શક્ય-અશક્યની પરે

મેડિકલ કેમ્પ પૂરો થયો. પહેલીવાર એને કોઈ ગ્રામ્યવિસ્તારની મુલાકાતનો અવસર મળ્યો હતો. પિતાજી એ પણ કદી આવવાની મંજૂરી ન આપી હોત જો એ તબીબી અભ્યાસનું ફરજીયાત સોપાન ન હોત ! એની ધારણા અનુસાર તો કાદવકીચડથી મઢાયેલું, ગાયના ગોબરોથી લદાયેલું, એવુંજ કોઈ પ્રદુષિત ગામ હશે જેનું ચિત્રણ એણે ટીવી કાર્યક્રમો ને ફિલ્મોમાં હંમેશા જોયું હતું. પણ આ નાનકડું ગામ તો એની કલ્પનાને પરેજ નીકળ્યું ! કુદરતને ખોળે ઉછરી રહેલ એક નાનકડા બાળક જેવું. ઈન્ટરનેટની માયાજાળથી સુરક્ષિત. જ્યાં બાળકો હજી માટી ને તળાવોમાં બાળપણ વિતાવતા, જ્યાં હજુ ફેકટરીઓના ધુંવાડા ફેફ્સાઓને બીમાર પાડવા પહોંચ્યા ન હતા, જ્યાં હજુ પણ દાદીમાની વાર્તાઓને માની લોરીઓ સાંભળી જ ઊંઘનું આગમન થતું. જ્યાં પ્રકૃતિને નુકસાન પહોંચાડવા માનવહાથો એ હિંમત કરી ન હતી.

ચારે તરફથી ઘેરી લીલુંછમ વન જાણે આ ગામનું સુરક્ષા કવચ બની રહેતું! એ સ્વચ્છ હવા ફક્ત શરીરને નહીંજ આત્માને પણ શુદ્ધિકરણ અર્પી જતી. હજી એનું મન ધરાયું ન હતું આ વાતાવરણથી. એને થોડો હજી સમય વિતાવવો હતો અહીં પ્રકૃતિ જોડે, સ્વ જોડે. પોતાનો નિર્ણય મિત્રો ને જણાવી જ દીધો.

"તમે નીકળો. હું હજી રોકાઈશ. કાલે સવારેજ સૌથી પહેલી બસ લઈ લઈશ "

"પણ અંકલ?"

મિત્રોનો  પ્રશ્ન  પણ વાજબી હતી. એના પિતાનો એનાં પ્રત્યેનો પ્રેમને અનન્ય ચિંતાથી સૌ પરિચિત હતા અને કારણથી પણ માહિતગાર. જન્મ આપીનેજ માનું અવસાન થયું. એના સિવાય એમનું હતું પણ કોણ? ત્રેવીસ વર્ષનો એકનો એક દીકરો એજ એમનું વિશ્વ. તેથીજ ક્યારેક આ ચિંતા અને પ્રેમ માલિકીભાવ તરીકે ઉભરાઈ આવતી. પણ પિતાની મનોવ્યથા સમજી એ હંમેશા એમના બધાજ નિર્ણયો કોઈ પણ દલીલ વિના સ્વીકારતો.

"આઈ વિલ કોલ હિમ. ડોન્ટ વરી."

મિત્રો એને છોડી નીકળ્યા. ઘણા વર્ષો પછી સ્વ જોડે એકાંત આપનારી આ તક એણે જીવન પાસેથી માંગીજ લીધી. એની એક એક ક્ષણ પૂરેપૂરી માણવાનાં ઈરાદે એ ગામમાં પ્રવેશ્યો. દાક્તર સાહેબના રોકાવાના સમાચાર મળતાંજ ઉત્સાહની લહેર ચારે તરફ દોડી વહી. કોઈએ જમવાની સગવડ કરી આપી તો ગામના સરપંચે તો એક નાનકડી ખોલી જેવો ઓરડો, પલંગ અને પંખાની પણ વ્યવસ્થા કરી આપી. જેટલું નાનું ગામ એટલાજ વિશાળ અહીં ના માનવ હૃદયો. પોતાનો સામાન એ નાનકડી ખોલીમાં ગોઠવી એ આખા ગામની મુલાકાત લઈ આવ્યો. આખો દિવસ એ સ્વસ્થ વાતાવરણ અને સાફ હૃદયોની વચ્ચે જાણે જીવન પણ "ચાર્જ " થઈ રહ્યું.

