचं नाही.”

पण दुर्दैव असं की त्याला कधीही खरं प्रेम मिळालंच नाही. अनेक स्त्रिया भेटल्या, पण त्या त्याच्या संपत्तीवर लुब्ध होत्या. त्यामुळे त्याच्या मनात नेहमीच एक भीती असायची – “लग्न झालं आणि तिने मला सोडून दिलं तर? अर्धी संपत्ती मागितली तर?”

प्रेम : पण वास्तव हे आहे की, श्रीमंत मुली त्याला भाव देत नाहीत आणि गरीब मुली त्याच्याकडे टिकत नाहीत.

प्रणय: तारुण्यात अनेक स्त्रियांसोबत नातं ठेवलेल्या त्याच्या बापालाही कधी कधी त्याच्या मुलाच्या पुरुषत्वाबद्दल शंका यायची. एकदा तर त्याने मला थेट विचारले, पण मी त्याला काहीच बोललो नाही. मला ठाऊक आहे – त्याचा मुलगा हा त्याच्याहूनही एक पाऊल पुढे आहे. पण तो इतक्या काळजीपूर्वक वावरतो, की त्याच्या जवळच्या माणसांनाही त्याची कल्पना येत नाही.

कामवासना : त्याने अनेक विवाह संकेतस्थळांवर नोंदणी केली होती. त्याची आर्थिक स्थिती पाहून अनेक मध्यमवर्गीय मुली त्याला भेटायला इच्छुक असत. तो नेहमी त्यांना महागड्या हॉटेल्समध्ये, कॉफी शॉप्समध्ये बोलवत असे – जिथे एक कॉफी ५-६शे रुपयांची असायची. त्याच्या आलिशान गाडीवर त्या भाळायच्या. तो सांगायचा, “आपण आधी काही वेळा भेटू, मगच निर्णय घेऊ.” चार-पाच भेटीनंतर तो पत्रिका जुळवून पाहायचा – बऱ्याच वेळा त्या पत्रिका जुळत नसत. मग तो म्हणायचा, “तुझ्यासोबत लग्न करायचं होतं, पण पत्रिका जुळत नाही...” आणि मग ‘आपण चांगले मित्र तरी होऊ’ असं म्हणून त्या मुलींचा विश्वास मिळवायचा.

त्या भोळ्या मुलींना वाटायचं, “ह्याचं मन आपण जिंकलं तर तो आपल्याशी नक्की लग्न करेल.” मग गाडी, फिरायला जाणं, आणि हळूहळू तो त्यांच्या शरीराशी जवळीक साधायचा. काही मुली त्याचं म्हणणं ऐकत. काही मुली त्याचा फायदा घेत. काही त्याचं शोषण करत.

प्रणय : पण काही मुलींनी – ज्या पत्रिकेनुसार जुळत होत्या – त्याच्यासोबत संबंध प्रस्थापित केल्यानंतरही त्याला नकार का दिला, हे मला कधी कळले नाही.

कामवासना : माझ्याकडे त्याचं उत्तर आहे. त्याला स्त्रियांशी प्रेमळपणे, सौम्यपणे वागता येत नाही. त्यांचा आदर करणं, त्यांचं कौतुक करणं – हे त्याच्या स्वभावात नाही. तुझ्यासारखं गोड बोलणं, हसणं, हळुवारपणे संवाद साधणं – हे त्याला जमत नाही. तू प्रत्यक्ष अनुभवलं नाहीस तरी, कामक्रियेची एक नाजूक, सौंदर्यपूर्ण कल्पना तुझ्या मनात आहे. पण त्याच्याकडे तसं काही नाही.

      जर एखादी मुलगी त्याच्या जवळ आलीच, तर तो तिच्यावर भुकेलेल्या वाघासारखा तुटून पडतो – ओरबाडतो, चावतो. ज्या मुलींना कामसुखाचा पूर्वानुभव नसतो, त्यांना त्याचं वागणं बलात्कारासारखं वाटतं. त्यामुळे त्या परत त्याच्याकडे फिरकतसुद्धा नाहीत.

प्रणय: हो! अगदी घटस्फोटीत बायकादेखील त्याच्यासोबत झोपल्यानंतर त्याच्याशी लग्न करण्यास नकार देतात. बहुतेक त्याचा सहवास इतका असह्य असावा. शाळेत त्याच्यासोबत शिकणारी एक मुलगी होती — शालेय काळात तिचं त्याच्यावर खरं प्रेम होतं. पण तिने नंतर दुसऱ्या व्यक्तीशी लग्न केलं, परदेशात गेली. तिथे तिचं आयुष्य बिघडलं, घटस्फोट होण्याच्या तयारीत ती भारतात आली. एकांतात त्याला भेटल्यावर ती त्याच्यासाठी सर्व काही द्यायला तयार होती… पण हा मात्र मागे हटला.

त्याच्या डोक्यात विचारचक्र सुरू झालं — हिला काही आजार असेल का? हिला माझ्याशी लग्न करायचं असेल का? घटस्फोट का झाला असेल? परदेशात हिने अनेकांसोबत संबंध ठेवले असतील का?

परिणामी, ती नाराज होऊन कायमची त्याच्याशी संपर्क तोडून परत परदेशात निघून गेली.

        त्याला नक्की हवं तरी काय — हे ना त्याच्या बाबांना कळलं, ना आईला, ना त्यालाच, आणि मलाही नाही.

एअर होस्टेस असलेल्या मुलींना तो नकार द्यायचा, कारण लग्नानंतर त्यांनी घटस्फोट मागितला तर? त्यांनी मुलांना जन्म देण्यास नकार दिला तर? त्याचं म्हणणं असायचं — गरीब मुलगी माझ्या संपत्तीवर डोळा ठेवूनच लग्न करेल, आणि श्रीमंत मुलगी लग्न टिकवेल का, याची शंका आहे.

त्याला हवी मुलगी म्हणजे — उंच, रेखीव, सडपातळ, पण उरोज भरलेले.

       म्हणूनच त्याचं लग्न कधी होईल, हे जगातला कोणताही ज्योतिष सांगू शकणार नाही.

जर त्याने बापाच्या वाटेवर न चालता वेगळा मार्ग निवडला असता, तर कदाचित आयुष्य सुखी झालं असतं.

प्रेम: त्याच्या आयुष्यातही एकदा त्याच्यावर जीवापाड प्रेम करणारी मुलगी आली होती. पण तिलाही त्याने फसवलं. कारण? त्याला वाटलं — तिला माझ्यापेक्षा माझ्या संपत्तीत जास्त रस आहे.

काम वासना: त्याच्या बापासारखीच त्याची ही वासना — एकही स्त्री तृप्त करू शकणार नाही. हा त्यांच्या घराण्याला मिळालेला शाप आहे!

प्रणय: कामवासनेवरून मला एक छोटीशी विनोदी आठवण झाली. मी आठवीत असताना आमच्या वर्गाची पिकनिक एका मोठ्या बागेत झाली होती. त्या बागेत मधोमध एक प्रचंड झुला होता. झोका वर गेल्यावर झुल्यावर बसलेला जणू आडवा व्हायचा.

      त्या झुल्यावर प्रणाली नावाची मुलगी झोके घेत होती. मी मुद्दाम समोरच्या बेंचवर बसलो, तिला झुला घेताना पाहण्यासाठी. ती हसत होती, खूप आनंदात. माझं लक्ष तिच्या चेहऱ्यावर होतं… पण झोका वर गेला की तिचा गुडघ्यापर्यंतचा स्कर्ट उडून पांढरी चड्डी दिसायची, आणि माझं लक्ष नकळत तिकडे जायचं.

     थोड्याच वेळात इतर मुलीही झुल्यावर आल्या. प्रणाली खाली उतरली. दुसरी मुलगी झुला खेळू लागली. इतक्यात माझा एक मित्र आला. त्यालाही तो ‘दृश्य’ दिसलं, पण त्याने काही बोललं नाही. तो शांतपणे माझ्याजवळ बसला.

     मुली बदलत राहिल्या, झुल्यावर मुलं-मुलींची गर्दी वाढत राहिली. दुसऱ्या दिवशी शाळेत काही चावट मुलं मुलींना रंगाने चिडवायला लागली — ए पिवळी, ए पांढरी, ए निळी…

एका मुलीने मला विचारलं — "हे असं रंगाने का चिडवत आहेत?"

मी काही नाही म्हणून विषय बदलला.

       आजही जेव्हा मी असा मोठा झुला पाहतो, तेव्हा तो दिवस आठवून हसू येतं — आमची कामुकता किती मर्यादित होती ते आठवतं.

      दहावीत गेल्यावर काही मुला-मुलींच्या मनात प्रेमाचा किडा डोकावला. माझ्यातही होता, पण धाडस नव्हतं. प्रेमात असलेले दुपारी अभ्यासाच्या नावाखाली शाळेत यायचे, वर्गाच्या आडोशाला बसून फक्त चुंबनांची देवाणघेवाण व्हायची.

आजच्या पिढीत तर अशा वयात अनेकांना पालक अचानक घरी येऊन नग्न अवस्थेत सापडतात.

     त्या काळी शिक्षकांना कुणकुण लागली, पालकांना बोलावलं, आणि ज्यांचं प्रेम होतं त्यांची लग्नं दुसऱ्यांसोबत झाली. आता त्या बायका स्वतःच्या मुलींच्या प्रेमप्रकरणांची काळजी घेताना दिसतात.

दुपारच्या सुट्टीत आम्ही मुलं जमून चावट विनोद करायचो. त्यातला एक विनोद आजही लक्षात आहे…

१. झाडावर चढायची गोष्ट

एकदा एक मुलगी धावत धावत आईकडे आली. ती म्हणाली,

"आई! आई! एका मुलाने मला झाडावर चढायला सांगितले. मी चढून दाखवले, आणि त्याने मला दहा रुपये दिले!"

आईने डोळा मिचकावत हसत सांगितले,

"अगं, दहा रुपये झाडावर चढल्याबद्दल नाही... दुसरीच मजा बघायला दिले असतील."

त्यावर मुलगी निरागसपणे म्हणाली,

"पण आई, मी तर त्यादिवशी खास काळजी घेतली होती...!"

आईचे हसू दडवेनासे झाले.

२. आगीचा प्रसंग आणि सायकल

एका इमारतीत मोठी आग लागली. एक तरुण अंघोळ करत असताना पळत बाहेर आला. त्याच्या अंगावर कपडा नव्हता. तो घाईघाईने रस्त्यावर ठेवलेल्या सायकलवर बसला आणि पळू लागला.

इतक्यात त्याच्या समोरून एक तरुणीही पळत आली. तीही तसेच परिस्थितीत होती. ती सायकलवर त्याच्या समोर बसली आणि दम घेत म्हणाली,

"तुला एक गोष्ट लक्षात आली का?"

तो विचारतो, "काय?"

ती म्हणाली, "आपण… दोघंही ‘जास्त मोकळ्या हवे’त आहोत."

तो हसत म्हणाला, "मला पण तुझ्याबद्दल एक गोष्ट लक्षात आली…"

ती विचारते, "काय?"

तो म्हणतो, "ही सायकल ‘बायकांसाठीची’ आहे… आणि ते खूप स्पष्ट दिसतंय."

३. रंगीबेरंगी कोंबड्याचा शोध

एका बारमध्ये एक पुरुष आणि स्त्री दारूचा आनंद घेत होते.

स्त्रीने विचारले, "तू इतका खुश का आहेस?"

तो म्हणाला, "मी शास्त्रज्ञ आहे. अनेक दिवस मी एक रंगीबेरंगी कोंबडी निर्माण करण्याचा प्रयत्न करत होतो. आज शेवटी यश मिळालं."

त्याने मग विचारले, "आणि तू का खुश आहेस?"

ती लाजत म्हणाली, "मी अनेक दिवस एका छोट्या पाहुण्याची वाट पाहत होते. आज कळलं, तो येतोय."

पुरुष हसत म्हणाला, "मी वेगवेगळ्या प्रकारचे कोंबडे वापरले म्हणून माझा प्रयोग जमला."

स्त्रीही हसून म्हणाली, "माझी पद्धतही तशीच होती…"

४. पहिला किस्सा – पाईपाचा गोंधळगावात एक वेगळीच स्पर्धा भरली होती – ज्या पुरुषाचा गुप्तांग सर्वांत मोठा, त्याला लाख रुपयांचे बक्षीस.

एक तरुण, हातभर लांबीवर अभिमान बाळगणारा, जिंकणार हे नक्की समजून मुद्दाम उशिरा पोहोचला. पण, वेळ संपली होती आणि पहारेकऱ्याने प्रवेश नाकारला.

वरच्या मजल्यावर स्पर्धा सुरू असल्याचे पाहून त्याच्या नजरेत खालून वर जाणारा लांब पाईप आला. तो पाईप धरून तो वर चढला.

आत पोहोचल्यावर एक गृहस्थ त्याच्याकडे पाहून हसला –

"अरे मित्रा, तू वर ज्या पाईपाला धरून आलास... तो पाईप नव्हता!"

५. ‘होल’ आणि इंग्रजी सरअकरावीतील रात्रीचे महाविद्यालय. वर्गात एकही मुलगी नाही, फक्त दुनियादारी जाणणारे मुलगे.

इंग्रजीचे सर धडा शिकवत होते. ‘Hole’ शब्द आला की वर्गात खसखस. दोन-तीनदा असे झाल्यावर सर भडकले –

"नुसता ‘Hole’ शब्द ऐकून हसायला येतं? सायन्सला असतात तर काय केलंस? ज्याच्यावरून हसता आहात, तो विषय प्रत्यक्ष अनुभवला तर कळेल – त्यात हसण्यासारखं काही नसतं."

मूड चांगला असल्यामुळे त्यांनी किस्सा सांगितला –

६. मेडिकल कॉलेजमधली गंमतचार जणांचा मेडिकलमधला ग्रुप – तीन मुलगे, एक मुलगी. दिवसाची पाळी कॅन्टीनमधील बिल तिच्यावर आली होती.

त्या आधी त्यांनी चिरफाड केलेल्या डेड बॉडीचा एक ‘भाग’ तिच्या पर्समध्ये ठेवला.

कॅन्टीनमध्ये पैसे देताना तिला पर्समध्ये हात घालताच तो भाग लागला. तिने तो बाहेर काढून हसत विचारले –

"हे तुमच्यापैकी कोणाच्या मालकीचं?"

सरांचा मुद्दा स्पष्ट – डॉक्टर झाल्यावर अशा गोष्टींबद्दल कुतूहल उरत नाही. कुतूहल असते ते अज्ञानामुळे.

कामवासना : "आता फक्त पुरुष स्त्रियांवर खर्च करत नाहीत; स्त्रिया देखील पुरुषांवर खर्च करतात – आर्थिक आणि काही प्रमाणात लैंगिक स्वतंत्र झाल्यामुळे."

प्रणय : "हो, त्यावरून मला डॉक्टर मित्राचा अनुभव आठवतो..."

डॉक्टर मित्राला पुरुष वेश्यांविषयी कुतूहल. मित्राने ओळख करून दिली. तो तरुण पंचतारांकित हॉटेलमध्ये ग्राहक भेटवतो. एका रात्रीच्या बदल्यात पन्नास हजारही मिळतात, असे त्याने सांगितले.

त्याने अनुभव सांगितला –

एकदा एका तरुणीने बोलावले. काम आटोपून बाहेर पडत असताना तिची आई भेटली. सत्य सांगितल्यावर आई म्हणाली –

"तिने वीस हजार दिले? मी डबल देते, माझ्यासोबत चल."

सकाळपर्यंत सेवा, आणि डबल मोबदला. पण त्यानंतरची थकवा – अवर्णनीय.

"सुरुवातीला मजा वाटायची, आता फक्त पैसा दिसतो," तो म्हणाला, "पण याच व्यवसायातून माझे शौक पूर्ण होतात."

प्रणय : "माझ्या ओळखीचे काही तरुणही याच मार्गावर गेले... पण व्यसनांच्या आहारी जाऊन काही वर्षांतच संपले."

काम वासना: त्यात त्या बायकांचा दोष तरी काय? त्यांच्या श्रीमंत नवऱ्यांचे बाहेर तोंड मारणे त्यांनी गृहित धरलेले असते. त्यामुळे त्या त्यांना काही बोलत नाहीत. पण स्वतःच्या भावनांना आवर घालणे त्यांना अशक्य झाले की, त्या पुरुष वेश्यांची मदत घेतात आपली वासना तृप्त करण्यासाठी. त्यासाठी त्या भरपूर पैसेही मोजतात.

    पण अशा असुरक्षित संबंधांमुळे कधी कधी त्यांचाच नव्हे, तर त्या पुरुष वेश्यांचाही जीव धोक्यात येतो. तरीही त्यात त्यांची फारशी चूक नसते, कारण दुसऱ्या कोणत्या पुरुषासोबत त्यांनी तसे संबंध ठेवले, तर त्यांची ओळख आणि गोपनीयता समाजासमोर उघडी पडण्याचा धोका असतो.

यातूनच ‘लिव्ह-इन’चा पर्याय पुढे आला — जिथे स्त्री-पुरुष दोघेही कोणतीही जबाबदारी न घेता वासना तृप्त करू शकतात. म्हणजे लग्न न करताही त्यांचा आनंदाचा मार्ग मोकळा होतो. पुढे पुढे अशा प्रकारांचीच वाढ होणार, कारण आज स्त्रियांनाही कोणतीच जबाबदारी नको आहे; त्यांनाही आयुष्यात मौज-मजा करत जीवन जगायचे आहे.

प्रणय: माझ्याही आयुष्यात पूर्वी कोणतीच जबाबदारी नको होती; पण मला मनापासून प्रेम करणारी एक तरी व्यक्ती हवी होती. मात्र, मी ज्या समाजात जन्मलो, तिथे अशी मुलगी मिळणे केवळ अशक्य आहे, हे मला फार उशिरा कळले.

काम वासना: प्रणय, तुझा जन्म अशा समाजात झाला आहे, जिथे वासना तृप्त करण्याचा एकमेव ‘नैतिक’ मार्ग म्हणजे लग्न… आणि ते तुला करायचे नव्हते! निदान मोहिनी तुझ्या आयुष्यात येईपर्यंत.

प्रणय: हो! पण मोहिनीने माझ्यातली जी वासना जागवली आहे, ती आता शांत होणार नाही, कारण तिला आता माझ्यातील रागाची आणि अपमानाची जोड मिळाली आहे.

प्रेम: प्रणय, असं असेल तर तुला आयुष्यात खरं प्रेम कधीच मिळणार नाही.

प्रणय: नकोच आहे मला खरं प्रेम! त्याच्या शोधात मी माझं जे नुकसान करून घेतलं आहे, ते कधीही भरून निघणार नाही.

काम वासना: निघेल… अजून वेळ गेलेली नाही! फक्त तुला प्रेमाचं नाटक करावं लागेल, जसं आज जग वासना तृप्त करण्यासाठी करतं.

