ଭୀଷ୍ମ ପିତାମହ

ମହାଭାରତର ଶ୍ରେଷ୍ଠନାୟକ ସେ 

ପିତାମହ ଦେବବ୍ରତ ।

ସଭକ୍ତି ଚିତ୍ତରେ ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀଚରଣେ

କରେ କୋଟି ପ୍ରଣିପାତ ।। 

ହେ ବୀରପୁଙ୍ଗବ ! ପ୍ରବୀଣ ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞ

ତତ୍ତ୍ୱଦର୍ଶୀ ନ୍ୟାୟବନ୍ତ ।

ଶୌର୍ଯ୍ୟ-ବୀର୍ଯ୍ୟ-ଧୈର୍ଯ୍ୟ-ଔଦାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ରତୀ

ସର୍ବଗୁଣେ ବିଭୂଷିତ ।। 

ଭରତଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ସୂତ୍ରେ

'ପ୍ରତୀପ' ନାମେ ରାଜନ ।

ପ୍ରତୀପଙ୍କ ପୁତ୍ର ଅଟନ୍ତି 'ଶାନ୍ତନୁ'

ରାଜା ସୁଖ୍ୟାତି ସମ୍ପନ୍ନ ।। 

ପିତ୍ରାଜ୍ଞାପାଳନ କରିଣ ଶାନ୍ତନୁ

ଗଙ୍ଗାଙ୍କୁ ବିବାହ କଲେ ।

ଗଙ୍ଗା ଦେବୀଙ୍କର ବିଚିତ୍ର ସର୍ତ୍ତକୁ

ଅକ୍ଷରାକ୍ଷରେ ମାନିଲେ ।।

ଗୋଟି ଗୋଟି କରି ସାତଟି ପୁତ୍ରଙ୍କୁ

ସ୍ୱଶରୀରେ ଭସାଇଲେ ।

ଅଷ୍ଟମ ପୁତ୍ରକୁ ଭସାଇବାବେଳେ

ଶାନ୍ତନୁ ବାରଣକଲେ ।। 

ହେ ରାଜନ!ତୁମେ ସର୍ତ୍ତ କଲ ଭଙ୍ଗ

ତୁମକୁ ମୁଁ ଛାଡିଯିବି ।

ଏ ଜନମେ ଆଉ ଭେଟ ନହୋଇବ 

ତୁମ କଥା ଭାବୁଥିବି ।। 

ପୁତ୍ର ସହ ଦେବୀ ସ୍ୱଦେହରେ ଲୀନ 

ହୋଇଗଲେ ଯେ ସତ୍ୱର ।

ମାତାପୁତ୍ରଙ୍କୁ ଦୁଃଖରେ ଦେଇ ବିଦାୟ

ଶୋକରେ ହେଲେ ଅସ୍ଥିର ।। 

ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ବ୍ରତ ପାଳିଣ ରାଜନ 

ରାଜକାର୍ଯ୍ୟେ ଦେଲେ ଧ୍ୟାନ ।

ପୁତ୍ର ତୁଲ୍ୟ ପାଳି ରାଜ୍ୟର ପ୍ରଜାଙ୍କୁ

କରିଲେ ରାଜ୍ୟ ଶାସନ ।।

ଦୀର୍ଘବର୍ଷ ପରେ ଏକଦା ଶାନ୍ତନୁ

ନଦୀ ତୀରେ ଭ୍ରମୁଥିଲେ ।

ପତ୍ନୀଙ୍କ ସହିତ ନବଯୁବକକୁ

ସେହିଠାରେ ଭେଟିଥିଲେ ।। 

ପତିପତ୍ନୀଙ୍କର କଥୋପକଥନେ

ମାତାଙ୍କୁ ପୁତ୍ର କହିଲା ।

ମୋ ଧନୁର୍ବାଣଯେ ଗଙ୍ଗାର ସ୍ରୋତକୁ

କ୍ଷଣକେ ଅଟକାଇଲା ।। 

ଏ ସମୟେ ପତ୍ନୀ ପୁତ୍ର ପରିଚୟ

ସ୍ୱାମୀଙ୍କୁ କରାଇଥିଲା ।

ପିତାପୁତ୍ରଙ୍କର ଅପୂର୍ବ ମିଳନ

ସେହି ସ୍ଥାନେ ହୋଇଥିଲା ।। 

ପୂଜ୍ୟ ପିତା ପୁତ୍ର ନାମ ବିଷୟରେ 

ଜିଜ୍ଞାସା ତ କରିଥିଲେ ।

ମାତାଶ୍ରୀ ମୋହର 'ଦେବବ୍ରତ' ବୋଲି

ନାମଟି ଯେ ଦେଇଥିଲେ ।। 

ପିତା ଓ ପୁତ୍ରଙ୍କୁ ଦେଇଣ ବିଦାୟ 

କରିଲେ ସ୍ୱୟଂ ପ୍ରସ୍ଥାନ ।

ଉଭୟେ ଦେଲେ ବି ଅଶ୍ରୁଳ ବିଦାୟ

କଲେ ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ଗମନ ।। 

ହସ୍ତିନାପୁରର ଯୁବରାଜ ପଦେ

ଅଭିଷିକ୍ତ ଦେବବ୍ରତ ।

ପିତାଶ୍ରୀଙ୍କ ଠାରୁ ରାଜନୀତି ଶିଖି

କରିଲେ ପ୍ରଜାଙ୍କ ହିତ ।। 

ଏକଦା ଯମୁନା ତଟରେ ଶାନ୍ତନୁ।

ଦେଖିଲେ ତ ରୂପବତୀ ।

ସେ ଥିଲେ କୈବର୍ତ୍ତଙ୍କର କନ୍ୟାରତ୍ନ

ତା' ନାମଟି ସତ୍ୟବତୀ ।। 

ତା' ଦେହରୁ ଦିବ୍ୟ ସୁଗନ୍ଧ ମହକ

ମହକୁଥିଲା ସତତ ।

ସେ କନ୍ୟାର ରୂପଲାବଣ୍ୟକୁ ଦେଖି

ରାଜା ହେଲେ ବିମୋହିତ ।।

ସେ ସତ୍ୟବତୀକୁ ବିବାହ ପ୍ରସ୍ତାବ

ଦେଲେ ହସ୍ତିନା ରାଜନ ।

କହିଲା ରୂପସୀ ପିତାଙ୍କୁ ଏକଥା !