ગામના નાનકડા બજારમાંથી એણે પિતા માટે સુંદર હાથે બનાવેલ મોજડી ખરીદી. પારંપરિક વ્યવસાયની છાપ એ મોજડીઓમાં સહજતાથી ડોકાઈ રહી હતી. સાંજ પડતાજ પ્રકૃતિને વધુ નજીકથી માણવા ને સૂર્યાસ્તનો લ્હાવો લેવા એ પોતાની ડાયરી સાથે લઈ ગામની સરહદે નીકળી પડ્યો. ડાયરી લખવાની ટેવ બાળપણથીજ હતી એને. એક મા વિનાનું બાળક સ્વભાવે શાંત ને અંતર્મુખી. જે વાત સરળતાથી ન કહેવાતી એ કેટલી સરળતાથી લખાઈ જતી. ગામની બાહ્ય સરહદે પહોંચતાંજ એક સુંદર તળાવ અને એને કિનારે ઊભેલું એક અતિઆચ્છાદિત જૂનું વૃક્ષ એની દ્રષ્ટિ ને આકર્ષી રહ્યા. ધ્યાન ધરવા માટે આનાથી વધુ સુંદર દૃશ્ય ક્યાં જડે ? લોકોની અવરજવર પણ નહિવત. અહીં એના અને ડાયરીની વચ્ચે કોઈ વિક્ષેપ ન પડશે, એ વિચારે એ વૃક્ષની  નીચે પગ લંબાવી રહ્યો. જોડા, મોજા ઉતારી લીલાછમ ઘાસ ઉપર બેસી ખમીસની બંને બાંય ઉપર ચઢાવી લાંબા ઊંડા શ્વાસ લઈ એણે ડાયરી ખોલી. આંખો બંધ કરીને શબ્દોની શુરાવલી આપોઆપ ગોઠવાઈ રહી. એને કાગળ પર ઉતારવા હાથમાં ઉર્જા પ્રવેશી: "સંબંધોનાં કોઈ ત્રાજવા નથી હોતા,
કોણ આપે કેટલું એવા હિસાબો નથી હોતા."

લખાયેલા શબ્દોને સ્વર મળ્યો હોઈ એમ વૃક્ષની પાછળથી એ પંક્તિઓનો પડઘો સાંભળી એ ક્ષણ ભર ચોંકી ઊઠ્યો. વૃક્ષની પાછળ લપાય છૂપેલું યૌવન આગળ આવ્યું. થોડા સમય માટે એ સુંદરતા ને સાદગીથી મન અંજાઈ રહ્યું.

"આમ ચોરી છૂપી કોઈ અજાણ વ્યક્તિની રચના વાંચવી એ યોગ્ય કહેવાય?" એ ઊંડી આંખોમાં પરોવાતા પૂછી રહેવાયું.

"અજાણ કોણ?" પલક ઝપકાવ્યા વિનાજ સામેથી પ્રશ્ન પરત થયો.

"આપ મને ઓળખો છો?" પ્રશ્નની આપલે અકબંધ રાખતા એ પૂછી રહ્યો.

"માનવી તરીકે જન્મ લઈએ ત્યારેજ વિશ્વનાં દરેક જીવ જોડે જાણ્યે અજાણ્યે સંબંધમાં બંધાઈ જઈએ. ફક્ત કેટલાક સ્મૃતિમાં વસી જાય ને કેટલાક વિસરી જઈએ."