प्रणय: अगदी तसं ना — जसं आजचे प्रियकर आपल्या प्रियसीला म्हणतात, “तुझे प्रेम मिळवण्यासाठी मी आकाशातील चंद्र-तारे तोडून आणेन…”

काम वासना: हो! प्रेम कुणावरच करायचं नाही — फक्त प्रेमाचं नाटक करायचं. आज बहुतेक पुरुष आणि स्त्रिया तेच करतात. वासनासाठी एकत्र येतानाही त्यांच्या डोक्यात दुसराच स्त्री-पुरुष असतो.

प्रेम: हो! कितीही नाकारलं तरी हेच वास्तव आहे — मिठी एकाला मारायची, आणि डोळा दुसऱ्याला. त्यामुळेच आज प्रेम जगात बदनाम झालं आहे.

काम वासना: या जगात सर्वात पवित्र प्रेम आईचे मानले जाते. पण दुर्दैवाने, आजूबाजूला पाहिलं तर दिसतं की स्वार्थ आणि तृप्तीच्या हव्यासाने त्या प्रेमाचाही गळा घोटला जातोय.

प्रणय: हे ऐकून मला एका गावातील घटना आठवते. त्या गावात एक मोठा तलाव आहे—काहींना तो देवाचा, तर काहींना भुताचा वाटतो. अफवा अशी की दरवर्षी तो तलाव एखाद्या माणसाचा बळी घेतो.

वास्तव असं की, तिथं दरवर्षी कुणी ना कुणी आत्महत्या करतो. आता तर लोक दिवसाढवळ्या देखील त्या तलावाजवळ जाणं टाळतात.

      एकदा गावातील उत्तम पोहणारा तरुण तिथे बुडून गेला. मला तेव्हाच संशय आला—हे काही भुताखेताचं काम नाही. नंतर कळलं, त्या तलावात मगरी आहेत. बहुतेक एखाद्या मगरीने त्याचा पाय धरून त्याला पाण्यात खेचलं असावं.

       काही महिन्यांनी, गावातील एका मुलीचा साखरपुडा थाटामाटात पार पडला, आणि त्याच रात्री ती बेपत्ता झाली. सकाळी तिचं प्रेत त्या तलावात सापडलं. आत्महत्या की काहीतरी वेगळं, कोणालाच उमगलं नाही. पोस्टमॉर्टेमनंतर पोलिसांनी बॉडी घरच्यांकडे दिली.

      काही दिवसांनी, एका तरुणाने त्याच तलावात उडी मारून प्राण दिला. तपासात कळलं—ती मुलगी गरोदर होती, आणि त्या तरुणापासूनच. तो तिचा परिचित होता, पण जातीचा नव्हता.

      आता प्रश्न निर्माण होतो—ती गरोदर असून साखरपुड्याला का तयार झाली? कदाचित तिला हे माहीतच नसेल. पण जेव्हा कळलं, तेव्हा तिने प्रियकराला जबाबदारी घ्यायला सांगितली असेल. त्याने नकार दिला—किंवा भेटायलाच गेला नसेल. मग अपमान, भीती आणि नैराश्याने तिने उडी घेतली असेल.

       तो तरुणही, पोलिस तपासात नाव येईल या भीतीने किंवा स्वतःच्या अपराधीपणामुळे, तिच्या मागोमाग गेला असेल.

प्रेमाच्या नावाखाली झालेले अनैतिक संबंध अखेरीस दोघांचाही बळी घेऊन गेले.

काम वासना : तिचं त्या मुलावर प्रेम असेल, तरी तिने दुसऱ्यासोबत साखरपुडा का केला? कदाचित तिला स्वतःच्या गरोदरपणाची कल्पना नव्हती. तिला दुसऱ्या मुलामध्ये सुरक्षित भविष्य दिसलं असेल. पण सत्य कळल्यावर, तिने जुना प्रियकर धरला असेल. त्याने नकार दिला—योग्यच केला.

जगाचा सामना करण्याची हिंमत नसल्यामुळे तिने उडी घेतली. आणि त्याने—भीतीने, पश्चात्तापाने किंवा कदाचित गुन्हा लपवण्यासाठी—तलावात झेप घेतली असेल.

मी एक गोष्ट मानतो—आपण निर्णय घेताना योग्य असू शकतो, पण त्याचे परिणाम आपल्या हातात नसतात.

प्रेम: तिचं प्रेम खरं होतं, पण अडथळे दोन—तो गरीब होता, आणि जातीबाहेरचा.

प्रणय: जातीबाहेरचं प्रेम मीही टाळलं होतं—माझ्यावर जीव ओवाळून टाकणाऱ्या काही मुलींकडे मी मुद्दाम दुर्लक्ष केलं, कारण मला ठाऊक होतं, घरचे विरोध करतील.

आज त्यांच्या विचारसरणीत बदल झाला आहे—पण आता अशी वेळ आलीय की, कोणी माझ्याशी लग्न करेल की नाही, ह्याचंही उत्तर त्यांना मिळणं कठीण झालंय. जर हा बदल तेव्हा झाला असता, तर कदाचित त्यांच्यापैकी एखादी माझ्या आयुष्यात असती.

माझी एक मैत्रीण होती… आज ती या जगात नाही.

टी.बी.ने तिचा बळी घेतला, हे मला ठाऊक आहे.

     ती माझ्यापेक्षा सात-आठ वर्षांनी लहान होती — दिसायला अत्यंत सुंदर, मोकळ्या स्वभावाची, आणि बोलायला लाघवी. जगाच्या दृष्टीने तिचं आयुष्य "वाया गेलेलं" असलं तरी, माझ्या दृष्टीने ती एक हक्काची मैत्रीण होती. कुठेही, कधीही भेटली तरी ती मनमोकळेपणाने बोलायची.

    तिचं पहिलं प्रेम तिच्या जातीतलं नव्हतं. ते एकमेकांवर जीवापाड प्रेम करायचे, आणि रोजचे शारीरिक संबंधही असायचे — पण सुरक्षिततेचा विचार कधी केला गेला नाही. घरच्यांनी त्यांच्या लग्नाला विरोध केला आणि तिला दुसऱ्या मुलासोबत लग्न लावून दिलं. पण लग्नानंतरही तिचा पूर्वीच्या प्रियकराशी संबंध तुटला नाही. वर्षभरातच तिला घटस्फोट मिळाला.

      दरम्यान, तिचा प्रियकर दुसऱ्या मुलीशी लग्न करून संसारात रमला. ती बेचैन झाली, आणि त्या बेचैनिचा फायदा काही इतर तरुणांनी घेतला. हळूहळू तिचं मानसिक संतुलन ढासळलं. त्यातच तिला टी.बी. झाली… आणि पंचविशीतच तिने या जगाचा निरोप घेतला.

     आजही तिचा तो गोड चेहरा डोळ्यांसमोर आला की मन दाटून येतं. तिच्या आयुष्याने मला शिकवलं की, प्रेम आणि कामवासना — दोन्ही कधी कधी जीवघेणी ठरू शकतात. प्रेम असं कधीच कोणाच्या मृत्यूचं कारण बनायला नको.

प्रेम: "हो, मला माहीत आहे… तिचंही आपल्या ओळखीतल्या एका मुलावर लहानपणापासून प्रेम होतं. त्याला तिच्याशी लग्न करायचं नव्हतं, पण काही काळ चुम्मा-चाटी मात्र चालली होती. त्याच्या आईला त्यांच्या प्रेमाचा संशय येताच त्याने तिच्यापासून पाय काढून घेतला."

कामवासना: "तो मुलगा स्वतःच चार ठिकाणी तोंड मारणारा होता. तिच्यासोबत मजा मारली, आणि त्याच्या आईचा विरोध हा फक्त बहाणा ठरला."

प्रणय: "हो… चार-पाच मुलींसोबत मजा करून शेवटी त्याने आपल्या नात्यातील मुलीशी लग्न केलं, आणि संसारात रमला."

      मी अशा अनेक कहाण्या पाहिल्या आहेत. काही लोक गरजेमुळे अनैतिक संबंध ठेवतात, तर काही फक्त हौसेपोटी. पण निसर्गाचा नियम आहे — आपण जे पेरतो तेच उगवतं. शिक्षा कधी लगेच मिळते, कधी उशिरा, पण मिळतेच.

एकदा मी पाहिलं — एक पुरुष, ज्याची बायको सुंदर असूनही, एका विधवेशी संबंध ठेवत होता. बायको अकाली वारली, आणि ती विधवा देखील त्याला सोडून गेली. आज तो एकटा, आजारांनी ग्रासलेला, जुन्या गुलाबी आठवणींमध्ये अडकलेला आहे.

     ती विधवा मात्र अनेक पुरुषांसोबत रत होती. तिचा नवरा दारुड्या होता, म्हणून तिने दिराशी संबंध ठेवले. नवऱ्याने रंगेहात पकडलं, भांडण झालं, मारझोड झाली. नंतर नवऱ्याचा मृत्यू झाला, आणि त्यानंतरही ती तिच्या दिरासोबत संबंध ठेवत राहिली.

      दिराचं लग्न झालं तरी, नातं सुरूच राहिलं. त्याची बायकोही लग्नापूर्वी इतरासोबत रत होती. लग्नानंतर तिलाही नवऱ्याचा संबंध उघड झाला, आणि सूड म्हणून तिने शेजाऱ्याशी संबंध ठेवले. अशा प्रकारे, ही वासनांची शृंखला चालूच राहिली… कोणाच्याही मनात प्रेम नव्हतं, फक्त अपूर्ण राहिलेली तृष्णा होती.

      या सर्व अनुभवांनी मला एकच गोष्ट पटवून दिली —

प्रेम पवित्र असतं, पण त्यात जर फक्त देहाची भूक मिसळली आणि नात्याचा पाया ढासळला, तर ते प्रेम राहत नाही. ती फक्त कामवासना राहते. आणि कामवासना कधीच पूर्ण होत नाही — ती फक्त भटकवत राहते, तोवर जोपर्यंत जीवनच संपत नाही.

    दाराची बेल टणक वाजली. जणू कुणीतरी अचानकच प्रणय, प्रेम आणि कामवासना या तिघांच्या गप्पांना धड थांबवले. क्षणात ते तिघे धुक्यात विलीन झाले.

( विजयने अंग ताणून दरवाजा उघडला तर बाहेर विशाल उभा.

प्रणयने त्याला आत घेत दरवाजा बंद केला.) 

विशाल: वाटलं, तू मोहिनीच्या लग्नाला गेला असशील. पण माझी बायको म्हणाली, “तो घरीच आहे” म्हणून आलो.

प्रणय: तू नाही गेलास लग्नाला?

विशाल: माझी बायको गेली आहे ना! मी तिलाच विचारलं, “प्रणय गेला का?” ती म्हणाली “नाही.” बराच वेळ फोन केला तुला. झोपला होतास का?

प्रणय: हो! तुझी बेलच मला जागवली.

विशाल: बरं, आठवण करून देतो — उद्या माझं घराचं लोन क्लोज करायचं आहे. फाईल बँकेतून आणायची आहे. लक्षात आहे ना?

प्रणय: हो! त्या ब्रँचमधला आपला मित्र आहे ना, त्याला मी आधीच सांगितलंय. फाईल तयार आहे. उद्या गेल्यावर घेऊ.

विशाल थोडा थांबून, डोळ्यात थोडी मिश्कील चमक घेऊन —

विशाल: तुला वाईट वाटत नाही ना… मोहिनीचं लग्न झालं म्हणून?

प्रणय: तिचं लग्न झालंय, आणि आता ती माझ्यासाठी भूतकाळ.

विशाल: भूतकाळ म्हणजे? बाकीच्या बायकांसारखीच होती ती. फक्त… जरा जास्त हडकुळी. मिठीत घेतली तर हाडंच टोचतील.

प्रणय: जाऊ दे! आता मी लग्नाचाच विचार सोडून दिलाय. किंचित म्हातारा झाल्यासारखं वाटतंय.

विशाल: अरे, पुरुष आणि घोडा कधी म्हातारा होत नाही! उद्या बँकेत एखादी नवीन मोहिनी भेटली तर?

प्रणय: आता मोहिनी नको, थेट मेनका किंवा उर्वशीच हवी!

विशाल: तू नशीबवान आहेस. मी ती संधी गमावली. तुझ्या वाहिनीचे उरोज पाहून मी लग्न केलं, आणि आता ते इतके मोठे झालेत की हातातच मावत नाहीत!

प्रणय: तुला लाज नाही वाटत स्वतःच्या बायकोबद्दल असं बोलायला?

विशाल: त्यात कसली लाज? म्हणून तुला आधीच सावध करतो. तुला भरलेले उरोज आवडतात, मग मोहिनीच्या प्रेमात का पडलास, हे मला अजूनही कोडंच आहे.

प्रणय: उरोज सोडले तर तिचं बाकी सगळंच आवडायचं — लांबसडक केस, तिरके तपकिरी डोळे, लहान ओठ, नाजूक कंबर, आणि गोड आवाज…

विशाल: फक्त उरोज असते तर अप्सरा झाली असती तुझी. पण आता ती दुसऱ्याची आहे… आणि तिचा नवरा कितव्या हनीमूनवर घेऊन जाणार, ते फक्त तिलाच माहीत असेल.

दोघे क्षणभर शांत. मग प्रणय उठून —

प्रणय: चल, चहा करतो.

विशाल: लग्न झालं असतं तर आज तुझी बायको आपल्याला चहा देत असती.

प्रणय: आणि तुझी बायको तुझ्याकडून चहा करून घेत असती… जसं त्या दिवशी माझ्याकडून करून घेतलंस.

विशाल: अरे, तिची कंबर दुखत होती.

चहा आला. दोघांनी एक घोट घेतला.

विशाल: वा! मस्त झालाय चहा. पण लग्नानंतर बायकोला हे कसब दाखवू नकोस.

प्रणय: हो, तुझी स्थिती पाहून शिकतोय.

विशाल: आणि हे केस का वाढवल्यास? पिकलेल्या मिशा? प्रेमभंगानंतर अगदी मजनू दिसतोयस. उद्या सकाळी चकाचक कर.

प्रणय: तुझी वाहिनीही विचारत होती, “भावोजीना काही टेन्शन आहे का?”

विशाल: मी काय सांगणार? आणि हो — जसं तू मला सांगितलं होतंस, तसंच — बायकोला आपला भूतकाळ कधी सांगू नकोस. तिच्या डोक्यात तू पहिला आणि शेवटचा पुरुष राहिलास तरच संसार सुखी राहतो.

दोघे जुन्या आठवणी काढतात — गुलाबी चित्रपट, गावातली केबलची शुक्रवारची रात्र…

प्रणय: ते दिवस गुलाबी होते… आता फक्त काटे उरलेत.

विशाल: बरोबर. चल, मी निघतो. उद्याचं लक्षात ठेव.

दुसऱ्या दिवशी सकाळी उठताच विजय थेट सलूनकडे गेला. तिथे जाऊन त्याने दाढी-मिशा छान भाद्रवून घेतल्या. डोक्यावर वाढलेले लांब केस छोटे करून, काळे करून घेतले. आरशात स्वतःकडे पाहताना त्याला जाणवलं—तो एकदम तरुण, ताजातवाना, एखाद्या चित्रपटातील हिरोसारखा दिसत होता. दाढी काढल्यामुळे चेहऱ्यावरची निस्तेजता नाहीशी झाली होती; तो अधिक टवटवीत वाटू लागला.

घरी येऊन त्याने छान अंघोळ केली. कपड्यांना इस्त्री केली, बुट पुसून चमकवले. तोंडावर फेस क्रीम व पावडर लावून रंग आणखी गोरा दिसू लागला. त्याने नवीन फॉर्मल कपडे अंगावर चढवले, एक सेल्फी काढून स्वतःचा अंदाज घेतला—दृश्य मनासारखंच होतं. कपड्यांवर अत्तराचा हलकासा फवारा मारला, हातात सोनेरी घड्याळ, मागच्या खिशात पाकीट, पुढच्या खिशात मोबाईल आणि डोळ्यांवर काळा गॉगल. बँकेत जायचं होतं, म्हणून कोट घालण्याचा मोह आवरला. पायात काळ्या चामड्याचे बूट घालून तो बाहेर पडला. चालताना काही तरुण बायका चोरून त्याच्याकडे पाहत होत्या.

बिल्डिंगखाली विशाल बाईकवर वाट पाहत होता. विजय मागे बसला आणि बाईक सुरु झाली.

विशाल: तू बाईक का घेत नाहीस?

प्रणय: घेईन, पण चालवणार कोण? मला ड्रायव्हर ठेवावा लागेल.

विशाल: मी शिकवतो तुला!

प्रणय: नको रे, मला माझी हाडं प्रिय आहेत. बाईकची भीती माझ्या मनात कायम आहे. मी दोन-तीन जीवघेणे अपघात पाहिले आहेत. तुला आठवतं का, तुझ्या लग्नाआधीचा तो किस्सा? तू एका मुलीला घेऊन फिरायला गेला होतास, आणि पुढच्या बाईकवाल्याचा अपघात झाला होता. त्याच्यासोबत त्याची प्रेयसी होती. त्यांची अवस्था बघून तू तिला परत नेलं, आणि नंतर कधीच कोणत्याही मुलीला बाईकवर फिरायला नेलं नाहीस—थेट लग्नानंतर वाहिनीला नेलं.

विशाल: हो! तेंव्हा माझ्या मनात विचार आला—असं काही झालं तर बदनामी ठरलेली.

      यानंतर प्रणयने एक किस्सा सांगितला—अलिबागला झालेल्या अपघाताचा. बाईकवर एक अविवाहित मुलगा आणि मुलगी जखमी झाले. मुलगी एअरहोस्टेस, पैशाने श्रीमंत, पण फक्त मौजेसाठी ती मुलासोबत आली होती. अपघातामुळे पोलिसांनी तिचे घरच्यांशी संपर्क साधला आणि सगळं उघड झालं. नंतर घरच्यांनी तिची नोकरी सोडवली आणि लग्न लावून दिलं.

विशाल: जर तो अपघात झाला नसता तर तिचे उद्योग कधी कळलेच नसते. आणि हो—तुझ्याकडे बाईक असती तर मोहिनी तुला पटली असती.

प्रणय: आता ती आठवण कशाला काढतोस? मी तिला विसरण्याचा निर्णय घेतलाय.

विशाल: स्मृतीतून पुसता येत नाही. जुन्या आठवणी नव्या गोड आठवणींनी झाकाव्या लागतात.

प्रणय: तेच तर मी करतोय.

विशाल: मला माहिती आहे—तुला एखादी नवी मुलगी भेटली की तू जुन्या विसरतोस. मोहिनीबद्दल तुला राग फक्त एवढाच की ती तुझ्या प्रेमात पडली नाही. तसंही तू स्त्रियांच्या शरीराच्या भोगात रस नसलेला—तुला खरी भूक प्रेमाची आहे.