କର ତୁମେ ନିବେଦନ।। 

କୈବର୍ତ୍ତଙ୍କ ଆଗେ ହସ୍ତିନା ନରେଶ

ଦେଲେ ବିବାହ ପ୍ରସ୍ତାବ ।

ମୋ ସର୍ତ୍ତକୁ ଯେବେ ମାନିବ ରାଜନ

କନ୍ୟା ତୁମ ପତ୍ନୀ ହେବ ।। 

ତୁମ ଔରସରୁ ମୋ କନ୍ୟା ଗର୍ଭରୁ

ଯେବେ ହେବ ପୁତ୍ର ଜନ୍ମ ।

ସେ ହେବ ହସ୍ତିନା ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ

ଏ ସତ୍ୟଗିର ରାଜନ ।। 

ଏହି ସର୍ତ୍ତେ ରାଜା ହୋଇଲେ ମଉନ

ଫେରିଲେ ନିଜ ଭବନ ।

ରାଜକାର୍ଯ୍ୟେ ସଦା ହୋଇଲେ ବିମୁଖ 

ଉଦାସ ହେଲେ ରାଜନ ।।

ଏତାଦୃଶ ସ୍ଥିତି ଦେଖି ପିତାଙ୍କର

ପୁତ୍ର ହୋଇଲେ ଦୁଃଖିତ ।

କୈବର୍ତ୍ତ ସମୀପେ କରିଲେ ବିନତି 

ବିମାତା ପିତା ନିମିତ୍ତ ।। 

ପୁନର୍ବାର ସେହି ପୂର୍ବର ସର୍ତ୍ତକୁ

ଯୁବରାଜେ ସୂଚାଇଲେ ।

ଏ ଦୃଢ ସର୍ତ୍ତକୁ ଦୃଢତାର ସହ

ଦେବବ୍ରତ ମାନିନେଲେ ।। 

ତଥାପି କୈବର୍ତ୍ତ କଲେ ଅବିଶ୍ବାସ

ଦେବବ୍ରତଙ୍କ ବଚନେ ।

ଭବିଷ୍ୟତେ ନିଶ୍ଚେ ତୁମର ସନ୍ତାନ

ବସିବ ଯେ ସିଂହାସନେ ।। 

ଅବିଶ୍ୱାସ ଆଉ ସନ୍ଦେହ ବଚନ 

ହେଲା ତାଙ୍କୁ ଯେ ଅସହ୍ୟ ।

ଦଶ ଦିଗପାଳ ଓ ଧର୍ମକୁ ସାକ୍ଷୀ

କରେ ଶପଥ ନିଶ୍ଚୟ ।।

ଆଜିଠାରୁ ମୁହିଁ ଭୀଷଣପ୍ରତିଜ୍ଞା

କରୁଛି ଦୃଢ ଭାବରେ ।

ପିତୃ ମାନ ଲାଗି ବାହା ମୁଁ ନ ହେବି

କଥା ଦେଲି ନିଶ୍ଚିତରେ ।। 

ଭୀଷଣ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରିଥିବା ଯୋଗୁଁ 

ନାମ ହେଲା ତାଙ୍କ ଭୀଷ୍ମ ।

ଆଜୀବନ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ହୋଇଗଲେ

ରଖିଲେ କୁଳ ସୁନାମ ।। 

ସୋମବଂଶେ ଜନ୍ମ ହେଲେ ସୁକ୍ଷତ୍ରିୟ

'ଗୋତ୍ର'ଯେ ବୈୟାଘ୍ରପାଦ ।

ଦେବବ୍ରତଙ୍କର ସାଙ୍କୃତ୍ୟ 'ପ୍ରବର' 