"શબ્દોની રમતમાં નિપુણ છો. વાર્તાકાર તો નથી?" વ્યંગના કટાક્ષથી એક સ્મિત એ ચંદ્ર જેવા ચ્હેરા ને વધુ ચમકાવી રહ્યું.

"વાર્તાકાર તો એ સર્વજ્ઞાની, અદ્રશ્ય, સતત જીવિત. આપણે તો ફક્ત એની વાર્તાના પાત્રો." સુંદરતા ને હોશયારી, બુદ્ધિ ને લાગણીઓનું એ સંમિશ્રણ પ્રત્યે  એક અનન્ય આકર્ષણ એ અનુભવી રહ્યો.

"એક દાક્તર છું. વિજ્ઞાનનો જીવ. જે સામે હોઈ એની પરજ વિશ્વાસ રાખું. તર્ક અને શક્યતાઓનેજ સ્વીકારું." એની દરેક દલીલ માટે શબ્દો તૈયાર જ હોઈ એમ સામેથી શીઘ્ર જવાબ આવ્યો.

"શક્ય ને અશક્યની વચ્ચે પણ ઘણા રહસ્યો છૂપાયા હોઈ છે. કેટલીક વાર્તાઓ શક્ય છે કે અશક્ય એ કળી ન શકાય."

"દરેક બાબતના બેજ પાસા. તર્કથી સાબિત કરો તો શક્ય. તર્કના હોઈ તો અશક્ય. એ બંનેની વચ્ચે બીજું કંઈજ નહિ."

"તો ઠીક હું એક વાર્તા સંભળાવું છું. તર્કને દલીલથી સાબિત કરી આપો કે એ શક્ય કે અશક્ય?" સામેથી મળેલી ચુનોતીથી એ વૈજ્ઞાનિક જીવ ખડખડાટ હસ્યો.

"એમાં શું મોટી વાત. ચેલેંજ એક્સેપ્ટેડ."

"પણ મારી એક શરત છે. જ્યાં સુધી વાર્તા સમાપ્ત ન થાય વચ્ચે પ્રશ્નો ન પૂછવા. જો વચ્ચે કંઈક બોલશો તો હું ત્યાંજ વાર્તા સમાપ્ત કરી નાખીશ,"

"મંજૂર."

એક નાના બાળક સમો એ વાર્તા સાંભળવા તૈયાર થઈ રહ્યો. એ સુંદર શરીર એની પડખે આવી ગોઠવાયું ને વાર્તા શરૂ થઈ.

"થોડા વર્ષો પહેલાંની આ વાત. આવાજ એક ગામમાં બે મિત્રો રહેતા હતા. રાધાને..." થોડો વિચાર કરી એણે વાક્ય પૂરું કર્યું.

"હરિ..." પહેલાજ વાક્યથી એ ચોંક્યો. પોતાના હાથ પર પિતાએ કંડારી આપેલ માની નિશાની એ ખમીસની બાંય વડે ઢાંકી રહ્યો. એનાં જન્મ પહેલાંજ જો દીકરો જન્મે તો આશિષ નામ પિતાએ વિચાર્યું હતું. જ્યારે માને તો હરિ નામજ ગમી ગયું હતું. એનાં જન્મ પછીજ પોતાની છેલ્લી ક્ષણોમાં પતિની પસંદગીનું નામ રખાય એજ એમની આખરી ઈચ્છા હતી. પત્નીની આખરી ઈચ્છાનું માન રાખતા પિતાએ એનું નામ આશિષ તો રાખ્યું પણ માની પસંદગીને હાથમાં કંડારી એક આજીવન ભેટ એને આપી દીધી. વાર્તાનાં પાત્રનું નામ ચપળતાથી ઊંચકેલ એ બુદ્ધિની દ્રષ્ટિએ પામી ગયો. પણ વચ્ચે કંઈ પણ ન બોલી શકવાની એ શરત યાદ આવતાંજ એ ચુપચાપ વાર્તા સાંભળી રહ્યો.