प्रणय: जाऊ दे आता… मी माझ्या विचारात बदल करतोय.

     बोलता बोलता ते बँकेसमोर पोहोचले. बाईक थांबवून ते आत गेले. पहिल्याच टेबलावरच्या मुलीकडे जाऊन त्यांनी "लोन क्लोजिंग लेटर" व फाईलची मागणी केली. तिने टोकन देऊन बसायला सांगितलं.

     सुरुवातीला ती हिंदीत बोलली, त्यामुळे प्रणयला वाटलं ती परप्रांतीय आहे. पण लगेच शेजारच्या टेबलावरील विवाहित तरुणीशी ती मराठीत बोलू लागली—आणि प्रणयला कळलं की ती मराठी आहे.

      हे कळताच तो तिच्याकडे पाहू लागला. ती जीन्स व फुलहाताचा टी-शर्ट घातलेली, हलक्या मेकअपने उजळलेली, गालगुच्चे घ्यावेसे वाटणारे गुबगुबीत गाल, खांद्यापर्यंत मोकळे केस, गालावर सतत हसू. तीही अधूनमधून त्याच्याकडे चोरून पाहत होती.

     फाईलच्या चौकशीसाठी ती फोनवर बोलत असताना, प्रणयचा मित्र आतून बाहेर आला आणि मेनेजरशी बोलून फाईल आली आहे असं सांगितलं. ती त्याच्याशी गप्पा मारू लागली. विशाल मेनेजरजवळ गेला, पण प्रणय तिथेच बसून तिला पाहत राहिला.

      आता त्याची नजर चेहऱ्यावरून हळूहळू खाली गेली—भरलेले गोल उरोज, किंचित बाहेर आलेले पोट, भरलेले नितंब. सर्वांगाने भरलेली, आरसपानी सौंदर्य असलेली ती त्याच्या नजरेत हळूहळू रुतत चालली होती. तीही हलकीशी नजर देत होती…

      तिला प्रणयकडे एकटक पाहायचा मोह होत होता, पण संकोचामुळे तिची नजर अधूनमधून खाली झुकत होती. नजर खाली झुकवली की तिच्या सौंदर्यात एक गूढ, मोहक छटा भरत होती. प्रणयच्या मनात वारंवार होत होते – जाऊन बोलावं तिला... पण काय बोलू?

पूर्वी विजयवर लाईन मारणाऱ्या मुली विनाकारण “वाजले किती?” असं विचारून बोलण्याचा बहाणा करायच्या. पण इथे तसे काही करणे शक्य नव्हते.

     तिलाही प्रणयशी बोलावेसे वाटत होते, पण तेही शक्य नव्हते. इतक्यात विशाल तिच्याकडे फाईल घेऊन गेला. त्याने प्रणयला हाक मारली, आणि तिघांचा थोडा संवाद झाला. फाईल ओके असल्याचे तपासल्यानंतर प्रणय आणि विशालने तिला धन्यवाद दिले. ती गोड हसली.

      बँकेच्या मुख्य दरवाजातून बाहेर पडताना प्रणयने नकळत मागे वळून पहिले, तर ती अजूनही त्यांच्याकडे पाहत होती... आणि पुन्हा एकदा गोड हसली. प्रणयच्या पावलांना जणू ओझं आलं, पण तो न बोलताच विशालच्या मागे निघाला.

बाईकवर बसल्यावर प्रणयने विचारले,

प्रणय: “त्या मुलीचं नाव काय?”

विशाल: “आपण तिला नावच नाही विचारलं! तुझ्या मित्राला विचार, पाहिजे तर नंबरही घे.”

प्रणय: “अरे, कसला नंबर! ती कुठे, मी कुठे... नाही म्हणजे, क्षणभर तिच्या प्रेमात पडलो असं वाटलं, पण आता भानावर आलोय. तशीही ती पुन्हा भेटणार नाही.”

विशाल: “हे जग गोल आहे रे... कुठे कोण भेटेल सांगता येत नाही.”

काही दिवसांनी...

हायवेवर प्रणय बसची वाट पाहत उभा होता. अचानक एक स्कुटी त्याच्या समोर येऊन थांबली. स्कुटीवरील मुलगी हेल्मेट काढते आणि हसत विचारते –

मुलगी: “ओळखलंत का मला? मी... यामिनी.”

प्रणय: “हो! ओळखलं. तुमच्या बँकेत आलो होतो तेव्हा भेटलो होतो. कशा आहात तुम्ही?”

यामिनी: “हे काय ‘अहो-जाहो’? मला यामिनीच म्हणा.”

प्रणय: “ठीक आहे. मग तूही मला ‘प्रणय’ म्हण. मला नावाने हाक मारणारी माणसे आवडतात – बोलताना कसं समान पातळीवर असल्यासारखं वाटतं.”

यामिनी: “थांबा जरा, मी स्कुटी बाजूला लावते.”

दोघे रस्त्याच्या कडेला उभे राहतात.

यामिनी: “तुम्हाला उशीर होत नाही ना?”

प्रणय: “नाही अजिबात. तुला होत नाही ना?”

यामिनी: “नाही! आज सुट्टी होती म्हणून सहज लाँग ड्राईव्हला निघाले होते. तुम्ही दिसलात म्हणून थांबले.”

प्रणय: “इतक्या दिवसांनीही मला ओळखलं?”

यामिनी: “मी एकदा पाहिलेला चेहरा विसरत नाही. तुम्हाला तर तासभर पाहत होते.”

प्रणय: “चहा घेऊ या?”

यामिनी: “चालेल.”

दोघे जवळच्या टपरीवर चहा पितात.

यामिनी: “तुम्ही कुठे चालला होतात?”

प्रणय: “काही खास नाही, एका मित्राला भेटायला.”

यामिनी: “म्हणजे फार महत्त्वाचं नव्हतं का?”

प्रणय: “नाही, त्याला कधीही भेटता येईल. का?”

यामिनी: “तुम्ही माझ्यासोबत लाँग ड्राईव्हला चला. चालेल ना स्कुटीवर मुलीच्या मागे बसायला? काही पुरुषांना ते कमीपणाचं वाटतं.”

प्रणय: “नाही, मला अजिबात कमीपणा वाटत नाही. पुराणकाळातही पुरुषांना तसं वाटत नव्हतं.”

यामिनी: “तुम्ही पहिल्याच भेटीत इतरांपेक्षा वेगळे वाटलात. का, माहीत नाही.”

प्रणय: “मलाही.”

यामिनी: “काय?”

प्रणय: “मलाही तू वेगळी वाटलीस.”

चहाचे पैसे देऊन दोघे स्कुटीकडे येतात. यामिनी पुढे बसते, प्रणय मागे. तो खांद्यावर हात ठेवायला संकोच करतो.

यामिनी: “खांद्यावर हात ठेवा, काही हरकत नाही. त्यामुळे आपण दोघं ना अपवित्र होणार, ना पवित्र गमावणार.”

प्रणय: यामिनी, तू खूप मोकळ्या विचारांची आहेस.

यामिनी: विचार मोकळे आहेत, पण मी मोकळी नाही.

प्रणय: आणि विनोदीही आहेस.

यामिनी: हो! आनंदी राहणं आयुष्य वाढवतं.

प्रणय: बरोबर. पण हल्ली हसायला लोकांना हास्य क्लब जॉईन करावा लागतो. मी पूर्वी पोटभर हसायचो… आता सगळे मोबाईलमध्येच गुंतलेले. कधी कधी मीही चावट जोक वाचून मनातल्या मनात हसतो. सॉरी, पण तू वाचतेस का कधी असे जोक?

यामिनी: हो, कधी कधी मैत्रिणी पाठवतात.

प्रणय: मग गुलाबी चित्रपटही पाहतेस का?

यामिनी: मीही मुलगीच आहे… आणि लग्नाचं वय उलटलंय. म्हणजे पाहतेच ना!

प्रणय: मग लग्न का नाही केलं अजून? दिसायला सुंदर आहेस, नोकरी चांगली आहे.

यामिनी: पण जबाबदाऱ्या मोठ्या आहेत. कुटुंबात मोठं म्हणून जन्माला येणं हेही एक पापच.

प्रणय: अगदी खरं.

यामिनी: त्या ताणातून सुटण्यासाठीच कधी कधी लाँग ड्राईव्हला जाते. तिथे स्वतःशी संवाद साधायला मिळतो. प्रणय, तुझं लग्न का झालं नाही? प्रेमभंग?

प्रणय: माणूस म्हटला की तो प्रेमात पडणारच. प्रेमभंग प्रत्येकालाच कधी ना कधी होतो. पण आपल्यावर कोणी प्रेम करावं, हे आपल्या हातात नसतं. तू कधी प्रेमात पडलीस?

यामिनी: आधी वाटायचं, पण आजूबाजूचं पाहून आता हिंमतच होत नाही.

प्रणय: माझाही प्रेमावरचा विश्वास उडालाय. आता सर्वत्र फक्त कामवासना.

यामिनी: हो! आकर्षण फक्त नग्न देहाचं. तेही काहींचं क्षणात संपतं, काहींचं महिन्यात… मग नवा देह शोध सुरू होतो.

प्रणय: लोकांना देह नश्वर आहे हेच विसरलंय. हृदय असतं हेही विसरलायत. तुझा कधी अशा प्रकारचा अनुभव आला?

यामिनी: अविवाहित मुलगी या प्रश्नाचं खरं उत्तर देत नाही. पण नाही… तुझा आला असेल ना?

प्रणय: आम्ही पुरुषही खरं उत्तर देत नाही. कारण ते पचवायला जड जातं.

यामिनी: पण तू तरी सांग.

प्रणय: लहानपणी मुलींसोबत डॉक्टर-डॉक्टर खेळलोय, मान्य करतो. तू खेळलीस का?

यामिनी: आठवत नाही.

प्रणय: आठवत नाही की सांगायचं नाही?

यामिनी: खरंच आठवत नाही. पण तुझं?

प्रणय: प्रेमात मुली होत्या, पण हात पकडण्यापलीकडे हिंमत झाली नाही. झाली असती तर आज मी अविवाहित नसतो.

यामिनी: म्हणजे आली अंगावर, तर घेतली शिंगावर?

प्रणय: तसे नाही… अंगावर आलेलंही मी टाळलंय.

यामिनी: म्हणजे तुझ्यात काही प्रॉब्लेम?

प्रणय: बहुतेक…

यामिनी: चला, आता एखाद्या हॉटेलात काही खाऊ या.

प्रणय: तुझ्या मागे आलोय, जिथे नेशील तिथे येईन.

यामिनी स्कुटी हॉटेलसमोर थांबवते. दोघं टेबलावर बसतात.

यामिनी: काय खाशील?

प्रणय: मसाला डोसा.

यामिनी: वेटर! दोन मसाला डोसा. डोसा येईपर्यंत थंडा घेऊ?

प्रणय: तू घे. मी थंडा पित नाही.

यामिनी: दारूसोबतही?

प्रणय: मी पाणी आणि चहा सोडून काहीच पित नाही.

यामिनी : म्हणजे तू निर्व्यसनी आहेस… तरी कोणी तुझ्या प्रेमात पडली नाही?

प्रणय : हल्ली मुलीच दारू, बिअर, सिगारेट… काहीही प्यायचे शिल्लक ठेवत नाहीत. त्यासाठी तर त्या पबमध्ये जातात. पबवरून आठवलं—आमच्या चाळीतल्या काही मुली कॉलेजला जाऊ लागल्या आणि त्यांचा चाल–चलनच बदलून गेला.

      पूर्वी साध्याच, नजरेत न भरणाऱ्या त्या मुली एकदम टकाटक होऊन कॉलेजला निघायच्या.

अशाच एकदा, मी मित्रासोबत गप्पा मारत उभा होतो, त्या माझ्यासमोरून गेल्या. मी हसत मित्राला म्हटलं, “या मुली कॉलेजात शिकायला जातात की मॉडेलिंग करायला?”

तो लगेच म्हणाला, “हे तर नशीब समज की आज त्या पूर्ण कपड्यांत गेल्या आहेत! कॉलेज संपल्यावर बघ… रस्त्यात कपडे बदलून शॉर्ट्स घालतात आणि रोज वेगवेगळ्या बॉयफ्रेंडसोबत पबमध्ये नाचत जातात. पुढे काय करतात ते त्यांना आणि देवाला माहीत!”

नंतर समजलं, मौजमजेसाठी त्या आपल्या शरीराचं भांडवल म्हणून वापर करू लागल्या होत्या.

यामिनी : बापरे!

प्रणय : तू दारू, सिगारेट वगैरे पीत नाहीस ना?

यामिनी : मी तुला तशी मुलगी वाटते?

प्रणय : वाटायचं काय… मी रोज सोज्वळ दिसणाऱ्या, पंजाबी ड्रेस घातलेल्या मुलींनाही ऐटीत सिगारेट ओढताना पाहतो. चार चौघात, कसलीही लाज न बाळगता.

त्यांना असं बघून मलाच लाज वाटते—कारण त्या उद्याच्या पिढीला जन्म देणार आहेत.

आणि खरं सांगू? मी लहान असताना तर ओव्याची सिगारेटदेखील हाताला लावली नव्हती…

यामिनी : तुझ्या बोलण्यात तथ्य आहे. पण मी दारू-सिगारेटला कधी हात लावला नाही. पबचं तर तोंडसुद्धा पाहिलेलं नाही. माझे बाबा दारू पिऊन–पिऊनच गेले… मग घराची जबाबदारी माझ्या खांद्यावर आली. पार्ट टाईम नोकरी करून शिक्षण पूर्ण केलं आणि आता बँकेत नोकरीला आहे.

प्रणय : सॉरी…

यामिनी : सॉरी कसली? तू वास्तवात जे दिसतंय त्याचेच दाखले देतोयस.

प्रणय : तुझ्या घरी आणखी कोण आहे?

यामिनी : आई आणि लहान भाऊ. आई एका कारखान्यात काम करते, भाऊ या वर्षी दहावीत आहे. तुझ्या घरी कोण?

प्रणय : माझ्या घरी मी एकटाच…

यामिनी : एकटाच? म्हणजे तू…

प्रणय : तुला वाटतं तसं काही नाही! माझ्या घरात आणि कुटुंबात माणसं आहेत… पण मी स्वतःला एकटाच मानतो.

यामिनी : हे कसं शक्य आहे?

प्रणय : शक्य आहे—कारण आता मी कोणालाही माझ्या आयुष्यात ढवळाढवळ करू देत नाही.

यामिनी : म्हणजे पूर्वी देत होतास?

प्रणय : हो…

इतक्यात वेटर दोन मसाला डोसे घेऊन आला.

दोघेही डोसा खात गप्पा मारू लागले.

यामिनी: मला वाटतं, तुझा विवाह संस्थेवर विश्वासच नाही.

प्रणय: हो! अजिबात नाही.

यामिनी: पण का?

प्रणय: कारण, दोन-चार मुलांचे बाप, त्यांच्या बायका सुंदर असून, त्यांना हवे ते मिळत असतानाही, दुसरीकडे तोंड मारतात. आणि बायकाही वेगळ्या नाहीत—दोन मुलं असतानाही, नवरा साधा, सरळ, निर्व्यसनी, दिसायला देखणा असतानाही, त्या दुसऱ्याच्याकडे वळतात. अगदी प्रेमविवाह केलेलेही वर्षभरात एकमेकांपासून कंटाळतात.

यामिनी: पण त्याला पर्याय तरी काय आहे?

प्रणय: हाच तर मुद्दा—कामवासनेला वेसण घालणारी विवाह संस्था आता कुचकामी झाली आहे. समाजासाठी लग्न करतात, पण नीतिमत्ता कोणी पाळत नाही. मग विवाहाचा उपयोग काय? पैशासाठी शरीर विकणारी वेश्या आणि कपड्यांसारखे जोडीदार बदलणारी स्त्री—दोघांत फरक काय? पुरुषातला 'राम' संपला, सगळीकडे 'रावण' भरला. आणि रावणाला हरण करावी अशी 'सीता'ही आता दुर्मिळ झाली आहे.

यामिनी: पण सगळेच सारखे नसतात! परदेशातसुद्धा अनेकजण आपल्या जोडीदाराशी एकनिष्ठ असतात.

प्रणय: मी ते नाकारत नाही! पण असं नशीब क्वचितच लाभतं.

यामिनी: म्हणजे तुला 'लिव्ह-इन' योग्य वाटतो?

प्रणय: हो. कारण लिव्ह-इन मध्ये कुणी कुणावर मालकी हक्क गाजवत नाही. एकमेकांचा सारखाच आदर केला जातो. शारीरिक संबंध आले तरी ते परस्पर संमतीने येतात. प्रेम असतं, पण त्याचं ओझं नसतं. दोघांनाही माहिती असतं—कधीही कुणीही नातं सोडून जाऊ शकतं. फक्त एक समस्या—स्त्री आई होण्याची. ज्यांना पालक होण्याची इच्छा नाही, त्यांनी लिव्ह-इन निवडावा.

यामिनी: तू राहू शकतोस का कुणासोबत लिव्ह-इन मध्ये?

प्रणय: आवडेल, पण अशी कोणी भेटलीच नाही.

यामिनी: म्हणजे लग्न न करता फक्त मजा मारायची आहे तुला!

प्रणय: मजा एकट्याला कुठून मिळते?

यामिनी: मला तर लिव्ह-इनची कल्पनाच किळसवाणी वाटते. असं, नातं नसताना कुणाच्या स्वाधीन व्हायचं?

प्रणय: लग्नानंतर फार वेगळं काय होतं? फक्त हक्काच्या नावाखाली शरीराचा उपभोग. कित्येकदा समोरच्याच्या इच्छेला महत्त्व न देता—समाजमान्य बलात्कार.

यामिनी: नाही, हे मला पटत नाही!

प्रणय : तुझे लग्न झालेले नाही ना! म्हणून तुला नाही पटणार. तुझ्या लग्न झालेल्या एखाद्या मैत्रीणीला विचार — कोणत्याही विवाहित स्त्री-पुरुषांच्या स्वप्नात त्यांचीच बायको किंवा नवरा नसतो.

यामिनी : माझ्या स्वप्नात मात्र भविष्यातील माझा नवराच असतो.

प्रणय : माझ्याही स्वप्नात तशीच कोणी तरी होती... पण आता नाही. कारण... तिच्यासारखी या जगात आता कोणी उरलेलीच नाही.

यामिनी : शोध घेतला तर नक्की सापडेल.

प्रणय : माझा शोध आता संपला आहे. कारण मी लग्नच न करण्याचा निर्णय घेतलाय.

यामिनी : मीही कदाचित...

थोडा वेळ शांतता. प्रणय थोडंसं हसत पण गंभीर स्वरात —

प्रणय : माझं हे जे रूप तुला दिसतंय, ते खरं नाही.