ପୂର୍ବଜ ଯେ ଥିଲେ ଭରତ ।। 

କୁରୁ-ପାଣ୍ଡବଙ୍କ ଥିଲେ ପିତାମହ

ଭାର୍ଗବଙ୍କ ପ୍ରିୟ ଶିଷ୍ୟ ।

ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଧନୁର୍ଦ୍ଧର ଥିଲେ ଏ ମହୀରେ

ନଥିଲେ ଯୋଦ୍ଧା ତାଦୃଶ ।।

ଇଚ୍ଛାମୃତ୍ୟୁ ବର ଦେଇଥିଲେ ପିତା

ପ୍ରିୟପୁତ୍ର ଯେ ଭୀଷ୍ମଙ୍କୁ ।

ନିଜ ଇଚ୍ଛା ବିନା କଦାପି ସେ ମୃତ୍ୟୁ

ନ ଆସିବ ନିକଟକୁ ।। 

ପରମଧାର୍ମିକ ଥିଲେ ଦେବବ୍ରତ

ସତ୍ୟନିଷ୍ଠ-ଦୟାବନ୍ତ ।

ତ୍ୟାଗ ଓ ଆଦର୍ଶ ତାଙ୍କ ଜୀବନର

ହୋଇଥିଲା ମୂଳମନ୍ତ୍ର ।। 

ବାସୁଦେବଙ୍କର ଥିଲେ ଅତି ପ୍ରିୟ 

କୃଷ୍ଣେ କରି ସଦା ଭକ୍ତି ।

ଧର୍ମ-ନୀତି ଶାସ୍ତ୍ର ଚର୍ଚ୍ଚା କରି ସଦା

ପାଉଥିଲେ ଆତ୍ମତୃପ୍ତି ।। 

ପୁତ୍ରତୁଲ୍ୟ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କୁ ସର୍ବଦା

ଦେଉଥିଲେ ଧର୍ମଜ୍ଞାନ ।

ତଥାପି ପୁତ୍ରାନ୍ଧେ ହୋଇ ଅନ୍ଧୀଭୂତ

ହରାଇଲେ ସଦଜ୍ଞାନ ।।

ଆତ୍ମୀୟ ଶତପୌତ୍ରଙ୍କୁ ପିତାମହ

ଦେଉଥିଲେ ନୀତିଶିକ୍ଷା ।

ଗୁରୁଜନ ଆଜ୍ଞା କରିଣ ଅବଜ୍ଞା 

ଧର୍ମକୁ କଲେ ଉପେକ୍ଷା ।। 

ଅଧର୍ମୀ-ଅନ୍ୟାୟୀ ଥିଲେ ଶତପୁତ୍ର

ନୀତିଭ୍ରଷ୍ଟ-ପଥଭ୍ରଷ୍ଟ ।

ପାଣ୍ଡବଙ୍କ ଶିରୀ ଦେଖୁ ତ ନ ଥିଲେ 

ହୋଇଥିଲେ ବୁଦ୍ଧିଭ୍ରଷ୍ଟ ।। 

ଏ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟୁ କ୍ଷାନ୍ତ ରହିବାକୁ

ଉପଦେଶ ଦେଉଥିଲେ ।

ତଥାପି କାହାକୁ ଖାତିରି ନକରି

ଅକର୍ମ ଯେ କରୁଥିଲେ ।। 

ପିତାମହଙ୍କର ସବୁ ଆଦେଶକୁ