"રાધા અને હરિ. બે શરીર એક આત્મા. જ્યાં રાધા ત્યાં હરિ. જ્યાં હરિ ત્યાં રાધા. રાધા ગામના સરપંચની એકની એક લાડકવાયી દીકરી. હરિ એક અનાથીયો. કોઈને ખેતરના ખૂણે બે દિવસનું બાળક મળી આવ્યું હતું. ત્યારથી એ બાળકનું નામ અનાથીયો પડી ગયું. આખા ગામે એની જવાબદારી વહેંચી લીધી. ધીરેધીરે પગલાં પાડતો એ ક્યારે ખેતરોમાં કામ કરવા લાગ્યો.

સમયની પાંખે ઉડતો એ દસ વર્ષનો ઊંચો લાંબો યુવાન ક્યારે બની ગયો એની જાણ જ ન થઈ. સમયની સાથે સાથે રાધાને હરિની મૈત્રી પણ વધુ ગાઢ બનતી ગઈ. આખો દિવસ હરિ ખેતરોમાં હળ જોડે, સરપંચના કાર્યોમાં મદદ કરી નાખે ને સાંજે રાધા એને ગામને કિનારે તળાવ પાસે બારાખડી શીખવાડે. એક બીજા વિના તો ચાલેજ નહિ. એક શરીર તો બીજો પડછાયો. એકવાર તો રાધા તળાવમાં અકસ્માતે પડી ત્યારે જીવના જોખમે એને બચાવી હતી. એને બચાવવા જતા તળાવના અણીદાર પથ્થરોથી એની પગની આંગળીઓ કચડાઈ ગઈ હતી."

આ બીજો આંચકો. પોતાની કચડાયેલી આંગળીવાળો પગ એણે સંકેલી છુપાવી દીધો. બાળપણમાં સમુદ્ર કિનારે રમતા પથ્થરો સાથે ઠોકાઈ કઈ રીતે એની પગની આંગળીઓ લોહીલુહાણ થઈ હતી એની ઘટના ઘણી વાર પિતા એ કહી સંભળાવી હતી. અજાણી સુંદરીની વાર્તા શૈલીને કથન તંતુથી પ્રભાવિત તો થયો પણ શરતની મર્યાદા એ એને મૌનજ રાખ્યો.

"આ માથે શું થયું? અજાણી યુવતીનો હાથ પીસાની એ અડતાંજ રોમાંચક ભાવ જાગ્યો. પણ પિતાના સંસ્કારોને પોતાની સજ્જનતાની લાજ રાખતા એણે માથું પાછળ ખેંચી લીધું. બાળપણની શરારતોની એક અન્ય નિશાની. પિતાજીના શબ્દેશબ્દ યાદ હતા. કઈ રીતે દાદરો ઉપરથી ગબડી માથું ફૂટ્યું હતું. ટાંકાઓની એ આજીવન નિશાની. હોસ્પિટલ આવવા-જવાનો તો જાણે નિયતક્રમ. પણ એ બધી માહિતી અહીં શું કામ પૂરી પાડવી? પોતે રાખેલી શરત અનુસાર એ જવાબ ક્યાંથી આપશે એ યાદ આવતાજ વાર્તા આગળ વધી.

"એક દિવસે શરારતમાં બંને એ શરત લગાવી. જો હરિ સાચેજ બહાદુર હોય તો શહેર તરફ જતી બસ લઈ શહેર જાય ને એની માટે લાલલાલ બંગડીઓ ખરીદી લાવે. દસ વર્ષનાં એ નાનકડા છોકરા માટે કોઈની પણ મદદ વિનાજ અજાણ્યા શહેરમાં જવું સહેલું ન હતું. પણ પોતાના પ્રેમને સાબિત કરવા એ બસ પાછળ લટકાઈ નીકળી ગયો." તળાવને તાકી રહેલ આંખો અન્યજ વિશ્વમાં ખોવાઈ ગઈ. કઈ બોલી ન શકાય એટલે એણે એક ખોંખારાથી એને ધ્યાનમાંથી જગાવી. હોંશમાં આવી હોઈ એમ એ આગળ બોલી.