यामिनी : म्हणजे?

प्रणय : म्हणजे माझे केस सगळे पांढरे झाले आहेत. दाढी-मिशाही पिकल्या आहेत. शरीर एका असाध्य त्वचारोगाने ग्रस्त आहे. आणि अंगातील हालचालही मंदावली आहे.

यामिनी : त्यात काय? माझेही अर्ध्याहून अधिक केस पिकलेले आहेत. त्वचारोग तर कोणालाही होऊ शकतो — काहींना लग्नाआधी, काहींना नंतर! हालचाल मंदावणं? ते हल्ली बैठे काम करणाऱ्या सगळ्यांनाच होतं. माझ्याही पायात अर्धा तास चालले की गोळे येतात. खरं सांगू? कधी कधी मला शंका येते की चुकून जर लग्न झालं तर मी माझ्या नवऱ्याला शारीरिक सुख देऊ शकेन की नाही!

प्रणय हलक्या हसऱ्या आवाजात : बोलता-बोलता आपला ढोसा संपलाय. आता एक-एक चहा घेऊ आणि निघू.

यामिनी : वेटर! दोन चहा आणि बिल आणा.

वेटर दोन चहा आणि बिल घेऊन येतो. विजय खिशात हात घालतो, पण यामिनी आधीच बिल आणि टीप देते. चहा संपवून ते हॉटेलमधून बाहेर पडतात. यामिनी स्कुटी सुरू करते.

प्रणय : आता कुठे?

यामिनी : बीचवर जाऊ या! मला मावळता सूर्य खूप आवडतो. उगवता पाहण्याचं भाग्य हल्ली मिळत नाही.

ते दोघं बीचवर जातात. वाऱ्याचा मंद झोत, भरतीच्या लाटा पायांना स्पर्शून परत जातात. दोघेही कपडे सावरत लाटांसोबत खेळतात. मावळत्या सूर्याचा रंग त्यांच्या चेहऱ्यावर उबदार सोनेरी छटा पसरवतो.

इतक्यात एक भेळवाला येतो. प्रणय त्याच्याकडून भेळ घेतो. वाळूतून हळूहळू चालत, भेळ खात, ते माघारी निघतात. पुन्हा यामिनी स्कुटीवर, प्रणय मागे.

यामिनी : आज तू भेटलास म्हणून माझा पूर्ण दिवस आनंदात गेला. तू बोअर तर नाही ना झालास माझ्यासोबत?

प्रणय : कोणा मुलीसोबत मी इतका वेळ पहिल्यांदाच घालवला. माझ्या आयुष्यातला हा एक अविस्मरणीय दिवस म्हणता येईल.

यामिनी (हसत) : मी तुला "चल" म्हणाले, आणि तू लगेच आलास — माझ्याबद्दल काहीही माहिती नसतानाही!

    जर तुला हवं असेल तर मी पुढचा भाग असा लिहू शकतो की यामिनी इथे थोडी अधिक खट्याळ, प्रणय थोडा अधिक अस्वस्थ वाटेल, जेणेकरून त्यांच्या नात्यात हलकीशी गूढता येईल आणि वाचक पुढचं जाणून घेण्यासाठी खिळून बसेल.

तुला हा बदल हवा का?

प्रणय: मला माणसं ओळखायला एक भेटही पुरेशी असते. मला तू "माझ्यासोबत येतोस का" म्हणालीस, याचंच आश्चर्य वाटलं.

यामिनी: मलाही एका नजरेत माणसं ओळखता येतात.

प्रणय: तुझ्या मनात असा विचार आला नाही का की मी चालू पुरुष असू शकतो?

यामिनी: तेच तर मला तपासायचं होतं, म्हणूनच मी तुला "चल माझ्यासोबत" म्हटलं.

प्रणय: मग… आता ओळखलं का?

यामिनी: नाही… अजून पुरेसं नाही. तुला तुझ्या घरापर्यंत सोडू का?

प्रणय: नको! जेथून उचललंस, तिथेच सोड.

यामिनी: चालेल!

(थोड्यावेळाने यामिनी स्कुटी थांबवते. प्रणय खाली उतरून तिला ‘बाय’ करतो. ती निघून जाते. प्रणय मग रिक्षा पकडून घरी येतो. जेवून बिछान्यावर पडतो, इतक्यात त्याचा मोबाईल वाजतो — यामिनीचा फोन.)

यामिनी: जेवलास का?

प्रणय: हो! जेवून पडतच होतो, तेवढ्यात तुझा फोन आला. तू जेवलीस का?

यामिनी: हो! मी पण जेवून घराच्या बाहेर जरा शतपावली करत होते… मग म्हटलं, तुला फोन करूया! तू रोज इतक्या लवकर झोपतोस का?

प्रणय: नाही… म्हणजे पडतो, पण झोपायला बारा वाजतात.

यामिनी: तोपर्यंत मोबाईलवर गुलाबी चित्रपट पाहत असशील…

प्रणय: (हसत) पूर्वी… जेव्हा नवीन-नवीन 4G मोबाईल आला होता, तेव्हा तसं करायचो. पण आता नाही… मजा उरली नाही. हल्ली काहीतरी वाचत बसतो.

यामिनी: मी नाही… हल्ली तसं काही करत नाही. पूर्वी आम्ही मैत्रिणी एकत्र आल्यावर कधीतरी गुलाबी चित्रपट पाहायचो… पण आता सगळ्यांची लग्नं झाली. कदाचित त्या त्यांच्या नवऱ्यांसोबत पाहत असतील!

प्रणय: हो! पूर्वी मित्रांसोबत पाहायला जी मजा यायची, ती आता येतच नाही.

यामिनी: मी बीचवर आपले काढलेले फोटो पाहत होते.

प्रणय: का? कसे आलेत?

यामिनी: छान! तू माझ्यासोबत फोटोत चांगला दिसतोस.

प्रणय: का?… तू मला नजर लावू नकोस.

यामिनी: (हलकेच हसून) खूप दिवसांनी या फोटोत मी स्वतःला इतकी आनंदी पाहतेय.

प्रणय: मीही खूप दिवसांनी इतका आनंदी झालो होतो.

यामिनी: खरं खरं सांग—तू कधीच कोणाच्या प्रेमात पडला नाहीस, की कोणी तुझ्या प्रेमातच पडलं नाही?

प्रणय: आपण जितक्या मोकळेपणाने बोलतोय, तितक्याच मोकळेपणाने सांगतो—माझ्यावर प्रेम करणाऱ्या मुली आयुष्यात बऱ्याच होत्या. काहींवर मीही प्रेम केलं. पण काही कारणांनी ते पुढे जाऊ शकलं नाही. तरीही, मी शपथेवर सांगतो—कोणत्याही मुलीशी माझे शारीरिक संबंध कधी आले नाहीत.

यामिनी: मी तर सहज विचारलं. आपल्यात बाकी काही नसलं, तरी चांगली मैत्री नक्की होऊ शकते.

प्रणय: हो, नक्कीच. पण विसरू नकोस—मैत्रीच्या झाडाला हमखास लागणारं फळ म्हणजे प्रेम असतं.

यामिनी: आणि प्रेमाच्या झाडाला लागणारं फळ म्हणजे…?

प्रणय: कामवासना.

यामिनी: ते नंतरचं पाहू! मला सांग, आपण परत कधी भेटणार?

प्रणय: आज आपण अपघाताने भेटलो. असे अपघात रोज होत नाहीत.

यामिनी: मग ठरवून भेटूया! कधी?

प्रणय: मी तुझ्यासारखा बँकेत काम करत नाही, आणि माझ्या बुडाखाली तुझ्यासारखी गाडीही नाही. मला भेटायला वेळ काढावा लागतो.

यामिनी: मग काढ ना!

प्रणय: आजच भेटलो आपण. पुन्हा एखाद्या सुट्टीच्या दिवशी किंवा रविवारी… तेही दुपारी, कारण माझं दुकान दुपारी बंद असतं.

यामिनी: चालेल! मग येत्या रविवारी दुपारी, आज जिथे भेटलो तिथेच.

प्रणय: चालेल.

यामिनी: मुलगी स्वतःहून भेटायला बोलावते आहे, आणि तू नाही म्हणतोस म्हणजे?

प्रणय: मी पूर्वीचा प्रणय असतो, तर कदाचित हातातील सगळी कामं टाकून धावत आलो असतो. पण आता कळलंय—प्रेम मिळवण्यासाठी आयुष्यात बऱ्याच गोष्टी मिळवाव्या लागतात.

यामिनी: हो, अगदी खरं आहे. हल्ली सगळं देवाण-घेवाणीवरच चालतं. काही मिळवायचं असेल तर काहीतरी गमवावंच लागतं. चल, मी फोन ठेवते. आई हाक मारते आहे. बाकी नंतर बोलू. चालेल?

प्रणय: हो हो, चालेल. शुभ रात्री.

यामिनी: शुभ रात्री.

(फोन ठेवताच, प्रणय काही क्षण निश्चल बसतो… आणि मग स्वतःशीच विचार करू लागतो…)

प्रणय : माझ्या आयुष्यात आलेल्या सर्व मुलींपेक्षा यामिनी वेगळी आहे… खरंच खूप वेगळी. जे काही बोलते ते तोंडावर, अगदी स्पष्ट, कोणताही आडपडदा न ठेवता. मला आयुष्यभर अशीच एखादी मुलगी हवी होती. पण… माझा शोध आता संपला आहे का?

       मी तिला खरे सांगितले की माझ्या आयुष्यात सध्या कोणी नाही. पण, मोहिनीसारख्या तिच्याही स्वतःच्या काही अपेक्षा असतील. आज आम्ही अपघाताने भेटलो, एकत्र दिवस घालवला, पण याचा चुकीचा अर्थ ती घेऊ नये. नाहीतर त्याचा त्रास मलाच होईल… जसा मोहिनीच्या प्रकरणात झाला होता.

     यामिनीने, स्कुटीवर बसल्यावर, अगदी सहज मला माझा हात तिच्या खांद्यावर ठेवायला सांगितले. बीचवर ती लाटांसोबत खेळताना माझा हात हातात घेत होती. मावळतीच्या सुर्यासोबत आणि अथांग समुद्राच्या पार्श्वभूमीवर आम्ही कितीतरी सेल्फी काढले. पहिल्यांदाच मी कोणासोबत सेल्फी घेत होतो. कॅमेऱ्यासमोर ती सहज मला बिलगून उभी होती. एका क्षणाला वाटले, तिला तिथेच घट्ट मिठी मारावी, तिच्या कपाळावर प्रेमाने चुंबन घ्यावे… पण मी कोणत्या अधिकाराने? तिने विश्वासाने सोबत घेतले होते, आणि ती म्हणाली होती — “मी मोकळ्या विचारांची आहे, पण मोकळी नाही.”

      तरीही, मला आवडेल तिला पुन्हा पुन्हा भेटायला, गप्पा मारायला, कारण तिच्याशी कोणत्याही विषयावर मोकळेपणाने बोलता येते.

      अचानक आठवले — माझा एक मित्र म्हणायचा, “मुलींचे शरीरसौंदर्य अगदी सूक्ष्म गोष्टींतही वेगळेपण दाखवते.” त्याने आपल्या प्रेयसीकडून ते पाहण्याचा हट्ट धरला होता. त्याची कहाणी मला आजही आठवते… तिचे बालपण आईच्या बेकायदेशीर संबंधांच्या सावलीत गेले होते, आणि त्या आई-मुलीचे नाते आयुष्यभर ताणले गेले. त्या आठवणींनी मला परत यामिनीच्या विचारांकडे आणले — मी काय आहे? भाड्याच्या दुकानाचा मालक… आणि ती? तिच्यासारखी मुलगी श्रीमंत, उच्चशिक्षित व्यक्तीची निवड करेल. मग का ती माझ्या भानगडीत पडेल?

अशा विचारातच मी झोपी गेलो.

      दुसऱ्या दिवशी उठल्या-उठल्या आरशाऐवजी मोबाईलकडे पाहिले. “गुड मॉर्निंग”चा मेसेज होता — सहा वाजताच. म्हणजे ती मोर्निंग वॉकला गेली असावी. मीही कधी काळी जायचो. रस्त्याच्या कडेला चालताना भेटणारे वेगवेगळ्या वयाच्या, नेटक्या, उत्साही चेहऱ्यांचे लोक… काही फिटनेससाठी, काही गप्पांसाठी, काही फक्त सवयीसाठी. तो रस्ता माझ्यासाठी डोळ्यांना आनंद देणारा होता, पण… काहीतरी विचित्र होतं. एक महिना नियमित गेल्यानंतर, अचानक माझ्या पायात गोळे येऊ लागले, चालणं त्रासदायक झालं. त्या रस्त्यावर अनेकदा लिंबू- दोरे ठेवलेले दिसायचे. कधी कधी वाटायचं — माझा पाय चुकून त्यावर पडला असेल का? आणि म्हणूनच हा त्रास सुरू झाला असेल? अंधश्रद्धा की वास्तव — अजूनही कळलेलं नाही…

प्रणय विचार करता करता पलंगावर उठून बसला. त्याने यामिनीला गुड मॉर्निंग मेसेज केला.

त्यावर —

यामिनी: आता उठला वाटतं?

प्रणय: काय?

यामिनी: म्हणजे, उठलास का?

प्रणय: हो.

यामिनी: जा, आता अंघोळ कर.

प्रणय: तू आता कुठे आहेस?

यामिनी: मी माझं आवरते आहे.

प्रणय: बरं, तू आवर तुझं. मीही अंघोळीला जातो. बाय... दुपारी फोन करतो.

नको, नको... मी रिकामाच असतो, तुला वेळ मिळाला की तूच फोन कर.

यामिनी: ओके... बाय.

प्रणय उठून शॉवरखाली अंघोळ करायला गेला. पण तो पूर्णपणे नागवा झाला नाही — कारण त्याच्या मते, तसे केल्यास पितर रुष्ट होतात. अंघोळीनंतर भिजलेल्या कपड्यांतून ओघळणारं पाणी पितर प्राशन करतात, असं त्याने कुठेतरी वाचलं होतं. त्यानंतरपासून तो अंगावर एखादा कपडा ठेवूनच अंघोळ करत असे. पूर्वी तो पूर्णपणे नागवा होऊनच अंघोळ करायचा, पण हा “गूढ” समजल्यापासून मागच्या कित्येक दिवसांपासून तो त्यामागचं खरं कारण शोधत होता.

अंघोळ आटपून तयार होऊन त्याने आईने केलेला नाश्ता केला आणि दुकानात गेला.

दुपारी प्रणय दुकानात असताना, त्याला यामिनीचा फोन आला.

यामिनी: जेवलास का?

प्रणय: नाही, थोड्या वेळाने दुकान बंद करून जाणार आहे जेवायला. तू जेवली असशीलच?

यामिनी: हो, आताच जेवले. जरा बाहेर आले पाय मोकळे करायला, तर म्हटलं तुला फोन करावा.

प्रणय: हे असं सतत “जेवलास का? झोपलास का? उठलास का?” विचारायला फोन नको करत जाऊ. मी काही तुझा प्रियकर नाही, मित्र आहे. माझा एक मित्र आहे, तो त्याच्या प्रेयसीसोबत तासनतास बोलत बसे. मला नेहमी प्रश्न पडायचा — हे दोघं इतका वेळ काय बोलतात?

एकदा त्याने मला त्यांचा संवाद रेकॉर्ड करून ऐकवला. जेवलास का पासून सुरू झालेला तो संवाद “झोप आता” वर संपला, तेव्हा सकाळचे चार वाजले होते. प्रत्येक कॉलमध्ये “बोल ना माझ्याशी, मला झोप येत नाही... हा... हु... हं...” असं चालू असे, आणि मध्ये पावसासारखी वाक्यं कोसळत. या दरम्यान त्यांनी एकमेकांना कसले कसले रंग विचारले ते मी सांगूही शकत नाही. म्हणजे, सकाळी उठल्यापासून जे काही घडलं ते अक्षरशः सगळं सांगत होते.

बाकी काही असो, पण त्यांच्या स्मरणशक्तीला मी सलाम केला. माझा एक दुसरा मित्र आहे — तो दिवसभर जे काही बोलतो ते रात्री झोपेतही तसेच बोलतो. म्हणून मी त्याला विनोदाने सांगतो — “तू तुझ्या बायकोबद्दल कधी कोणाकडे साधं ब्र सुद्धा काढू नकोस, नाहीतर तुझं काही खरं नाही!”

यामिनी: तू जे बोलतो आहेस ते बरोबर आहे, पण सामान्य माणसाच्या आयुष्यात फार काही वेगळं नसतं. प्रेयसी आपल्या प्रियकरासोबत राजकारणावर चर्चा नाही ना करणार! पण मी तुझ्यासोबत कोणत्याही विषयावर बोलू शकते… अगदी सेक्स वरही.

प्रणय: ज्या विषयाचा आपल्या दोघांनाही प्रत्यक्ष अनुभव नाही, त्या विषयावर काय भुरी चर्चा करणार?

यामिनी: गुलाबी चित्रपटाचा अनुभव आहे ना आपल्याला…

प्रणय: थिअरी आणि प्रॅक्टिकलमध्ये खूप फरक असतो. हल्लीच मी एक बातमी वाचली — एका बाईचा नवरा, जो तिच्यापेक्षा वीस वर्षांनी मोठा होता, रोज मर्दानी ताकद वाढवायच्या गोळ्या खाऊन तिला त्रास द्यायचा. शेवटी तिने पोलिसात तक्रार केली.

यामिनी: काही नाही! अशा बातम्यांमध्ये फार तथ्य नसतं.

प्रणय: तुला बराच अभ्यास आहे वाटत, अशा गोष्टींचा?

यामिनी: हल्ली घटस्फोट मागणाऱ्या स्त्रिया हेच कारण देतात — एकतर नवरा जास्त लैंगिक छळ करतो, नाहीतर तो सुख देण्यात असमर्थ असतो.

प्रणय: वा! म्हणजे तुझा लैंगिक विषयाचा बराच गाढा अभ्यास दिसतोय.

यामिनी: अभ्यास नव्हे, पण आपल्या आजूबाजूच्या गोष्टींकडे बारीक लक्ष असतं.

प्रणय: उत्तम…

यामिनी: चल, मी आता फोन ठेवते.

प्रणय: हो हो, ठेव.

फोन ठेवल्यावर प्रणयचे लक्ष दुकानासमोरून जाणाऱ्या एका तरुणीकडे गेलं. तिच्यासोबत एक लहान मुलगाही होता. फाटलेली नव्हे, तर मुद्दाम फाडलेली जीन्स तिने घातली होती, ज्यातून गोऱ्या भरलेल्या मांड्या बाहेर डोकावत होत्या. घट्ट टी-शर्टमुळे तिचे उरोज चालताना हवेत उडत होते; मागचे भरलेले नितंबही चालतानाच वरखाली होत होते.

