Library
છેલ્લી નજર
છેલ્લી નજર
શિમલાની ખુશનુમા સવારનો રંગ સાંજ પડતાં તો સાવ સફેદ થઇ ગયો હતો. અણધાર્યા આવેલા બરફનાં તોફાને આખાં શિમલાને ઝપેટમાં લઇ લીધું હતું. રસ્તાઓ, વૃક્ષો, વાહનો બધું જ બરફની ચાદરમાં ઢંકાઈ ગયું હતું. નીરવ શાંતિ થોડી વાર પહેલાનાં તોફાનનો પડઘો પાડતી વાતાવરણને ઘેરી વળી હતી. કૈક આવું જ તોફાન સૌમ્યાનાં મનમાં પણ ચાલી રહ્યું હતું. શહેરની ભીડભાડથી દૂર, પોતાનાં નાનાં કોટેજના ડ્રોઈંગરૂમની ઇઝીચેર પર સૌમ્યા આંખ બંધ કરીને બેઠી હતી. બાજુમાં પડેલા કેસેટ પ્લેયરમાંથી શાસ્ત્રીય સંગીતના સૂરો વહી રહ્યા હતા. “અબ ના માનત શ્યામ...” એક ઘેરો પુરુષ સ્વર આખા ઓરડામાં પડઘાતો હતો. પ્રખ્યાત શાસ્ત્રીય ગાયક અને સૌમ્યાના પતિ સૌમિલ શાહના અવાજમાં ઠુમરી વાગી રહી હતી. સૌમ્યાના ચહેરાના હાવભાવ ગીતની સાથે બદલાતા જતાં હતા. એક અજબ પ્રકારની વિષાદની રેખાઓ સૌમ્યાના ચેહરા પર પથરાયેલી હતી. સૌમિલ, સૌમ્યા અને ક્રિશ્ના. સરસ મજાનો નાનકડો સંસાર હતો એમનો. સૌમિલ શાસ્ત્રીય સંગીતનો જાણકાર, પ્રખ્યાત ગાયક અને સૌમ્યા કથ્થકની વિખ્યાત નૃત્યાંગના. ક્રિશ્ના એમની 20 વર્ષની દીકરી. સૌમિલની ગાયકી પર જયારે સૌમ્યા નૃત્ય પ્રસ્તુત કરતી ત્યારે અનોખો સંગમ રચાતો. સાક્ષાત શિવ-પાર્વતી ધરતી પર ઊતરી આવ્યા હોય એવું લાગતું. સૌમ્યાની ફક્ત એક જ નબળાઈ હતી, એનો ગુસ્સો. સૌમ્યાથી ખોટું સહન ન થતું. એ તરત જ ગુસ્સે થઇ જતી. જયારે સૌમિલ એ બાબતે થોડી બાંધછોડ કરી લેવામાં માનતો. બસ આ જ કારણે એમની વચ્ચે ક્યારેક ચકમક ઝરી જતી. સૌમ્યાને પછીથી અફસોસ પણ થતો પોતાના ગુસ્સા પર. ત્યારે સૌમિલ હસીને કહેતો, “તારો આ ગુસ્સો ક્યારેક મારો જાન લઈને રહેશે.” સૌમિલના મજાકમાં કહેવાયેલા શબ્દો સાચા પડ્યા હતા. આજથી બરાબર એક વર્ષ પહેલા એ ત્રણેય બહાર ગયા હતા. કાર હંમેશા સૌમ્યા જ ચલાવતી. મુંબઈનું વરસાદી વાતાવરણ બરાબરનું જામ્યું હતું. વરસાદને લીધે રસ્તાઓ ચીકણા થઇ ગયા હતા. કોઈક વાતે સૌમિલ અને સૌમ્યા વચ્ચે માથાકૂટ થઇ ગઈ. સૌમ્યા ગુસ્સાને લીધે કારને કંટ્રોલ ન કરી શકી. કાર ધડાકાભેર એક થાંભલા સાથે અથડાઈ. સૌમ્યા તો બચી ગઈ, પણ સૌમિલ અને ક્રિશ્ના ન બચી શક્યા. સૌમ્યા વારંવાર પોતાના કરેલા ગુસ્સાની માફી માંગતી રહી, પણ હસતા મુખે સૌમિલ દ્વારા હંમેશા કહેવાતું ‘ઇટ્સ ઓકે!’ ક્યારેય સાંભળવા ન મળ્યું. આ ઘટનાની બહુ જ ઊંડી અસર થઇ સૌમ્યાનાં મન પર. એ પોતાની નામ, દામ, શોહરતભરી જિંદગી છોડીને ગુમનામીના અંધારામાં ડૂબી ગઈ. મુંબઈથી પોતાની કરિયર અધવચ્ચે જ છોડીને એ શિમલા આવી ગઈ. છેલ્લા એક વર્ષથી એ સાવ એકલવાયું જીવન જીવતી હતી. એક સમયની પ્રખ્યાત કલાકાર, કે જે હંમેશા પોતાના ચાહકો, પ્રશંસકોથી ઘેરાયેલી રહેતી હતી, હવે સાવ એકાકી થઇ ગઈ હતી. સૌમ્યાએ પોતાની જાતને દુનિયાથી અલિપ્ત કરી દીધી હતી. ધીરે ધીરે એકલતાની અસર એનાં મગજ પર થવા માંડી. એ ક્યારેક કલાકો સુધી બારીની બહાર અનિમેષ નિહાળ્યા કરતી તો ક્યારેક મનમાં કલ્પેલા લોકો સાથે વાતો કર્યા કરતી. આસ પાડોશના લોકોએ શરૂઆતમાં એની સાથે વાત કરવાની કોશિશ કરી જોઈ, પણ એનાં આવાં વિચિત્ર વર્તન પછી કોઈ એને બોલાવતું નહિ. બધાં એને પાગલ, ચક્રમ કહેતા. સૌમ્યાને એની કોઈ પડી નહોતી. એણે પોતાની આસપાસ એક મનોવિશ્વ રચી દીધું હતું. જેમાં બહારના કોઈને પ્રવેશની અનુમતિ નહોતી. આજે એ સવારથી જ બેચેન હતી. ફરી ફરીને અકસ્માતનો એ દિવસ યાદ આવી રહ્યો હતો. સૌમિલ અને ક્રિશ્નાનાં મોત માટે સૌમ્યા પોતાને જ જવાબદાર માનતી હતી. માનસિક અસ્થિરતા, એકલતા અને એમાંય મન પર રહેલો અપરાધભાવ. સૌમ્યાને થયું, ‘આવું જીવન જીવીને શું ફાયદો? જેના માટે જીવતી હતી એ તો હવે પોતાની જ ભૂલને લીધે સાથ છોડીને જતાં રહ્યા.’ એ નાજુક ક્ષણે સૌમ્યાને આત્મહત્યા માટે પ્રેરિત કરી દીધી. ટેબલની બાજુનાં ખાનામાં ઊંઘની ગોળીઓની શીશી પડી હતી. એ ઉભી થઈને એ લેવા ગઈ.
બરાબર એ જ સમયે એના દરવાજા પર ટકોરા પડ્યા. સૌમ્યાના હાથમાંથી દવાની બોટલ પડી ગઈ. “કોઈ ઘરમાં છે? બહાર બહુ તોફાન છે. હું ફસાઈ ગઈ છું.” કોઈ બહારથી મદદની પોકાર કરતુ હતું. સૌમ્યાને પળવાર તો ખબર જ ન પડી કે શું કરવું. “પ્લીઝ, દરવાજો ખોલો ને, બસ આજની રાત આશ્રય આપી દો.” ફરીથી અવાજ આવ્યો. સૌમ્યા થોડો સમય એમ જ ઊભી રહી. દરવાજા પરથી કોઈના પગલાંનાં પાછાં ફરવાનો અવાજ આવ્યો. કદાચ પેલો અજાણ્યો આગંતુક નિરાશ થઈને પાછો ફરી રહ્યો હતો. સૌમ્યા એકદમ દોડી અને દરવાજો ખોલ્યો. બાવીસેક વર્ષની એક છોકરીએ પાછળ ફરીને જોયું. “ઓહ, થેંક યુ વેરી મચ.” કહેતી એ અંદર જ આવી ગઈ. “જુઓને, અચાનક જ તોફાન ચાલુ થઇ ગયું અને હું રસ્તામાં જ ફસાઈ ગઈ. આમ તો હું કોઈને શોધવા નીકળી હતી પણ હું પોતે જ ખોવાઈ ગઈ છું.” પેલી છોકરી નોન સ્ટોપ બોલે જતી હતી. સૌમ્યા તો હજી બહાર જ ઊભી હતી.