"એ ગયો તે ગયો જ. કદી ફરી પરતજ ન થયો. રાધા એ પિતાને બધીજ હકીકત જણાવી. એ શહેરનો એક ચક્કર લઈ આવ્યા. પણ કોઈ માહિતી ન મળી. રાધા એના હરિ વિના અધૂરી અપૂર્ણ ભાસવા માંડી. રોજ સાંજે એ અચૂક ગામને કાંઠે તળાવ પાસે એની રાહ તાકી બેસી રહેતી. ભીડની વચ્ચે પણ એનું જીવન એકલું ને ખાલી. હરિ વિનાની રાધા જાણે આત્મા વિનાનું શરીર."

એની પડખેથી ઊભી થઈ તળાવ તરફ ભરી રહેલ પગલાં સાથે શબ્દો પણ જાણે ગતિ પકડી રહ્યા.

"દિવસો મહિનાઓ માને મહિનાઓ વર્ષોમાં વીતવા લાગ્યા. એ દસ વર્ષની રાધા યુવાનીના ઉંબરે આવી ઊભી. પિતાની ચિંતાઓ વધતી ચાલી. લગ્ન માટે આવતા એકથી એક સારા પ્રસ્તાવો એ ઠુકરાવતી ચાલી.

પિતા એ બહુ સમજાવી આટલા વર્ષોમાં કોણ કોને યાદ રાખે? પણ એનું તો એજ રટણ મારો હરિ આવશે ને મને લઈ જશે. એની એ જિદ્દને મક્કમતા આગળ એમણે પણ હાર માની લીધી. પછી એક દિવસ અચાનક હરિ આવ્યો. પણ એની રાધાને લીધા વિનાજ જતો રહ્યો."

"અશક્ય... તદ્દન અશક્ય!" વાર્તામાં આવેલા એ અણધાર્યા નાટકીય વળાંકને ન સ્વીકારતા શરતથી વિરુદ્ધ એ અધવચેજ બોલી પડ્યો. વાર્તા અટકાવી એ ગામ તરફ જવા ઉપડી. સૂર્યાસ્તની સાથે ઘેરાઈ આવેલ આછા અંધકારમાં ખોવાય રહી.

"અરે નામ તો કહેતી જા."

અધવચ્ચે રસ્તામાંથી એ ફરી વળી. એની આંખો માં તાકી બોલી : "રાધા.."

"ને હું હરિ…" વ્યંગને કટાક્ષથી લદાયેલું હાસ્ય એ સૂના વિસ્તારમાં ગુંજી રહ્યું. એક પણ ક્ષણ વેડફ્યા વિનાજ એ ગતિ પકડી દૂર જવા લાગી. વૈજ્ઞાનિક જીવે પોતાની જીત નિશ્ચિત કરવા ઊંચા અવાજે શબ્દો પહોંચાડ્યા.

"જ્યાં તર્ક ત્યાં શક્યતા નહીંતર બધુજ અશ્ક્ય." પરત જવાબમાં એણે આરંભેલી પંક્તિઓ ને પૂર્ણ કરી એ જતી રહી:

"સંબંધો ના કોઈ ત્રાજવા નથી હોતા,
કોણ આપે કેટલું એવા હિસાબો નથી હોતા,
માનો તો શક્ય ,ના માનો તો અશક્ય,
લાગણીઓનાં કશે પુરાવાઓ નથી હોતા."

અંધકાર ગાઢ થયું ને સન્નાટો વધુ ઘેરો. વહેલી સવારે બસ લેવાની હતી. શીઘ્રએ પોતાનાં આવાસ સ્થળે પહોંચ્યો ને થાકથી નિધાળ જમ્યા વિનાજ ઊંધો પડ્યો. આંખો ક્યારે મીંચાઈ એની જાણ પણ ન થઈ! બારણે પડેલા ટકોરાઓથી ગાઢ નિદ્રા તૂટી. હજી અર્ધી રાત્રીજ થઈ હતી. આમ આવી રીતે કોણ ખટખટાવે? અર્ધી ઊંઘને અર્ધી ચીઢ સાથે એણે બારણું ખોલ્યું.