ती रोज प्रणयकडे एक नजर टाकायची, पण त्याला तसा तरणाबांड वाटत नसे. ती तरुण मुलांशी गप्पा मारण्याचा प्रयत्न करताना त्याला रोजच दिसायची.

हा लहान मुलगा हिचा कोण असावा? प्रणयने मनाशी विचार केला. नक्कीच हिचाच मुलगा आहे. पण हिचा नवरा कोण आहे ते कळत नाही. मी जर पूर्वीसारखा छातीवर केस असलेला प्रणय असतो, तर ही माझ्याशी नक्कीच बोलायला आली असती. पण आता माझे पांढरे केस पाहून मला ‘म्हातारा’ म्हणेल. आलीच तर ‘अंकल’ म्हणेल. नकोच… ‘भैया’ पेक्षा ‘अंकल’ बरं! पण लग्न झालेलं असताना अशी अंगप्रदर्शन करणारे कपडे का घालते? केवळ कामवासना? की सुंदर, मादक दिसावं म्हणून? नाही, काही मुली फक्त मजेसाठीही असं करतात. कदाचित नवऱ्यालाच आवडत असेल तिचं आधुनिक राहणीमान. मी तिच्यावर मोहित व्हावं किंवा माझा ताबा सुटावा इतकी सुंदर ती नाही. म्हणजे माझ्या प्रणाली इतकी तर नाहीच नाही…

रात्री उशिरा पुन्हा प्रणय आणि यामिनीची फोनवर गप्पा सुरू झाल्या.

यामिनी: झोपत होतास का?

प्रणय: नाही, अंथरुणावर उशीला उरावर घेऊन पडलेलो होतो.

यामिनी: तुझ्या उशीचं नाव काय आहे?

प्रणय: अजून ठेवलं नाही. तुझं?

यामिनी: मला उशी लागत नाही झोपायला, तुझ्यासारखी नाही मी!

प्रणय: ते जाऊ दे. आता बाहेर शतपावली करते आहेस की झोपली आहेस?

यामिनी: मूर्ख आहेस का? माझ्या बाजूलाच माझा लहान भाऊ झोपलाय. तो जवळ असताना मी इतक्या मोकळेपणाने बोलेन का?

प्रणय: सॉरी…

यामिनी: तू सकाळी म्हणालास ना, म्हणून मी मुद्दाम ‘जेवलास का?’ वगैरे नाही विचारलं. बरं, आजचा दिवस कसा गेला?

प्रणय: छान! दुकानासमोरून जाणाऱ्या सुंदर बायका आणि तरुणी पाहण्यात…

यामिनी: जास्त पाहू नकोस, नाहीतर डोळ्यातून बुबुळ बाहेर येतील.

प्रणय: बुबुळ बाहेर आलं तरी चालेल…

यामिनी: म्हणजे तूही स्त्रीलंपट आहेस?

प्रणय: जे काही सुंदर आहे, ते न पाहणं हा त्या सौंदर्याचा अपमान असतो. आणि तुम्ही मुली इतक्या नटता का? कोणी पाहावं आणि स्तुती करावी म्हणूनच ना?

यामिनी: हो!

प्रणय: म्हणूनच समाजात विधवा प्रथेच्या विरोधात जी चळवळ चालली आहे ती योग्य आहे.

यामिनी: माझी आई राहते की नाही, तशीच आहे. मला वाटतं, कधी-कधी तिनेही छान शृंगार करायला हवा.

प्रणय: मला खात्री आहे, लवकरच विधवा प्रथा बंद होईल. ती व्हायलाच हवी.

यामिनी: तू इतका विचार करतोस, मग लिव्ह-इनचं समर्थन का करतोस? लिव्ह-इनमध्ये सर्वात जास्त त्रास स्त्रीलाच होतो.

प्रणय: तुम्हाला उगाच वाटतं पुरुष पाषाणहृदयी असतात. खरं तर पुरुषांच्या तुलनेत तुमचं हृदय जास्त मजबूत असतं. प्रेमभंग झाला तर स्त्रिया लगेच पुढे जातात, पण पुरुष तिथेच अडकून राहतो.

यामिनी: म्हणजे तुझा कधी प्रेमभंग झाला आहे का?

प्रणय: माझ्या वाट्याला प्रेमच आलं नाही तर प्रेमभंग कसा होणार?

यामिनी: मी तुझ्या प्रेमात पडेन की नाही माहीत नाही, पण तू लग्नासाठी तयार असतास तर एका पायावर उभी राहूनसुद्धा मी हो म्हणाले असते.

प्रणय: आपल्या मध्ये इतकी तफावत असताना…

यामिनी: तफावत असणारच. मी स्त्री, तू पुरुष… देवानेही फारसा फरक ठेवला नाही—फक्त अवयवात!

प्रणय: पण मोठा फरक आहे. स्त्री मुलांना जन्म देते. पुरुष नाही…

यामिनी: आणि स्त्रीचा पुरुष झालेला दुसऱ्या स्त्रीला गर्भार करू शकत नाही!

प्रणय: तू शिकलेली, चांगल्या नोकरीत, भविष्य सुरक्षित. मी साधा—पदवीधरही नाही, छोटंसं भाड्याचं दुकान, बेताची कमाई. मुलींना आता सरकारी नोकरी, मोठा पगार किंवा श्रीमंती हवी असते.

यामिनी: मला फक्त उत्तम पुरुष हवा. बाकी सगळं नश्वर. उद्याचा भरोसा नाही. तू तयार असशील तर उद्या देवळात जाऊन करू या लग्न!

प्रणय: हा विनोद ठीक आहे… पण मला लग्नच करायचं नाही. फार तर लिव्ह-इन.

यामिनी: लिव्ह-इन? त्यासाठी हाय-फाय वस्तीत राहावं लागतं. तुला परवडणार नाही, मला सुद्धा नाही. लिव्ह-इन श्रीमंत लोकांचं स्वप्न.

प्रणय: म्हणूनच मी श्रीमंत मुलीच्या शोधात आहे.

यामिनी: मग तू ब्रह्मचारीच मरशील!

प्रणय: चालेल.

यामिनी: पण लग्नसंस्थेबद्दल इतका राग का?

प्रणय: सांगणार नव्हतो पण सांगतो—माझ्या बाबांचे अनैतिक संबंध होते. आईसमोरही कबूल करायचे कारण आईकडे पर्याय नव्हता. प्रेमविवाह, तीन मुलं असूनही ते दुसऱ्या विवाहित स्त्रीकडे वळले. आई आजारी असती तरी मानलं असतं, पण असं? आणि वर दारू ढोसून तिच्याच चारित्र्यावर संशय!

यामिनी: पण सगळे पुरुष तसे नसतात.

प्रणय: मला त्यांच्यासारखं व्हायचं नाही म्हणून लग्नच नको.

यामिनी: पण कोर्टाने म्हटलंय, हे गुन्हा नाही.

प्रणय: म्हणजे लग्नसंस्थेचा अंत जवळ आला.

यामिनी: पण तोपर्यंत आपण इथे नसू…

प्रणय: लग्नाचा विषय सोडून काही बोलणार असशील तर बोल.

यामिनी: एवढा राग कशाला? रागावर नियंत्रण ठेव.

प्रणय: हो, बाई.

यामिनी: निदान माझं लग्न होईपर्यंत मी आहे तुझ्यासोबत—मैत्रीण म्हणून.

प्रणय: मला फक्त मैत्रीण हवी. बाकी सगळं विकत मिळतं.

यामिनी: ते तर पूर्वीही मिळायचं! तुझ्या बाबांनी एकच संबंध ठेवला, पण काही पुरुष पाच पाच लग्न करायचे.

प्रणय: द्रौपदीने पाच लग्न केली होती. आजही एक बाई पाच सख्ख्या भावांशी विवाहित आहे.

यामिनी: खरंच?

प्रणय: माझ्या वाचनात आलं.

यामिनी: म्हणजे तुला चावट बातम्या आवडतात.

प्रणय: लेखकाला ‘गु’ पासून ‘गुलाब’पर्यंत कोणताही विषय वर्ज नसावा. वाचक म्हणून मलाही नाही. बायकांच्या मासिकातलंही एक शब्द सोडत नाही.

यामिनी: तू भयंकर आहेस… चल, आई हाक मारतेय. शुभरात्री.

प्रणय: शुभरात्री.

पुढच्या दिवशी दुपारी…

यामिनी: कुठे आहेस?

प्रणय: दुकानात.

यामिनी: पोटात काही ढकललं का?

प्रणय: भरपूर नाश्ता करूनच आलो.

यामिनी: नाश्ता नसेल केला तरी समोरून जाणाऱ्या सुंदर बायका पाहून तुझं पोट भरत असेल.

प्रणय: मला दुसरी कामं असतात!

यामिनी: विनोद केला… आजची बातमी वाचलीस का? एका पुरुषाने दोन जुळ्या बहिणींशी एकाच वेळी लग्न केलं.

प्रणय: हो, मीच सांगणार होतो तुला.

यामिनी: नशीब, मला जुळी बहीण नाही.

प्रणय: एकाशीच लग्न गाढवपणा वाटतो मला.

यामिनी: त्याच्यात दम असेल तर! तू मात्र कल्पनेनेच घामाघूम होतोस.

प्रणय: माझं लग्न अल्लड वयात झालं असतं तर विचार वेगळे असते.

यामिनी: म्हणजे आता म्हातारा झाला आहेस.

प्रणय: हो, विचारांनी आणि कदाचित शरीरानेही.

यामिनी: एखादी मुलगी स्वतःहून तुझ्यावर तुटून पडली तर?

प्रणय: जे काही करायचं ते तीच करेल.

यामिनी: किती थंड आहेस तू!

प्रणय: आणि तू?

यामिनी: मी ठिणगी तरी आहे. पण तू? पाण्याचा बंब!

प्रणय: हे सांगायला फोन केला?

यामिनी: नाही, आठवण द्यायला—उद्या रविवार, आपली भेट ठरलेली. येणार ना?

प्रणय: हो. नाही आलो तरी तू जाणारच.

यामिनी: पण तुझ्यासोबत प्रवास आनंदी होतो.

प्रणय: चालेल. काही बदल झाला तर आधी कळव.

यामिनी: हो.

    फोन ठेवल्यावर प्रणयचं लक्ष दुकानाबाहेर—एक मुलगी चालता चालता त्याच्याकडे एकटक पाहते. प्रणय भुवया उंचावून “काय?” विचारतो. ती गोड हसून “काही नाही” म्हणते. कदाचित ती दुकानातील वस्तू पाहत असावी. प्रणय स्वतःशीच…

प्रणय : या दुकानात बसायला लागल्यापासून गोंधळच झाला आहे. कोण माझ्याकडे पाहतोय आणि कोण दुकानाकडे – काही कळतच नाही. पूर्वी सोप्पं होतं… एखादी मुलगी माझ्या पुढे चालताना वळून बघायची, म्हणजे रस आहे. मागे वळून गालात गोड हसायची, म्हणजे रस ओसंडून वाहतोय. मग फक्त हिंमत करून पुढे जाणं बाकी… पण नेमकी ती हिंमत अनोळखी मुलींच्या बाबतीत कधीच जमली नाही.

      यामिनी? सर्व बाजूंनी छान आहे… पण तिचं माझ्यावर प्रेम नाही. तिला माझी सोबत आवडते, त्यामुळे मी तिचा नवरा झालो तर चालेल असं तिला वाटतं. पण मला माझ्यावर जीवापाड प्रेम करणारी हवी. आमच्यात थोडं शारीरिक आकर्षण आहे, पण त्यातली कामवासना फारशी नाही. मला मात्र थोडी हवी होती.

       इतक्यात समोरून एक जाडसर मुलगी गेली. तिचा बांधा एवढा भरगच्च की मनात हसू आलं—"हिचं सौंदर्य सांभाळायला दोन हात पुरणार नाहीत." आखूड ड्रेसमुळे तिच्या गोऱ्या मांड्या चालताना हलत होत्या. पण माझ्या मनात काही हलचल झाली नाही. फक्त एक चावट विचार आला—"ही नग्न कशी दिसेल?"

     मी स्वतःचं पोट बघतो—जरा पुढे आलेलं. कपड्यांमधूनही ते जाणवतंय. "हे कमी करायलाच हवं!" पण कसं?

      माझ्या आठवणीत लीना आली—कधी काळी चवळीच्या शेंगेसारखी सडपातळ. तिनं जर तेंव्हा मला विचारलं असतं "लग्न करशील?" तर मी एका पायावर तयार झालो असतो. पण तिचं आजवर लग्न झालेलंच नाही. कारण? तिलाही फक्त तिची वासना तृप्त करणारे तरुण आवडायचे. माझ्यासारखा सुसंस्कृत तिला कधी भावलाच नाही. मला वाटायचं ती मालिकांमध्ये काम करेल, पण तीही दुकानातच बसते—फरक इतकाच, तिचं दुकान मॉलमध्ये, माझं रस्त्याकडेला.

      आता? पस्तीशी ओलांडली तरी एके काळची सौंदर्याची खाण आज सर्वागाने गोल. एक मित्र विनोदाने म्हणायचा, "तिला हलवलं तर टपटप डझनभर केली पडतील." आज ती मला बघते, तिच्या डोळ्यात वासना दिसते. क्षणभर वाटतं, "तिला मिठीत घ्यावं," पण लगेच विचार येतो—"ही जर चुकून माझ्यावर बसली तर माझा पापड!" म्हणून नकोच.

      मी तिच्यावर हसतो—जाडीमुळे नाही, पण आता कोणीही तिच्या मागे लागत नाही म्हणून. पण मग मन टोचतं—तुझ्याही आयुष्यात फार काही वेगळं आलं आहे का? एकेकाळी ज्याच्या मागे रांग होती, तो आज रांगेत मागे उभा आहे.

     नाही! हे चित्र बदलायला हवं. माझ्यातली खरी वासना शोधून काढायलाच हवी. जोवर ती सापडत नाही, तोवर कोणाच्या मागे हात धुऊन लागणार नाही. यामिनी मला फार काही देईल असं वाटत नाही. कदाचित हात लागेल तिच्या उबदार अंगाला—तेही चुकून. पण लग्न? नाही! लग्न म्हणजे कैद. एकनिष्ठ राहावं लागेल. निसर्गातील इतर सौंदर्याचा आस्वाद घेता येणार नाही.

      रविवारी ठरल्याप्रमाणे मी रस्त्यात एखाद्या हिरोसारखा उभा होतो. आज मी छान नवीन कपडे, बुटं, शोभणारा चष्मा, नीट कापलेले केस—यामिनीच्या आयुष्यात आल्यापासूनच माझ्या रूपात बदल झालेला. दोन तरुणी जवळपास घुटमळत होत्या.

     यामिनी स्कुटीवरून आली. लांबूनच हे दृश्य तिनं पाहिलं. जवळ आल्यावर हेल्मेट काढून केस हवेत उडवले—क्षणभर मी थक्क. माझ्या बाजूच्या तरुणींचा चेहरा पडलाच.

यामिनी: प्रणय! बस स्कुटीवर. तुला काय खास आमंत्रण द्यावं लागेल का?

मी निमूट तिच्या मागे बसलो. हात तिच्या खांद्यावर.

यामिनी: त्या मुली ओळखीच्या होत्या का?

प्रणय: नाही!

यामिनी: मग इतक्या जवळ का उभ्या होत्या?

प्रणय: त्यांची मर्जी! सार्वजनिक रस्ता आहे.

यामिनी: पण तू बाजूला जाऊ शकत होतास.

प्रणय: म्हणजे त्यांचा सौंदर्याचा अपमान करावा?

यामिनी: म्हणजे एखादी "चल" म्हणाली असती तर गेलास?

प्रणय: ती का मला "चल" बोलेल?

थोडी टोमणेबाजी झाली. मी तिचं कौतुक केलं, तिनंही माझं.

प्रणय: जेव्हा तू हेल्मेट काढून केस हवेत उडवलेस, तुझं ते सौंदर्य पाहून मी स्तब्ध झालो.

यामिनी: खरंच मी इतकी सुंदर दिसतेय?

प्रणय: शब्दच नाहीत वर्णनाला.

यामिनी: तूही आज खूप सुंदर दिसतो आहेस. क्षणभर वाटलं, धावत येऊन तुला मिठी मारावी.

प्रणय: फक्त मिठी?

यामिनी: मग काय—चुंबन? दिवसा स्वप्नं बघू नकोस.

मी ऑनलाईन चित्रपटाच्या तिकीट घेतल्या आहेत उद्या आपण चित्रपट पाहायला जातोय ! 

प्रणय : ओळखीचं कोणी पाहिलं तर?

यामिनी : पाहू दे! मलाही आता लग्नाचे वेध लागले आहेत.

प्रणय : खरंच?

यामिनी : हो! हल्ली झोपताना उशी पुरेशी नाही वाटत. पण तुझ्याशी गप्पा मारल्यावर शांत झोप लागते.

मग 'अब्रू'वर चर्चा झाली. माझा ठाम निष्कर्ष—अब्रू हे पुरुषांच्या मालकी हक्काच्या मानसिकतेचं उत्पादन. बलात्कार करणाऱ्याची अब्रू जात नाही, स्त्रीची जाते—ही धारणा चुकीची. यामिनीने सहमती दर्शवली.

मॉलमध्ये स्कुटी पार्क करून ते चित्रपटगृहात शिरले . चित्रपट पाहताना प्रणयचा हात यामिनीच्या हातात होता. मध्यंतरानंतर पोपकोर्न खात होते , पण एका भावनिक दृश्यावर प्रणयचे डोळे पाणावले. यामिनीला हसू आलं, पण तिनं आवरलं.

बाहेर पडल्यावर ती म्हणाली:

"तू इतका हळवा आहेस… किती आसवं गाळत होतास!"

प्रणय : हो… मला असे भावनिक चित्रपट पाहताना आपसूक रडायला येते. नाही राहत माझा माझ्यावर ताबा.

यामिनी : म्हणजे तुझ्यातील भावना अजून जिवंत आहेत. बरं, आता एखाद्या हॉटेलात जाऊन नाश्ता करू या का?

प्रणय : एका अटीवर! यावेळी बिल मी भरतो. तू मला फिरवत असलीस तरी मजा मलाही येतेय.

यामिनी : मी तुला फिरवत नाही, मी तुला माझ्यासोबत घेते. तुला बिल भरायची हौस असेल तर भर… मला काय!

दोघे एका छोट्याशा हॉटेलात गेले. समोरासमोर बसून वडा-सांबार, नंतर चहा. प्रणयने बिल पेड केले. स्कूटीवर निघाले तेव्हा प्रणय तिच्या खांद्यावर हलकेच हात ठेवून बसला होता.