କରିଥିଲେ ପାଣିଗାର ।

ବେଖାତିରି ଆଉ ହେୟ ଜ୍ଞାନ କରି

ଭୁଲିଥିଲେ ସଦାଚାର ।।

ଏସବୁ ସତ୍ତ୍ୱେ ବି ଭୀଷ୍ମପିତାମହ

ଅଧର୍ମ ପକ୍ଷରେ ରହି ।

ବହୁ ଦୁଃଖ-କଷ୍ଟ-ଯନ୍ତ୍ରଣା ଭୋଗିଲେ

ଅପମାନ ସବୁ ସହି ।। 

ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ ଅନୁରୋଧ ରକ୍ଷାକରି

ଯୁଦ୍ଧେ ହେଲେ ସେନାପତି ।

ତଥାପି ଭାଗ୍ୟର ବିଡମ୍ବନା ଥିଲା

ନ ପାଇଲେ କେବେ ଶାନ୍ତି ।। 

ଅଠରଦିନର ଯୁଦ୍ଧେ ପିତାମହ

ନେତୃତ୍ୱ ଯେ ଦଶଦିନ ।

ଅଷ୍ଟାଦଶ-ଅନ୍ତେ ଶେଷ ପରିଣତି

ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଯେ ଦୁର୍ଦ୍ଦିନ ।। 

ଅର୍ଜୁନ ସାୟକେ ହେଲେ ଶରଶାୟୀ

ପୁଣି ସେ ରକ୍ତରଞ୍ଜିତ ।

ଶତାଧିକ ଶର ଶରୀରେ ଭେଦିଲା

ମହାରଥୀ ହେଲେ ସୁପ୍ତ ।।

ଶରଶଯ୍ଯାରେ ସେ ଆଠାବନ ଦିନ

ହୋଇଥିଲେ ଶଯ୍ୟାଶାୟୀ 

ଯୁଧିଷ୍ଠିରଙ୍କୁ ସେ ଚତୁର୍ବର୍ଗ ଜ୍ଞାନ

ଦେଇଥିଲେ ପ୍ରୀତ ହୋଇ ।। 

ଅନୁଶାସନ ଓ ରାଜନୀତି ଶିକ୍ଷା

ବିଶଦେ ଦେଲେ ବୁଝାଇ ।

ପ୍ରିୟ ପାଣ୍ଡବଙ୍କୁ କଲେ ଆଶୀର୍ବାଦ

ହସ୍ତିନା ଦାୟିତ୍ୱ ଦେଇ ।। 

ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଉତ୍ତରାୟଣ ସମୟରେ

ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ।

ଏକଶତ ପଚାଶ ବର୍ଷ ବୟସେ

ଇଚ୍ଛାରେ ତ୍ୟଜିଲେ ପ୍ରାଣ ।। 

ଧନ୍ୟ ଦେବବ୍ରତ ଧନ୍ୟ ତୁମେ ଭୀଷ୍ମ

ସଦାଧନ୍ୟ ପିତାମହ ।

ପୁରାଣେତିହାସେ ତୁମ ଯଶକୀର୍ତ୍ତି

ରହିବ ଚିର ଅକ୍ଷୟ ।।