"ધેર ઈઝ લિમિટ ઓફ એવરીથીંગ!"

"ડેડ?"

પિતાને સામે જોતાંજ એની ઊંઘ ઊડી ગઈ. એમનો ગુસ્સો વાજબી હતો. પિતાને કોલ કરવાનો વાયદો મિત્રોને આપ્યો તો હતો. પણ સાંજે એ બધુંજ વિસરી અન્યજ વિશ્વમાં વિહરી રહ્યો. સ્વાર્થી બની પિતાની લાગણીઓ દુભાવી તો હતી. એની ચિંતામાં આટલા કિલોમીટર દૂર ડ્રાયવીંગ કરી આમ અર્ધી રાત્રીએ આ નાનકડા ગામમાં પહોંચી જવું એ એક પિતાની ચિંતા ને અનન્ય પ્રેમની નિશાની નહિ તો બીજું શું?

"ટેક યોર બેગ. તું હમણાંજ મારી જોડે નીકળીશ."

"પણ...."

"એક શબ્દ નહિ... નાઉ..."

બેગ લઈ એ સીધોજ ગાડીમાં ગોઠવાયો. કોઈને કઈ પણ કહ્યા વિના કે મળ્યા વિનાજ એ રાત્રીના અંધકારમાંજ એ ગામ છોડી નીકળી ગયો.

શહેર પહોંચતા ફરીથી જીવનક્રમમાં ઢળતા અઠવાડિયું નીકળી ગયું. હોસ્પિટલ, ઘર, પિતા એજ નિત્ય ક્રમ ને એજ નિત્ય જીવન. આ બધાની વચ્ચે પણ જો કંઈક નવું ઉમેરાયું તો એ રાધા, એની અશક્ય વાર્તા, એનો એ ચ્હેરોને પેલી અદભુત સાંજ.

એક અજાણી સુંદરી કઈ રીતે એના મનમાં વસી ગઈ? એના વિચારો મનમાં કઈ રીતે ઘર કરી રહ્યા? એની સાથે કોઈ પણ સંબંધમાં બંધાવું તો અશ્કયજ. તો પછી એની એ વાર્તા શબ્દેશબ્દ રગોમાં કેમ વહી રહી? રાધાનો હરિ કે હરિની રાધા, બે શરીર એક આત્મા! મનમાં ગુંજી રહેલ એ અવાજો શાંત થવાનું જાણે નામજ ન લઈ રહ્યા. એની બેચેનીને વિહ્વળતા એને થકાવા લાગી.

"તૈયાર?"

દર રવિવારે પિતા જોડે ટેનિસ રમવા જવાનો ક્રમ આજે એણે તોડ્યો.

"તમે જાઓ. આઈ નીડ સમ રેસ્ટ. નેક્સ્ટ ટાઈમ…"

"ઓકે માઈ સન. હેવ રેસ્ટ. ટેક કેર!"

પિતાના જતાંજ એણે પથારીમાં લંબાવ્યું. એક પડખે, બીજે પડખે, ઊંઘ પણ જાણે રીસાઈ રહી. હરિ, રાધા, લાલ બંગડીઓ વિચારો એ વિચિત્ર સ્વરૂપ ધારણ કર્યું. પથારી છોડી એ ઊભો થઈ ગયો. બાજુના ટેબલ પરથી માની તસ્વીર લઈ એ નિહાળી રહ્યો. એક આંસુ ધીરેથી આંખના ખૂણામાંથી સરી પડ્યું. તસ્વીર ટેબલ પર ગોઠવી એ પિતાના ઓરડામાં ગયો. એક નાની અલમારીમાં એમના ફોટાઓની આલબમનું  વિશાળ સંગ્રહ સચવાયો હતો. ફોટોગ્રાફીની એ કલામાં એને પિતાની જેમ બહુ રસ ન હતો. પણ આજે અચાનક એને બાળપણની તસવીરો નિહાળવાની તીવ્રતા થઈ. એના માટે ખાસ મોટી મોટી આલબમ પિતાએ તૈયાર કરી હતી. માની જોડે તો એક પણ તસ્વીર નહિ અને હોઈ પણ કેમ? એની તસવીરો પણ દસમી વર્ષગાંઠ પછીનીજ હતી.