यामिनी : आज खूप मजा आली… पण तू माझा हात का धरून बसलास? मी तुला सोडून पळून जाणार नव्हते.

प्रणय : नाही… फक्त खूप वर्षांनी कोणा तरुणीचा हात हाती लागला.

यामिनी : हातात काही नसतं. जे काही असतं ते सगळं आपल्या मनात.

प्रणय : कदाचित… पण मी पहिल्यांदाच एखाद्या तरुणीसोबत चित्रपट पाहिला.

यामिनी : माझाही पहिलाच होता. म्हणूनच मी माझा हात सोडवला नाही. पहिल्यांदा एखाद्या पुरुषाचा स्पर्श मला हवा वाटत होता. आपण थिएटरमध्ये नव्हतो तर मी तुला घट्ट मिठी मारली असती.

प्रणय : यामिनी… माझ्या प्रेमात पडू नकोस. तुझ्या शरीराची गरज मी कदाचित भागवेन, पण तुझ्या प्रेमाची नाही. मी स्वत:ला आवरतोय… तूही आवर.

यामिनी : मी नाही आवरणार.

तेवढ्यात स्कूटी थांबली. विजय समोरून आला. तो उतरून यामिनीला मिठी मारून बाय करून निघून गेला. यामिनी काहीही न बोलता स्कूटी सुरू करून पुढे गेली.

त्या रात्री प्रणय झोपेच्या आधी विचारात…

"आज तिचा हात जसा हातात घेतला तसा आयुष्यभर धरून बसावसं वाटतंय. मी रस्त्यात तिला मिठी मारली… तिला आवडलं असेल का? की राग आला असेल?"

इतक्यात फोन वाजला—यामिनी.

प्रणय : सॉरी…

यामिनी : कशासाठी?

प्रणय : तुला निरोप देताना मिठी मारली त्यासाठी.

यामिनी : वेडा आहेस का? अजूनही अंगावर शहारे येतायत. माझ्या आयुष्यातील पहिली मिठी होती ती. म्हणूनच मी गप्प झाले. आज रात्री उशी लागेल मला.

प्रणय : मलाही ती मिठी आठवत राहतेय.

यामिनी : मला ठाऊक आहे तुला काय आठवतंय.

प्रणय : तसं काही मनात आलं नाही.

यामिनी : यायला हवं होतं. मला तुझ्या मिठीत कायमचं राहायला आवडेल.

प्रणय : असं विचार करणारा भ्रमर कमळाच्या पाकळ्यांवर मरतो. प्रेमात पडलेल्याची अवस्था त्यासारखीच.

यामिनी : तुझं बोलणं अगदी साहित्यिक!

प्रणय : जास्त वाचनाचं फळ असेल.

यामिनी : मला आयुष्यभर असंच बोलत राहायचंय.

प्रणय : वास्तवात ये, यामिनी. माझं आयुष्य फक्त संघर्ष आहे.

यामिनी : संघर्ष कोणाला चुकला आहे? तू जी कारणं देतोस ती वरवरची आहेत. खरी कारणं एक दिवस तू सांगशील… आता बाय, माझा भाऊ हाक मारतोय.

फोन ठेवून प्रणय विचारात…

"किती वर्षांनी एका स्त्रीच्या उरोजाचा मुलायम स्पर्श जाणवला. तिचा श्वास माझ्या मानेवर… तिची धडधड माझ्या छातीवर. एक क्षण चुंबन घ्यावसं वाटलं, पण आवरलं. माझ्यातली वासना हळूहळू जागी होतेय का?"

दुसऱ्या दिवशी दुपारी…

यामिनी : काल रात्री झोप आली की नाही उशीसोबत?

प्रणय : नाही… मिठी आठवत होती.

यामिनी : मी स्वप्नात आले नाही?

प्रणय : आली होतीस.

यामिनी : आणि काय केलंस?

प्रणय : सांगू?

यामिनी : माझ्याही स्वप्नात तू होतास… चुंबन घेत होतास, घेता घेता…

प्रणय : घेता घेता काय?

यामिनी : सांगू का?

(आणि इथून पुढे विनोदाचा भाग आणि श्रीकृष्ण–गोपिका चर्चेकडे सहज वळण घेतं.)

प्रणय : थांब सांगतो... एक छपरी माणूस असतो. धंद्यात फार यश मिळत नसतं. कुणीतरी त्याला घरी पूजा करण्याचा सल्ला देतो. तो एका भटजीकडे जातो आणि घोडा लावून म्हणतो, “मेरे घर में पूजा डालनी है... और तुम्हे आना है.”

भटजी काही नाही म्हणणार का? लगेच सामन्याची यादी देतो आणि दिवस-वेळ ठरतो.

पूजेच्या दिवशी भटजी येतो. पूजा सुरू होते. कथा सांगता-सांगता श्रीकृष्णाचा तो प्रसंग येतो—

गोपिका नदीच्या काठावर कपडे काढून अंघोळ करायला उतरतात. ते पाहून झाडावर बसलेले श्रीकृष्ण त्यांचे कपडे बासरी वाजवत झाडावर खेचून घेतात.

गोपिका विनंती करतात—“कपडे द्या.”

श्रीकृष्ण म्हणतात—“वर या, मग देतो.”

पहिल्यांदा त्या खांद्यापर्यंत पाण्यातून वर येतात... विनंती करतात... काही उपयोग नाही.

मग छातीपर्यंत वर येतात... पुन्हा काही नाही.

मग नाभीपर्यंत वर येतात... तेवढ्यात तो छपरी माणूस भटजीला थांबवतो—

“बस! ए भडजी, रुक अभी! पूजा सुना रहा है... या लं... खडा कर रहा है?”

(यामिनी जोरात हसते)

यामिनी : किती नालायक आहेस तू! देवालाही सोडत नाहीस.

प्रणय : हा विनोद माझा नाही, ऐकलेला आहे. पण खरं तर श्रीकृष्णाने गोपिकांना अद्दल घडवण्यासाठीच असं केलं होतं. विवस्त्र अंघोळ करणं शास्त्रविरुद्ध होतं. आणि भक्ती म्हणजे संपूर्ण समर्पण — व्यक्तीगत लाज, अहंकार सगळं बाजूला ठेवणं.

यामिनी : तू म्हणजे भोगी साधू आहेस!

प्रणय : पूर्वीचे ऋषी-मुनी काही ब्रह्मचारी नव्हते. देवी-देवताही नाहीत. फक्त बजरंगबली आणि कार्तिकस्वामी वगळता.

यामिनी : बराच अभ्यास दिसतोय तुला अध्यात्माचा.

प्रणय : एका ऋषीने तर चक्क आपल्या मुलीशी लग्न केलं होतं.

यामिनी : भयंकर आहे हे!

प्रणय : भयंकर काय, यमाने स्वतःच्या बहिणीशी संबंध ठेवले होते—कारण तिने स्वतः आमंत्रण दिलं होतं. आणि शास्त्रात म्हटलंय, एखाद्या स्त्रीने आमंत्रण दिलं तर पुरुषाने नकार देऊ नये.

यामिनी : म्हणजे उद्या मी तुला असं आमंत्रण दिलं, तर तू नकार देशील नाहीस?

प्रणय : नाईलाजाने स्वीकारावं लागेल... पण तू तसं करणार नाहीस, ही खात्री आहे.

यामिनी : ते सतयुग होतं, हे कलियुग आहे.

प्रणय : युग कोणतंही असो, मानवी समस्या बदलत नाहीत.

यामिनी : असं कोण म्हणालं?

प्रणय : गीतेत श्रीकृष्ण म्हणतात... आणि या पुराणकथांमध्ये कीर्तनकारही काही आडपडदा ठेवत नाहीत. ऐकणाऱ्यांनाही वावगं वाटत नाही. कारण कामवासना ही जग चालण्यासाठी आवश्यक आहे.

यामिनी : मग लग्नाला विरोध का?

प्रणय : विरोध नाही, पण माझे वैयक्तिक कारण आहेत. आई-वडिलांनी लग्न केलं नसतं तर मी जन्मलो नसतो. माझा विरोध फक्त माझ्यासाठी आहे.

यामिनी : म्हणजे विचार बदलू शकतात. मोठ्यांचे बदलले तर तू काय चीज आहेस? बरं, फोन ठेवते. या विषयावर रात्री बोलूया. बाय.

प्रणय : बाय!

रात्री उशिरा — फोन वाजतो.

प्रणयने स्क्रीनवर पाहिलं — यामिनी.

यामिनी: "कोठे आहेस?"

प्रणय: "का?"

यामिनी: "गाड्यांचा आवाज येतोय."

प्रणय: "खाली आलो होतो… घरच्यांना सोडायला. ते गावी गेलेत."

यामिनी: "म्हणजे तू आता एकटाच?"

प्रणय: "हो."

यामिनी: "मग जेवण?"

प्रणय: "ते मी जमवतो."

यामिनी: "मी येऊ का? संध्याकाळी."

प्रणय: "नको गं… लोकांना गैरसमज होतात. बंद दरवाज्यात पुरुष-स्त्री… लोक सरळ निष्कर्ष काढतात."

यामिनी (हसत): "मग मी बँकेच्या कामानं येते असं म्हणेन."

प्रणय: "ठीक आहे… सात वाजता?"

यामिनी: "चालेल."

दुसऱ्या दिवशी — सायंकाळ.

यामिनी स्कूटीवरून येते, पण मुद्दाम समोरच्या घराची बेल वाजवते.

"प्रणय जाधव इथे राहतात का? बँकेतून आले आहे… काही कागदपत्रांवर सही घ्यायची आहे."

आजूबाजूच्या बायका बाहेर येतात, दिशादर्शन करतात.

प्रणयचा दरवाजा उघडतो.

"या."

सेफ्टी डोअर बंद होताच क्षणभर शांतता.

प्रणय पाणी घेऊन येतो.

यामिनी: "घर बघायला मिळेल का?"

प्रणय: "का नाही?"

किचन, नंतर बेडरूम.

दरवाज्याजवळ थांबलेली यामिनी अचानक पुढे येते, त्याच्या गळ्यात हात टाकते.

क्षणभर प्रणयचा श्वास अडकतो. तोही तिला जवळ घेतो. दोघांच्याही नजरा भेटतात… आणि ते स्वतःला सावरतात.

बाहेर येऊन सोफ्यावर बसतात.

चहा, बिस्किटे.

यामिनी: "तुझं घर छान आहे… पण या भिंतींवरच्या फ्रेम्स?"

प्रणय: "काढल्या आहेत… नवीन लावायच्या आहेत."

यामिनी: "वाय-फाय आहे का?"

प्रणय: "हो."

यामिनी: "मी कॉम्प्युटर वापरू शकते?"

प्रणय: "नक्की."

दोघे पुन्हा आतल्या खोलीत.

या वेळी यामिनी त्याच्या ओठांवर हलकं चुंबन ठेवते. प्रणयही तिला जवळ घेतो.

क्षणभराचा उष्ण श्वास… मग ते दूर होतात.

यामिनी आरशासमोर उभी राहते, मेकअप ठीक करते.

काही कागदपत्रे हातात देऊन सहज निघते.

दरवाज्यापर्यंत प्रणय तिच्यासोबत.

ती स्कूटीवर बसते, हेल्मेट घालण्याआधी एक गोड स्मित — आणि भुर्र…

रात्री, यामिनी प्रणयला फोन करते.

यामिनी: जेवायला काय केलंस?

प्रणय: काही नाही. मित्र आला होता, त्याने हॉटेलमधून चायनीज मागवलं.

यामिनी: मजा आहे तुझी.

प्रणय: हो! खरंच मजा आली. एका मुलीने चक्क माझे ओठ चोरून घेतले.

यामिनी: फक्त मीच… तू काय गोट्या खेळत होतास?

प्रणय: तो क्षण मी कधीच विसरणार नाही.

यामिनी: मीही नाही…

थोडा विराम. दोघेही मनात ते क्षण पुन्हा जगत असतात.

प्रणय: त्या क्षणी जर मी बेभान होऊन तुझ्यासोबत मर्यादा ओलांडल्या असत्या तरी तुला भीती वाटली नाही…

यामिनी: खरं सांगू? तू तसं काही केलंस तरी मी तुला थांबवलं नसतं. त्या रात्री मी माझे सगळे संस्कार, तत्त्वं बाजूला ठेवून तुला भेटायला आले होते. माझा माझ्या वासनांवर ताबा उरला नव्हता. पण तू फक्त चुंबनावर थांबलास… इतर काही केलंस नाही.

प्रणय: तुझं चुंबन घ्यावं हीच माझी इच्छा होती. त्यापुढे जाण्याची परवानगी माझी नैतिकता देत नाही.

यामिनी: ते क्षण आठवले की अजूनही अंगावर गुदगुल्या होतात. आज मला झोप येणार नाही.

प्रणय: मलाही नाही. आपल्या आयुष्यातलं ते पहिलं असं चुंबन होतं… तुझ्या लिपस्टिकचा रंग अजून ओठांवर भासतो आहे. तासन्‌तास तसंच राहावंसं वाटलं होतं. पण आज कळलं — चुंबन घेणंही काही सोपं काम नाही. तू मला आयुष्याची सर्वात मौल्यवान आठवण दिलीस.

यामिनी: मला पण पहिल्यांदा जाणवलं — म्हणूनच काही विवाहित स्त्रिया नेहमीच्या शारीरिक नात्याला वैतागतात.

प्रणय: कारण पुरुषाला मिळवायचं असतं, स्त्रीला द्यायचं. पुरुषासाठी स्त्रीचं शरीर वासना पूर्ण करण्याचं साधन असतं, पण स्त्रीला प्रेम द्यायचं असतं. मुलं झाल्यावर तिचं प्रेम त्यांच्याकडे वळतं आणि नवरा बाजूला पडतो. कोणतीही स्त्री फक्त लैंगिक सुखासाठी लग्न करत नाही — ती प्रेमासाठी करते. पण पुरुष बहुतेक वेळा तिचा चेहरा, उरोज, कटी, नितंब, ओठ, डोळे, केस पाहून प्रेमात पडतो.

यामिनी: म्हणजे तू माझ्यातही हेच सगळं पाहिलंस?

प्रणय: हो… पुरुष लबाड असतो, मी अपवाद नाही.

यामिनी: लाज नाही तुला?

प्रणय: नाही. मी निर्लज्ज म्हणूनच जन्मलो.

यामिनी: तरीही तू मला आवडतोस. माझं खरंच तुझ्यावर खूप प्रेम आहे.

प्रणय: माझंही तुझ्यावर… पण मी लग्न करू शकत नाही.

यामिनी: चालेल. फक्त आयुष्यभर भेटत राहू. दगा देऊ नकोस.

प्रणय: माझं आयुष्यच दगा खाण्यात गेलंय.

यामिनी: बरं, ठेवते फोन… शुभरात्री.

प्रणय: शुभरात्री.

काही दिवसांनी, दुपारी यामिनीचा फोन.

यामिनी: मला तुझ्याशी एक महत्वाचा विषय बोलायचा आहे.

प्रणय: तुझा आवाज आज जड वाटतोय. काही झालंय का?

यामिनी: हो… मी खूप तणावात आहे.

प्रणय: काय झालं?

यामिनी: फोनवर नाही. आपण संध्याकाळी भेटू?

प्रणय: नेहमीच्या हॉटेलात?

यामिनी: चालेल, सहा वाजता.

संध्याकाळी हॉटेलात. प्रणय दोघांसाठी चहा मागवतो.

प्रणय: सांग, तुझा टवटवीत चेहरा असा कोमेजला कसा?

यामिनी: परिस्थितीच अशी आहे की मी हादरले आहे.

प्रणय: मी काही मदत करू शकतो का?

यामिनी: फार नाही… फक्त मानसिक आधार दे.

प्रणय: गोलगोल नको, सरळ सांग.

यामिनी: आई दुसरं लग्न करणार आहे. तिच्या कारखान्यात काम करणाऱ्या एका पुरुषाशी — ज्याची बायको काही महिन्यांपूर्वीच गेली. त्याला एक मुलगी आहे, तिचं लग्न झालंय. पण आईला हे इतक्या वर्षांनी का सुचलं? म्हातारपणी लोक काय म्हणतील?

प्रणय: तू लोक काय म्हणतील याचा विचार केव्हापासून करायला लागलीस?

यामिनी: लोक म्हणतील — त्यांचे पूर्वीपासूनच संबंध असतील. आता बायको गेल्यावर लग्न ठरवलं असेल. नाहीतर होतं ते तसंच सुरू ठेवलं असतं.

प्रणय: त्यांचे पूर्वीपासून तसे संबंध होते याची खात्री देता येत नाही. कदाचित फक्त मैत्री असेल आणि त्यातूनच हा विचार आला असेल. इतके दिवस तुझ्या आईसमोर पर्याय नव्हता, आता तिला आनंदाने नवे आयुष्य जगण्याची संधी दिसली आणि ती स्वीकारली… यात काही गैर नाही.

यामिनी: हे तुझ्याच बाबतीत झाले असते, म्हणजे कळले असते तुला.

प्रणय: तू भावूक होत आहेस, यामिनी. लहानपणी वडील गेले, त्यामुळे आईने जबाबदाऱ्या सांभाळल्या. आता ती वेगळा विचार करू शकते. आयुष्यभर कोणी कोणासोबत नसते, पण तिचे काही क्षण आनंदी जातील तर तू ते का हिरावून घेतेस? अनैतिक संबंधांपेक्षा लग्न करून समाजमान्य संबंध ठेवणे योग्य नाही का?

यामिनी: आणि तुला तर लिव्ह-इन हवे आहे!

प्रणय: अरे, ते वेगळं आहे! तुझ्या आईच्या वयात लिव्ह-इन? आणि ते तुला चालणार?

यामिनी: नाही.

प्रणय: म्हणूनच सांगतो, हे वास्तव पचवणे कठीण आहे, पण पर्याय नाही. प्रत्येकाला आपल्या आयुष्याचे निर्णय घेण्याचे स्वातंत्र्य आहे. पालक-मुलांमध्ये मालकी हक्क नसतो. विरोधासाठी विरोध करू नकोस; आईच्या आनंदात आनंदी हो. सावत्रपणाची भीती ही लोकांनी निर्माण केलेली आहे. आयुष्य एकदाच मिळतं, आनंदाचे क्षण वेचायलाच हवेत.

यामिनी: पटत नाही फारसं… पण तू म्हणतोस म्हणून हो म्हणते.

प्रणय: माझं ऐकून का होईना, चांगला निर्णय घेतलास.

यामिनी: तुला इतकं पटवून सांगता कसं येतं?

प्रणय: आता जमतंय, काय करू! आणि बघ, तुझा चेहरा फुलला गुलाबासारखा… हसताना तू कमाल दिसतेस.

यामिनी: बस झालं कौतुक! आता भूक लागली आहे, मसाला ढोसा मागवू या का?

प्रणय: वेटर, दोन मसाला ढोसा.