પિતાને જયારે પણ પૂછતો તર્ક યુક્ત ઉત્તર મળતો. પત્નીનાં અવસાન પછી અચાનક પુત્રને એકલા હાથે ઉછેરવાની આવી ગયેલ એ અણધારી નવી જવાબદારીની વચ્ચે આ પ્રવૃત્તિ ઓ અજાણ્યેજ પાછળ છૂટી ગઈ.

"દસ વર્ષનો નાનકડો છોકરો..." અચાનકજ રાધાની વાર્તાના શબ્દો એના ભૂતકાળ જોડે ભળવા માંડ્યા.

"આશિષ... હરિ..."

"પગની કચડાયેલી આંગળીઓ... પીસાનીના ટાંકાઓ?"

એના જીવનની વાસ્તવિકતાને રાધાની વાર્તાને કંઈક ખૂટતું હોવાની એ વિસ્મયથી ભરપૂર ભાવના. એના હાથો આખી અલમારીને ખૂંદી વળ્યાં. એક એક આલબમ એ ટટોલી રહ્યો. એક છેલ્લું આલબમ પણ અલમારીના એકદમ અંદરના ખૂણેથી ખેંચી કાઢી. એની સાથેજ એક જૂની પ્લાસ્ટિકની કોથળી બહાર ખેંચાઈ આવી. એને ધીરેથી ખંખેરી એણે સાવચેતીથી ખોલી જોઈ. એના બાળપણની મોજડી. પિતાએ એની યાદોને કેવી પ્રેમથી સંગ્રહી હતી! સાચવીને ફરીથી એને કોથળીમાં સરાવી અલમારીમાં સચકવા ગયો કે આંખો પહોળી થઈ રહી. કોથળી ફરીથી બહાર ખેંચી મોજડી હાથમાં લીધી. સીધોજ દોડી એ પોતાના ઓરડામાં પહોંચ્યો. કેમ્પમાંથી પરત થઈ થાક ને આળસે હજી બેગ અનપેક કરી ન હતી. ઉતાવળે એણે બેગમાંથી પિતા માટે ભેટમાં લાવેલ મોજડી બહાર નીકાળી. બંને મોજડીઓને એણે એક સાથે ઊઠાવી. એજ દોરીઓ, એજ તાણાવાણા, પારંપરિક વ્યવસાયની સમાન છાપ ને બંને મોજડીઓને તળિયે કારીગરીની છાપ છોડતો એ સિંહનો મોહર. એનાં હૃદયના ધબકારા જાણે બહાર સંભળાવા લાગ્યા.

"હું રાધા…" ફરીથી કાન રણકવા માંડ્યા. "ને હું કોણ? "

"આમ હોમ…"

ઓરડામાં પ્રવેશતા પિતાએ એના હાથમાંની મોજડી જોઈ અને એક મૂર્તિ સમાન સ્તબ્ધ થઈ રહ્યા.

"હું કોણ ડેડ? આશિષ? કે હરિ?" આંખોના અશ્રુ ઉત્તર મળવાની રાહ ન જોઈ શક્યા. પૂછાયેલા પ્રશ્નથી એ સ્તબ્ધ મૂર્તિ અશ્રુથી ભીંજાવા માંડી. એકજ ક્ષણમાં પોતાનું સાચવી રાખેલ વિશ્વ કોઈ છીનવી રહ્યું હોઈ એમ એ વિખરાય રહ્યા:

"આઈ લવ યુ માય સન. હું તારા વિના જીવી ન શકીશ. હું તો મરી જ જઈશ..." જમીન પર ઢળી પડેલ પિતાને એણે ગળે લગાવી દીધા.

"આઈ લવ યુ ટૂ ડેડ, હું તમને છોડી ક્યાંય જઈશ નહિ. યુ આર ઘી બેસ્ટ ડેડ ઓફ ઘી વર્લ્ડ." જમીન પરથી ઉઠાવી પાસેના સોફા પર એ પિતાને ગોઠવી પોતે એમના ગૂંથણનો સ્પર્શ કરતા નીચે બેસી પડ્યો.

"એક વાર બધુંજ કહી દો પ્લીઝ. મારા અસ્તિત્વની વાસ્તવિકતા શું?"

આંખો લૂછી દીકરાના હાથ હાથમાં લઈ એમણે વાસ્તવિકતા પરથી પરદો ઊઠાવ્યો.

"એક દિવસ અચાનક એક બાળક ગાડી આગળ આવી ગયું. લોહીલોહાણ હાલતમાં એને હોસ્પિટલ લઈ ગયો. એની સારવારમાં કોઈ કસર છોડી નહિ. માથાનાં ભાગે ઊંડો ઘા થયો હતો. હોશમાં આવતાજ ડોક્ટર એ કહ્યું એની યાદશક્તિ જતી રહી. પુલીસ સ્ટેશનમાં માહિતી આપી, લોકલ ટીવી પર જાહેરાતો કરાવી, સમાચાર પત્રોમાં છપાવ્યું. પણ બધુજ વ્યર્થ. પત્નીનાં અવસાનથી જીવનમાં વ્યાપેલ એકલતામાં સાથ આપવા ઈશ્વરે જાણે એક ફરિસ્તો મોકલી આપ્યો. ને હરિમાંથી એ મારો આશિષ બની ગયો. "પિતાની ભીંજાયેલ આંખોને સાફ કરતા એ ખુશીથી ઊછળી પડ્યો. "લેટ્સ ગો ડેડ…"

"અરે પણ ક્યાં?"

"મારે ગામ !" ગાડી લઈ બંને શીઘ્ર નીકળ્યા. રસ્તામાંથી હરિ એ પોતાની રાધા માટે લાલ લાલ બંગડીઓ ખરીદી લીધી. પહોંચતાં પહોંચતાં સાંજ થઈ. સીધાજ સરપંચને મળી બધી વિગતો આપી.

"એ કહેતી હતી મારો હરિ જરૂર આવશે ને મને લઈ જશે." અને વૃદ્ધ પિતાનું હૃદય ફાટી પડ્યું. "રાધા ક્યાં છે?" મનમાં ઊંડો ધ્રાસ્કો ઉઠ્યો.

ફાટેલા હૃદયને સંકેલતું વૃદ્ધ શરીર પણ ફસડાઈ પડ્યું.

"આપ અહીંથી ગયા એ સાંજે જ નિત્ય ક્રમ અનુસરતા એ તળાવ કાંઠે જતી રહી. જતા જતા કહેતી ગઈ કે બાપુ સાચેજ હરિ મને વિસરી ગયો. અને મારી દીકરી પરતજ ના થઈ. તળાવમાંથી એનું શબ....."

એક પણ શબ્દ આગળ સાંભળવો ન હોય એમ હરિ એ દોડ મૂકી. આંખોનાં પૂરને ઊંડા સ્વાશછોશ્વાસ સાથે એ તળાવને કાંઠે ઊંધો પડ્યો. હાથો માની લાલલાલ બંગડીઓ એક એક કરતી તળાવમાં વહી રહી ને એક પરીચિત અવાજ ચારે તરફ ગૂંજી રહ્યો:
"સંબંધોના કોઈ ત્રાજવા નથી હોતા,
કોણ આપે કેટલું એવા હિસાબો નથી હોતા,
માનો તો શક્ય, ના માનો તો અશ્ક્ય,
લાગણીઓ ના કશે પુરાવાઓ નથી હોતા."