यामिनी: खरंच, तू वेगळा विचार करतोस. तुझे बोलणे ऐकावेसे वाटते.

प्रणय: मी प्रत्येक गोष्टीचा कीस काढतो. तुलाही जमेल. प्रयत्न कर.

यामिनी: चालेल. ढोसा झाल्यावर चहा आणि मग मी तुला सोडते.

प्रणय: चालेल, पण हेल्मेट काढू नकोस.

यामिनी: का?

प्रणय: मग कोणी तुला माझ्यासोबत पाहणार नाही.

यामिनी: म्हणजे मी पुन्हा यावे अशी तुझी इच्छा आहे? पण यावेळी काही करणार नाही.

प्रणय: काही हरकत नाही, यावेळी मी करेन!

यामिनी: तू कधी सुधारणार नाहीस… चल, निघूया.

(यामिनी त्याला घरापर्यंत सोडते, हेल्मेट न काढता.)

त्या रात्री फोनवर:

यामिनी: वाट पाहत होतास का माझ्या फोनची?

प्रणय: हो, आता रोजची सवय झाली आहे.

यामिनी: मी तुझ्या म्हणण्याप्रमाणे आईला सांगितलं. तिने स्पष्ट केलं की पूर्वीपासून काही नव्हतं, फक्त मैत्री होती. तिच्या मुलीनेच दुसऱ्या लग्नाचा सल्ला दिला. मला हो म्हणण्याआधी तिला माझा होकार हवा होता. म्हणाली, “तुझ्या मनात कोणी असेल तर सांग.”

प्रणय: मग तू?

यामिनी: माझ्या मनात कोणी नाही… पण नजरेत एक मुलगा आहे — तू. इतक्या सहज सोडणार नाही तुला; पहिल्यांदा माझे ओठ तूच चाखले आहेत.

प्रणय: मी नाही… तूच लावलेस प्यायला.

यामिनी: पाय कुऱ्हाडीवर पडो वा कुऱ्हाड पायावर, परिणाम तोच!

प्रणय: पण मी सांगतो, लग्न शक्य नाही; लिव्ह-इन चालेल. तुझी आई लग्नानंतर दुसरीकडे जाईल, घर आपलं होईल.

यामिनी: काय वेडेपणा! माझी आई परवानगी देईल?

प्रणय: नक्की, फार फार ती मला भेटायला बोलावेल.

यामिनी: होकार दिला तरी मला लिव्ह-इन नाही हवं.

प्रणय: मग मी काय करू? मुली मुलांच्या घरी जातात, मी तुझ्या घरी यायला तयार आहे.

यामिनी: म्हणजे खर्च माझा?

प्रणय: अजिबात नाही, माझा मीच करीन.

यामिनी: मी अजून तसा विचार केला नाही. मी निघून गेले तर तुला दु:ख होणार?

प्रणय: नाही, मी त्या पलीकडे गेलो आहे.

यामिनी: तू तुझ्या विचारांवर ठाम, मी माझ्या.

प्रणय: मी फक्त एक मार्ग सुचवला. तुझ्याकडे इतर मुलींसारखेच अवयव आहेत. जास्त असते तर वेगळं… जसे माझ्या मावसभावाला तीन वृषणे आहेत.

यामिनी: नशीब दोन लिंग नाहीत! नाहीतर बिचाऱ्याची गोचीच झाली असती.

प्रणय: हे रागाने म्हणालीस का?

यामिनी: अर्थात! म्हणजे मला तीन उरोज असते तर तू लग्न केलास?

प्रणय: असते तर! पण आहेत कोठे?

यामिनी: पण तुझ्यात काय खास आहे?

प्रणय: माझ्या लिंगावर सात तीळ आहेत.

यामिनी: असतील… मी कोठे पहिले आहेत!

प्रणय: पाहायचंय का?

यामिनी: नको! त्यात काय पाहण्यासारखं आहे?

प्रणय: बरोबर… पण म्हणतात, ज्याच्या लिंगावर तीळ असतात त्याच्या आयुष्यात खूप स्त्रिया येतात.

यामिनी: येतात आणि जातात, असं असेल!

प्रणय: हो! देव एका हाताने देतो आणि दुसऱ्या हाताने घेतो.

यामिनी: बहुतेक आपलं आयुष्य माझ्या स्कुटीवर फिरण्यातच जाणार…

प्रणय: मला चालेल.

यामिनी: तुला चालेलच! भिकारी को भिक, जितनी मिले उतनी ठीक!

प्रणय: तू मला भिकारी म्हणालीस?

यामिनी: शब्दशः अर्थ नको घेऊ… चल, आता फोन ठेवते. आईला शंका यायला लागलीय की माझं कुणाशी अफेअर सुरू आहे.

प्रणय: चालेल! शुभ रात्री.

यामिनी: शुभ रात्री!

 

दुसऱ्या दिवशी दुपारी —

यामिनी: कुठे आहेस?

प्रणय: दुकानात.

यामिनी: कंटाळा येत नाही का एकट्याला?

प्रणय: नाही!

यामिनी: खरंय… मुली-बायकांकडे पाहण्यात वेळ जातोच ना!

प्रणय: तसं नाही… आता त्याचं कुतूहल फारसं वाटत नाही.

यामिनी: एकदा तुझ्या दुकानात यायला हवं, ग्राहक बनून.

प्रणय: चालेले… पण बाबांना नसताना ये.

यामिनी: तुला दुसरी नोकरी मिळाली नाही का? मग रोज भेटता आलं असतं.

प्रणय: मला गुलामी आवडत नाही. लहानपणापासून व्यवसायच केलाय.

यामिनी: मी विनोदाने म्हटलं होतं. पण काल आईबाबत दिलेला सल्ला अचूक होता. वकील का झालास नाहीस?

प्रणय: स्वप्न होतं… पण नियतीला मान्य नव्हतं.

यामिनी: आज संध्याकाळी होणारे बाबा घरी येणार आहेत, त्यांची मुलगी-जावईसोबत.

प्रणय: छान! नीट बोलून घे.

यामिनी: हो, आता मला नवी बहीण-भावोजी मिळणार.

प्रणय: तुला नात्यात रमायला आवडतं.

यामिनी: पण हे नवीन नातेवाईक आपल्या नात्यात लुडबुड तर करणार नाहीत ना?

प्रणय: केली तरी फार फार तुझं लग्न लावून देतील.

यामिनी: माझं ठरलंय—तुझ्याशिवाय दुसऱ्याशी लग्न नाही.

प्रणय: त्याचा विचार वेळेवर करू.

यामिनी: त्या दिवशी तू बँकेत आलाच नसतास तर बरं झालं असतं.

प्रणय: कोणीही अपघाताने भेटत नाही… प्रत्येक भेटीला कारण असतंच.

यामिनी: बाय! रात्री बोलू.

प्रणय: बाय!

रात्री —

यामिनी: तुला खूप दूरचा विचार करता येतो ना?

प्रणय: मी स्वतःला सामान्य समजतो, पण पुढचं अचूक भाकीत करता येतं. म्हणूनच मित्र माझा सल्ला घेतात.

यामिनी: आई ज्या गृहस्थाशी लग्न करणार ते खूप सभ्य आहेत. त्यांची मुलगी आणि जावई—दोघे माझे कॉलेज फ्रेंड निघाले. मुलगी शिक्षिका, जावई पत्रकार. अगदी तुझ्यासारखा विचार करतात.

प्रणय: म्हणजे आता तुझी पोझिशन वाढणार?

यामिनी: म्हणजे माझ्यासाठी एखादा चांगला मुलगा शोधू शकतात!

प्रणय: तुला कोण अडवतंय? लग्न कर.

यामिनी: मग तुला सोबत कोण देणार?

प्रणय: माझी काळजी करू नको… ते सात तीळ आठवले का?

यामिनी: तुझ्यासारखा नालायक मी पाहिलाच नाही!

प्रणय: मग आईचं लग्न कधी?

यामिनी: दोन-तीन महिन्यांत कोर्टात.

प्रणय: मग मला पार्टी हवी!

यामिनी: कसली?

प्रणय: तुझ्या आईच्या लग्नाची.

यामिनी: हो चालेल… कुठे?

प्रणय: कुठेही.

यामिनी: मग रविवारी भेट—नेहमीच्या जागेवर, नेहमीच्या वेळेला.

प्रणय: चालेल.

रविवारी, समुद्रकिनारी हातात हात घेऊन —

यामिनी: मला आयुष्यभर असंच तुझ्यासोबत चालायला आवडेल.

प्रणय: मलाही… पण आपलं लग्न होणार नाही.

यामिनी: मग आपण लिव्ह-इनमध्ये राहू. आईचं लग्न झालं की दुसरं घर घेऊ.

प्रणय: माझ्या घरी नाही राहू शकत… तिथे सकाळ-संध्याकाळ कीर्तन असतं.

यामिनी: मग त्यांनाही समजाव.

प्रणय: शक्य नाही.

यामिनी: ठीक आहे, मी लोन काढून घर घेते.

प्रणय: चालेल, पण…

यामिनी: मी आता तुझ्यासोबत लिव्ह-इन मध्ये राहायला तयार आहे. तरीही तुझा पण आहेच का?

प्रणय: मला स्वप्नातही वाटलं नव्हतं की तू माझ्यावरच्या प्रेमापोटी लिव्ह-इनलाही तयार होशील!

यामिनी: नाही जगू शकत आता तुझ्याशिवाय!

प्रणय: म्हणजे तू तुझ्या विचारांशीही तडजोड करायला तयार झाली आहेस…

यामिनी: हो! तू दुसरा पर्यायच शिल्लक ठेवला नाहीस.

प्रणय: तू इतकी तडजोड करते आहेस तर मीही तुझ्याशी रीतसर लग्न करायला तयार आहे.

यामिनी: खरंच?

(ती त्याला घट्ट मिठी मारते.)

प्रणय: अरे, काहीतरी टोचतंय!

यामिनी: टोचू दे…

प्रणय: आता काय?

यामिनी: काही नाही! (आणखी घट्ट मिठी मारते.)

प्रणय: तुला माझी बायको व्हायला आवडेल ना?

यामिनी: खूप म्हणजे खूप आवडेल!

प्रणय: पण तुझ्या घरच्यानाही आवडायला हवं.

यामिनी: मिया बीबी राजी, तो क्या करेगा काजी…

प्रणय: फक्त प्रेमामुळे लग्न करू नकोस. माझ्याकडे गमावण्यासारखं काही नाही, पण तुझ्याकडे आहे. मी प्रेम भरपूर देईन, पण भौतिक सुखं कदाचित नाही. माझ्यासोबत लग्न म्हणजे साधं-संस्कारशील आयुष्य… कदाचित संघर्षही.

यामिनी: ठरलं म्हणजे ठरलं! हत्ती आत गेला, फक्त शेपूट बाकी.

प्रणय: आत जाण्यावरून एक कोडं आठवलं!

यामिनी: कोणतं?

प्रणय: एक दरवाजा, दोन पाहारेकरी, एक आत गेला, दहा डोंगर चढले…

यामिनी: आपण इतक्या गंभीर बोलतोय आणि तुला हे चावट कोडं आठवलं?

प्रणय: तुला उत्तर माहीत आहे का?

यामिनी: ते तर आपलं लग्न झाल्यावरच समजेल!

प्रणय: तू पण कमी चावट नाहीस.

यामिनी: चावट माणसाच्या प्रेमात पडल्यावर थोडं चावट व्हावंच लागतं!

प्रणय: आपलं हनिमून कुठे?

यामिनी: चंद्रावर!

प्रणय: चंद्र काय तुझ्या—

यामिनी: नको! तिथं ऑक्सिजन नाही!

प्रणय: मग परदेशात जाऊया.

यामिनी: चालेल. पासपोर्ट काढून ठेव.

प्रणय: तुझ्याकडे आहे?

यामिनी: हो. तुझ्याकडे?

प्रणय: आहे. थायलंडला जायचा विचार होता.

यामिनी: का?

प्रणय: गोठ्या खेळायला.

यामिनी: गोठ्या की फुगे?

प्रणय: तुला तर सगळंच माहीत! मग हेही माहीत असेल की परदेशात लोक नग्न झोपतात.

यामिनी: हो. त्यामुळे प्रजनन क्षमता वाढते असं वाचलंय.

प्रणय: मग आपणही—

यामिनी: वेड लागलंय का तुला! आपल्या पूर्वजांचं आयुष्य कपडे वर करण्यात गेलं, काढण्यात नाही.

प्रणय: हे खरंच बोललीस! म्हणजे एकत्र येण्यासाठी सतत संधी शोधावी लागायची, म्हणूनच प्रेम टिकायचं. जी गोष्ट सहज मिळते, तिची किंमत राहत नाही.

यामिनी: आपल्याला संधी शोधावी लागणार नाही. आपला संसार राजा-राणीचा असेल.

प्रणय: नाही! लग्नानंतर माझ्या मोठ्या एकत्र कुटुंबात यावं लागेल.

यामिनी: मला चालेल… पण मला तिथं स्वीकारतील ना?

प्रणय: डोक्यावर घेतील! तू मला लग्न न करण्याचा निर्णय बदलायला लावलास म्हणून.

यामिनी: मग मी कधी भेटू त्यांना?

प्रणय: आधी वातावरण तयार करतो, मग सांगेन.

यामिनी: चालेल. पण आता निघूया, उशीर होतोय.

(दोन महिन्यांनी…)

यामिनीच्या आईचं कोर्टात लग्न होतं. ती भावाला घेऊन पतीच्या घरी रहायला जाते. यामिनी मात्र नकार देते आणि चुलत बहिण प्रतिभाला सोबत राहायला बोलावते. दिवस मजेत जातात. रात्री बहिण झोपल्यावर प्रणयसोबत उशिरापर्यंत गप्पा मारता येतात.

यामिनी: हं! कसा आहेस?

प्रणय: छान! तुझ्या आईचं लग्न आटपलं?

यामिनी: हो. वाटलं तसं फार बदल नाही दिसला लोकांमध्ये.

प्रणय: लोक सरावलेत अशा लग्नाला. तू का नाही गेलीस आईसोबत?

यामिनी: मला माझं माझं जगायचं आहे. नाही म्हणायला, प्रतिभा आहे, पण तीही तिच्या दुनियेत.

प्रणय: तिला झोपवूनच मला फोन केला आहेस बहुतेक!

यामिनी: हो. इतक्यात तिला आपल्या बद्दल सांगायचं नाही ठरवलंय.

प्रणय: का?

यामिनी: आम्हा बायकांच्या पोटात काही लपून राहत नाही. शेवटी सगळं ओठावर येतं… आणि त्याला पुरुषच जबाबदार आहेत. गोष्ट माहितीच आहे तुला—

प्रणय: हो! महाभारतात कर्णाचा मृत्यू झाल्यावर कुंतीने धर्माला सांगितलं की कर्ण हा ज्येष्ठ पांडव होता. धर्म म्हणाला, “माते, हे गुपित योग्य वेळी सांगितलं असतं तर मी राज्य कर्णाला दिलं असतं, युद्ध टळलं असतं. आमच्या हातून आमच्याच भावाचा मृत्यू झाला नसता. त्यामुळे संपूर्ण स्त्रीजातीलाच शाप— त्या कधीच गुपित पोटात जास्त काळ लपवू शकणार नाहीत!”

यामिनी: आणि ती कुत्र्याची गोष्ट काय होती?

प्रणय: द्रौपदी पाच पांडवांची पत्नी होती ना? तिच्या खोलीत जाण्याआधी प्रत्येक पांडव आपली पादुका बाहेर ठेवायचा, म्हणजे आत कोण आहे ते कळावं.

एकदा भीम गेला, पादुका बाहेर ठेवल्या. पण एक कुत्रा त्या उचलून घेऊन गेला. धर्मराजाने पादुका दिसल्या नाहीत म्हणून आत गेला… आणि भीमाला द्रौपदीसोबत पाहिलं.

रागाने भीमाने कुत्र्याला शाप दिला—"माझा संभोग फक्त भावाने पाहिला, पण तुझा जग बघेल!"

तू कधी पाहिलंय कुत्र्याचा संभोग?

यामिनी: मला डोळे आहेत म्हणजे पाहिलंच असेल ना? इतर प्राण्यांचाही पाहिलाय.

प्रणय: गाढवाचा पाहिलास?

यामिनी: हो!… किती तो—

प्रणय: काय?

यामिनी: काही नाही… तू अशा चावट गोष्टी करतोस ना, मग मला रात्री तुझी आठवण येऊन मी हसत बसते.

प्रणय: हसणं आरोग्यासाठी चांगलं असतं.

यामिनी: हो, आता तोंडपाठ झालंय.

प्रणय: तुझ्या त्या चुलत बहिणीचं कुणाशी अफेअर आहे का?

यामिनी: माहित नाही. मी विचारत नाही, कारण मग तीही मला विचारेल.

प्रणय: हुशार आहेस.

यामिनी: तू सांगतोस की नाही तुझ्या मित्रांना माझ्याबद्दल?

प्रणय: मी पुरुष आहे! माझ्या पोटात गुपितं राहू शकतात.

यामिनी: लग्नानंतर सांगशील ना?

प्रणय: नाही! लग्नानंतर नवीन गुपितं राहणार नाहीत, पण जुनी उकरणार नाही.

यामिनी: बरोबर. मग सांग, लग्न कधी करायचं?

प्रणय: मला कोर्टात करायचं आहे. दागिन्याचा मोह नाही, आणि माझ्याकडे ते घेण्याची ऐपत नाही. तुला हवे असतील तर तू घे. मी फक्त हार आणि साक्षीदारांचा चहा-पाण्याचा खर्च करेन.

यामिनी: नशीब! तो खर्च तरी करशील.

प्रणय: तो तर करेनच… कारण त्यातूनच मला तुझं शरीर उपभोगायला मिळणार आहे ना?

यामिनी: म्हणजे फक्त शरीर? प्रेम नाही?

प्रणय: प्रेमाशिवाय उपभोग असेल तर तो बलात्कार ठरेल.

यामिनी: कधी कधी वाटतं, तू मला कळलाच नाहीस.

प्रणय: तेच तुझ्यासाठी चांगलं आहे.

यामिनी: समज, मी मुलांना जन्म देऊ शकले नाही तर?

प्रणय: मला काही फरक पडत नाही. मला माझा वंश वाढलाच पाहिजे असं नाही वाटत. मुलं हवीत की नाही हा तुझा निर्णय असेल.

यामिनी: मला मुलं हवीत. नाही झाली तरी माझ्याकडे एक मुल असेलच.

प्रणय: म्हणजे मी?

यामिनी: हो!

प्रणय: मला आवडेल तुझ्याकडून लहान मुलासारखे हट्ट पुरवून घ्यायला.

यामिनी: पण बाळा, रोज रात्री दुध पिण्याचा हट्ट करू नकोस.

प्रणय: का?

यामिनी: नालायक आहेस! लग्नानंतर एक दिवस तरी मला झोपू देशील का?

प्रणय: मी इतकाही—

यामिनी: लग्नानंतरच कळेल. चल, झोप. मी तुझ्या स्वप्नात येणार आहे. शुभरात्री!

प्रणय: शुभरात्री!

काही दिवसांनी

प्रणय स्वतःहून फोन करतो. यामिनी फ्रेश व्हायला गेल्याने ती प्रतिभाला फोन उचलायला सांगते.

प्रणय: (समजतो, यामिनीच आहे) अरे! अजून फोन नाही केलास? काळजी वाटली म्हणून मी केला.

प्रतिभा: इतक्या आतुरतेने वाट पाहत होतास का?

प्रणय: म्हणजे काय? तुझी चुलत बहीण अजून झोपली नाही का?

प्रतिभा: नाही, म्हणून मी तुला फोन केला नाही.

प्रणय: आजचा दिवस कसा गेला?

प्रतिभा: फक्त तुला आठवण्यात.

प्रणय: काल माझ्या स्वप्नात आली नाहीस!

प्रतिभा: काल सुट्टी होती मला. पण तू माझ्या स्वप्नात होतास.

प्रणय: मी काय केलं?

प्रतिभा: काय नाही केलं ते विचार. सांगायलाही लाज वाटते.

प्रणय: गेल्या रविवारी भेटली नाहीस ना, चित्रपट पाहायला गेलीस?

प्रतिभा: एक रविवार नाही भेटले, तर तुला एवढं होतं का?

प्रणय: रविवार सहा दिवसांनी येतो… एक गेला, म्हणजे तेरा दिवसाचा विरह.

प्रतिभा: त्याला मी काय करू?

प्रणय: मी स्वतःपेक्षा जास्त तुझ्यावर प्रेम करतो.

प्रतिभा: मग घरी का येत नाहीस?

प्रणय: दोन मुली एकट्या असतात, परक्या पुरुषाला येताना पाहिलं तर लोक अर्थाचा अनर्थ काढतील.

प्रतिभा: किती गोड आहेस तू! बरं, जेवलास का?

प्रणय: हो! आज मनसोक्त चिकन खाल्लं.

प्रतिभा: वा!

प्रणय : वा! काय? कोण बोलतंय? तू यामिनी नाहीस! खरं सांग, कोण?

प्रतिभा : जीजू, मी प्रतिभा! यामिनीची चुलत बहीण. यामिनी फ्रेश व्हायला गेलीये, म्हणून फोन उचलला. पण तुम्ही मला लगेच ओळखलंत कसं?

प्रणय : यामिनी मला “जेवलास का?” असं कधी विचारत नाही. शिवाय मी शाकाहारी आहे हे तिला माहीत आहे.

प्रतिभा : आज तुमची चोरी पकडली!

प्रणय : चोरी कसली? आम्ही जे करतो ते उघडपणे करतो.

प्रतिभा : खरंच?

प्रणय : शब्दशः अर्थ घेऊ नकोस.

प्रतिभा : जीजू, मला तुम्हाला भेटायला आवडेल. आपण कधी भेटणार?

प्रणय : मला का भेटायचं आहे तुला?

प्रतिभा : तुमचा आवाज खूप ओळखीचा वाटतोय. वाटतंय आपण याआधी भेटलोय.

प्रणय : शक्यता नाकारता येत नाही. पण ते प्रत्यक्ष भेटल्यावरच कळेल.

प्रतिभा : सॉरी, जीजू… तुमचं नाव तरी काय आहे?

प्रणय : तू मला यामिनीसारखं अरे-तुरे करून बोललीस तरी चालेल. माझं नाव प्रणय मराठे.

प्रतिभा : प्रणय मराठे! तुम्ही—

(इतक्यात यामिनी येते.)

यामिनी : प्रतिभा! कोणाचा फोन आहे?

प्रतिभा : माझ्या होणाऱ्या जीजुचा!

यामिनी : जीजूचा? दे इकडे फोन!

(फोन घेत) प्रणय! आज नेमका मला फोन का केलास?

प्रणय : तुझा फोन आला नाही म्हणून काळजीने केला. तू समजून प्रतिभाशी बोललो.

यामिनी : काही चावट बोलला नाहीस ना?

प्रणय : नाही.

यामिनी : नशीब! आता तिला जे समजायला नको होतं ते समजलं आहेच, तर तू मला कधीही फोन करू शकतोस. ठेव, उद्या बोलू.

प्रणय : ओके! बाय! शुभरात्री. प्रतिभालाही सांग.

यामिनी : हो, सांगते. शुभरात्री!

प्रतिभा : यामिनी! तुझं अफेअर चालू आहे, आणि मला सांगितलंच नाहीस!

यामिनी : अफेअर नाही… म्हणजे आम्ही एकमेकांना आवडतो. लग्न करणार आहोत.

प्रतिभा : जीजू खूप सभ्य वाटले बोलण्यातून.

यामिनी : तो फक्त सभ्य नाही, अती सभ्य आहे.

प्रतिभा : काय करतात?

यामिनी : एक छोटं दुकान आहे.

प्रतिभा : तरीही तू प्रेमात पडलीस?

यामिनी : मीच काय, तू भेटलीस तर तूही पडशील.

प्रतिभा : दिसायला इतके सुंदर आहेत का?

यामिनी : दिसायला बरे आहेत, पण त्याच्यात एक वेगळी जादू आहे जी लोकांना आकर्षित करते.

प्रतिभा : कवी वगैरे नाहीत ना?

यामिनी : नाही! का?

प्रतिभा : काही वर्षांपूर्वी प्रणय मराठे नावाच्या एका कवीला भेटले होते. त्याचं बोलणं तासन्‌तास ऐकावसं वाटायचं.

यामिनी : नाही गं, तो दुसरा असेल. माझ्या प्रणयमध्ये कवीचं काहीच नाही—तो हळवा नाही, जे बोलतो ते ठासून बोलतो.

प्रतिभा : बरं, पण मला जीजुना एकदा भेटायचंच आहे.

यामिनी : रविवारी भेटू.

प्रतिभा : चालेल. आता झोपू.

यामिनी : हो, झोपू.

प्रतिभा : आणि त्यांच्या स्वप्नातही जाशील ना तू?

यामिनी : अरे बास कर… झोप आता!

रविवारी, हॉटेलात

यामिनी : हा प्रणय! प्रणय, ही माझी चुलत बहीण प्रतिभा.

प्रतिभा : नमस्कार, जीजू! भेटून आनंद झाला.

यामिनी : आता सांग, हा आणि तुला भेटलेला प्रणय मराठे वेगळा आहे ना?

प्रतिभा : हो! खूप वेगळा.

प्रणय : प्रतिभा, मलाही तुला भेटून आनंद झाला.

प्रतिभा : जीजू, तुमचा मोबाईल नंबर द्या ना.

यामिनी : तुला काय करायचा आहे त्याचा नंबर?

प्रतिभा : काही नाही, काम निघालं तर…

यामिनी : आमची प्रतिभा कविता लिहिते. तिचा एक कवी मित्र आहे—त्याचं नावही प्रणय मराठे. म्हणून तिला वाटलं तूच असशील.

प्रणय : जशी जगात एकसारखी दिसणारी सात माणसं असतात, तशी एकच नाव असणारी अनेक माणसं असतात.

प्रतिभा : पण एकच नाव असणारी दोन माणसं एकसारखी दिसणारी नसतील ना?

यामिनी : ते कस शक्य आहे?

प्रणय : ती मस्करी करतेय!

प्रतिभा: हो! मी मस्करी करत होते.

प्रणय: तुम्ही काय खाणार?

यामिनी: पनीर टिक्का, पनीर मसाला आणि रोटी मागवू या.

प्रणय: चालेल! प्रतिभा, तुला चिकन हवं का?

प्रतिभा: नाही, नको!

यामिनी: प्रतिभा, तुझी एखादी प्रेमकविता ऐकवशील का?

प्रतिभा: आज नाही. मूड नाही आहे.

प्रणय: खरंय…कविता ऐकवायला एक विशिष्ट वातावरण लागतं.

यामिनी: तुला कसं माहीत?

प्रणय: दोन-तीन कविसंमेलनात प्रेक्षक म्हणून गेलोय.

यामिनी: तू कविता आवडतात हे कधी सांगितलंच नाहीस.

प्रणय: विषयच निघाला नाही ना!

प्रतिभा: बघ यामिनी, अजूनही जीजू तुला पुरते कळले नाहीत.

यामिनी: ते जाऊ दे. मला सांग—तुला कसा वाटला प्रणय?

प्रतिभा: अतिशय योग्य! अगदी पाहताक्षणी कुणीही प्रेमात पडेल असं.

यामिनी: पण तू त्याच्या प्रेमात पडू नकोस!

प्रतिभा: मी फक्त कवितांच्या…आणि कवींच्या प्रेमात पडते.

प्रणय: किती कविता लिहिल्या आहेतस?

प्रतिभा: शंभरएक तरी.

प्रणय: व्वा! तुला मानलं पाहिजे. कधीतरी येईन तुझ्या कविता ऐकायला.

प्रतिभा: माझ्या कविता ऐकायला…?

प्रणय: हो, आवडेल मला.

यामिनी: पण तुला वेळ कुठे असतो? मला भेटायलाही रविवारी वेळ काढावा लागतो.

प्रणय: मान्य आहे, पण प्रतिभासाठी वेळ काढेन.

प्रतिभा: नाही, गरज नाही. हल्ली मीही फारसं कुठे जात नाही.

यामिनी: बरं, आता कविता-पूराण बंद! दुसऱ्या विषयावर बोलूया.

प्रणय: चालेल, बोल.

यामिनी: मी आईला आपल्या नात्याबद्दल सांगू का?

प्रणय: थांब…आत्ता नको.

यामिनी: का?

प्रणय: तिचं नुकतंच दुसरं लग्न झालंय. तिला नवीन संसाराचा आनंद घेऊ दे. मग सांगू.

यामिनी: चालेल.

प्रतिभा: जीजू, तुमचं दुकान?

प्रणय: छान चाललंय.

प्रतिभा: यामिनी म्हणाली, तुम्हाला लग्न करायचंच नव्हतं—लिव्ह-इन हवं होतं. ती तयार झाली तेव्हा लग्न मान्य केलंत.

प्रणय: बरोबर. विवाहसंस्थेवर माझा विश्वास नाही. पण ती माझ्यावरील प्रेमापोटी लिव्ह-इनला तयार झाली, म्हणून मी माझा हट्ट सोडला.

प्रतिभा: म्हणजे याआधीही कुणाला नकार दिला असेल, फक्त ती लिव्ह-इनला तयार नव्हती म्हणून?

प्रणय: हो, दोन जणींना.

प्रतिभा: मग आता विचार बदलला म्हणून यामिनीला होकार दिला, की अजून काही कारण?

यामिनी: अजून काय असणार?

प्रतिभा: पुरुष लबाड असतो.

प्रणय: अगदी खरं.

यामिनी: प्रणय, लक्ष देऊ नकोस. हिचं पुस्तकांचं वेड आहे.

प्रणय: वाचनाचीही नशा चढते कधी कधी.

प्रतिभा: जीजू, तुम्ही किती साहित्यिक भाषेत बोलता!

प्रणय: थोडीफार वाचनाची आवड आहे.

यामिनी: कोणती पुस्तके, माहीत आहे? गुलाबी—ज्यात चावट गोष्टी असतात.

प्रतिभा: खरंच?

प्रणय: हो, मला आवडतात. शेवटी प्रणय हा ही जीवनाचा भाग आहे.

प्रतिभा: या विषयावरही तुम्ही यामिनीशी बोलता?

यामिनी: हो. आमच्यात कोणत्याच विषयाचं बंधन नाही.

प्रतिभा: मी लिहिते, पण चांगल्या शब्दात.

प्रणय: शब्द चांगले-वाईट नसतात. ते फक्त शब्द असतात.

यामिनी: बरं, आता वाद नको. चला, खा गुपचूप.

प्रणय: वा! पनीर टिक्का मस्त आहे.

यामिनी: थांबा, अजून रोट्या मागवते.

प्रणय: प्रतिभा, माणूस प्रेमात पडल्यावर कवी होतो का?

प्रतिभा: नाही, अपवाद असतात. काही कवी प्रेमकविता लिहितात, पण प्रत्यक्षात कधी प्रेमच केलेलं नसतं.

यामिनी: असंही असतं?

प्रणय: हो, शक्य आहे.

यामिनी: म्हणजे तुझ्या बाबतीतही असं आहे? तू वाचतोस, बोलतोस…पण रस नाही?

प्रणय: विचित्र वाटेल, पण हो—हेच सत्य आहे.

प्रतिभा: म्हणूनच जग फसतं—दिसतं तसं नसतं.

प्रणय: फक्त बोलण्यावरून मी तसा आहे असं समजणं चूक.

प्रतिभा: मुखपृष्ठावरून पुस्तकाचं परीक्षण करू नये.

यामिनी: मी तुझ्या प्रेमात त्यासाठी पडले नाही.

प्रणय: माहिती आहे.

प्रतिभा: चला, आता निघूया.

हॉटेलचं बिल भरून प्रणय निघाला. दुसऱ्या दिवशी दुपारी त्याचा फोन वाजला.

प्रतिभा: मी प्रतिभा बोलतेय. आणि हो—‘कोण प्रतिभा?’ विचारायची गरज नाही.

प्रणय: तुला विसरणं माझ्यासाठी अशक्य आहे. आपण दोघं एकाच क्षेत्रातले. पण काल तू मला ओळखूनही न ओळखल्यासारखी…

प्रतिभा: कारण यामिनीला कळू द्यायचं नव्हतं की तू कवी प्रणय मराठे आहेस. पण तू तिच्यापासून ही ओळख का लपवलीस?

प्रणय: कारण ती माझ्यातल्या साध्या माणसावर प्रेमात पडली होती.

प्रतिभा (कटू हसत): ती कोणाच्याही प्रेमात पडते.

प्रणय: काय म्हणालीस?

प्रतिभा: काही नाही. पण ऐक—कधीकाळी मी तुला लग्नाचं विचारलं होतं, तेव्हा तू नकार दिलास. जर सांगितलं असतंस की तुला लिव्ह-इन हवंय, तर मी तयार झाले असते. मग यामिनीसोबत लग्नाला कसा तयार झालास?

प्रणय: मी काही माझी ओळख लपवली नाही. आता मी कविता लिहीत नाही, आणि बाकी सगळं तिला खरं सांगितलंय. मी कवी आहे की नाही—तिला फरक नाही.

प्रतिभा: पण मी सांगितलं नाही की तुझा आणि माझा प्रणय एकच आहे.

प्रणय: सांगितलंस तरी फरक नाही. माझा नकार कारण तुझ्यात प्रेम नव्हतं, फक्त एकाच क्षेत्रात असल्यामुळे तू लग्न करायला तयार होतीस. जर तू म्हटलं असतंस की तुला माझ्यावर प्रेम आहे, तर…

प्रतिभा: मग आता सांगते—माझं तुझ्यावर प्रेम आहे. लग्न नको असेल तरी लिव्ह-इन चालेल.

प्रणय: मी तुझ्या चुलत बहिणीशी लग्नाच्या तयारीत असतानाही?

प्रतिभा: तू तिच्या आयुष्यात यायच्या आधी माझ्या आयुष्यात होतास. तुझ्याशिवाय मी कधी कुणावर प्रेम केलं नाही.

प्रणय शांत झाला.

प्रणय: पण यात यामिनीची चूक काय?

प्रतिभा: ती माझ्या प्रेमाच्या प्रेमात पडली. तुझ्यासारख्या माणसाला ती कधी सुखी ठेवणार नाही—एक गोष्ट सोडली तर.

प्रणय: कोणती गोष्ट?

प्रतिभा: तिची कामवासना.

प्रतिभाचे शब्द प्रणयच्या मनात बाणासारखे रुतले. पुढचं अर्धा तास ती यामिनीच्या भूतकाळाची पानं उघडत गेली—पुरुष मित्र, अफेअर्स, पर्समधले निरोध, कॉलेजच्या आठवणी…

प्रतिभा: तुझ्यावरचं तिचं प्रेम खोटं आहे. ती फक्त तिची वासना पूर्ण करणारा कोणी शोधत होती.

प्रणय: त्यामुळेच कदाचित माझ्यासारख्या साध्या माणसावर ती प्रेमात पडली हे मला संशयास्पद वाटलं होतं. पण प्रतिभा, हे सांगून तू असं समजू नकोस की मी तुला लग्नाची मागणी घालेन. यामिनीशी नाही, पण तुझ्याशीही नाही.

प्रतिभा: काही हरकत नाही. कधी तुझ्यावर प्रेम केलं होतं, त्यामुळे तुला खरं प्रेम मिळावं असंच मला वाटतं. शेवटी त्याग हेही प्रेमाचं रूप आहे. फक्त कविता लिहिणं थांबवू नकोस.

एक आठवडा गेला. एका दुपारी यामिनीने वर्तमानपत्र प्रतिभाच्या हातात दिलं.

प्रतिभा: ‘प्रसिद्ध कवी प्रणय मराठे यांना साहित्यभूषण पुरस्कार!’

यामिनी (चकित): म्हणजे तुझा प्रणय आणि माझा प्रणय एकच? तुम्ही दोघांनीही माझ्याशी खोटं बोललं!

प्रतिभा: खोटं नाही—फक्त सगळं सांगितलं नाही.

यामिनी: आता मला अशा खोटारड्या माणसाशी काही संबंध ठेवायचे नाहीत.

प्रतिभा: उशीर झाला. मी त्याला तुझ्याबद्दल सर्व सांगितलंय.

याचवेळी यामिनीचा फोन वाजला.

प्रणय: आता तुला माझी खरी ओळख कळली असेल. पण मी तुझ्यासाठी योग्य नाही. कामवासनेवर विजय मिळवलेला माणूस आहे मी—म्हणून आपल्या वाटा वेगळ्या. बाय.

नंतर त्याने प्रतिभाला फोन केला.

प्रणय: मी कविता कधीच सोडली नाही. नकार दिला तेव्हा तुझ्यात कमी नव्हतं—मीच लग्नाच्या तयारीत नव्हतो. यामिनीसारख्या कितीतरी आल्या-गेल्या, पण माझ्या मनात कायम राहिली ती फक्त तू. कामसुख कोण देईल, पण मानसिक समाधान फक्त तूच देऊ शकतेस. म्हणून आज विचारतो—तू माझ्याशी लग्न करशील का?

प्रतिभा (हळू आवाजात): …हो.

काही दिवसांनी वर्तमानपत्रात बातमी झळकली—

‘प्रसिद्ध कवी प्रणय मराठे आणि कवयित्री प्रतिभा जाधव विवाहबद्ध.’

…समाप्त...