“ઓહ સોરી. તમે અંદર તો આવી જાવ.” એ સૌમ્યાને દોરીને અંદર લઇ આવી.
“મારું નામ મોસમ. પણ આ ઘરમાં આટલું અંધારું કેમ છે? કદાચ લાઈટ જતી રહી હશે નહિ? કંઈ વાંધો નહિ. મારી પાસે ટોર્ચ છે.” કહેતાં એણે ટોર્ચ ચાલુ કરી. નાના એવા રૂમમાં અજવાળું થઇ ગયું. કાયમ લગભગ અંધકારમાં જ રહેવા ટેવાયેલી સૌમ્યાની આંખો આટલા બધાં પ્રકાશથી અંજાઈ ગઈ. એણે પોતાના ચહેરો છુપાવી દીધો. મોસમ અચરજથી સૌમ્યાને જોઈ રહી. ચોળાઈ ગયેલ સાડી, કેટલાય દિવસથી ન ઓળેલું માથું, સાવ સુસ્ત અને નંખાઈ ગયેલું શરીર... મોસમને પળવાર તો થયું ક્યાંક ઉલમાંથી ચૂલમાં ન પડી હોય તો સારું! સૌમ્યાએ ધીરે રહીને પોતાનો હાથ હટાવ્યો. “ટોર્ચ શું કામ કરી? મને અંધારામાં રહેવાની આદત છે, સમજી?” સૌમ્યાએ સહેજ ગુસ્સા અને અણગમાથી કહ્યું. “ત્યાં અંદર રૂમ છે. જા, જઈને સૂઈ જા. સવારે જતી રહેજે.” સૌમ્યાને આ છોકરીથી અકારણ જ નફરત થઇ આવી.
“તમે પ્રખ્યાત કથ્થક ડાન્સર સૌમ્યાદેવી છો ને? ઓહ ગોડ, તમે નહિ માનો, પણ હું તમને શોધતી જ અહીં શિમલા આવી હતી. અને જુઓ તો ખરાં, કેવા સંજોગોમાં આપણો મેળાપ થયો?” મોસમ ખુશીથી ઉછળી જ પડી. સૌમ્યાની આ હાલતમાં ય મોસમે એને ઓળખી લીધી. નાનપણથી લઈને અત્યાર સુધી મોસમે દેવીની જેમ એને ચાહી હતી. પછી ન ઓળખવાનો તો સવાલ જ નહોતો ને! એણે આવેશમાં સૌમ્યાના બંને હાથ ચૂમી લીધા. “મેમ, હું તમારી બહુ મોટી ફેન છું. તમારા પ્રોગ્રામ જોઇને જ મોટી થઇ છું. તમે મારા આદર્શ છો મેમ. તમને કથ્થક કરતા જોઇને મેં પણ કથ્થકની તાલીમ લીધી છે. ઓહ મેમ, હું આજે ખુબ જ ખુશ છું.” મોસમની ખુશી સમાતી જ નહોતી. ઘેરથી જીદ કરીને એ દસ દિવસ માટે શિમલા આવી હતી. ફક્ત સૌમ્યાની તલાશમાં. આટલા દિવસોથી એ શિમલામાં સૌમ્યાને શોધતી હતી. હવે પપ્પાએ આપેલી મુદ્દત અને મોસમની ધીરજ બંને ખૂટી ગયા હતા. એ લગભગ નિરાશ જ થઇ ગઈ હતી. ત્યાં જ એનો ભેટો સૌમ્યા સાથે થઇ ગયો. સૌમ્યા તો નવાઈથી મોસમને જોઈ જ રહી. આખા શિમલામાં કોઈ એને ઓળખાતું નહોતું. ‘કથ્થક’ આ શબ્દ તો જાણે વર્ષો પછી સાંભળ્યો હોય એવું લાગ્યું સૌમ્યાને.
“તને કેમ ખબર પડી કે હું અહિયાં રહું છું? મેં તો કોઈને કહ્યું જ નથી.” સૌમ્યાએ સહેજ કડકાઈથી પૂછ્યું.
“ઓહ મેમ, ઇટ્સ સો ઇઝી. યાદ છે તમે ‘કલાવૃંદ’ નામનાં એક મેગેઝીનનાં ઈન્ટરવ્યુમાં શિમલાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. જીવનનાં પાછલાં વર્ષો તમને શિમલામાં વિતાવવા ગમશે એવું તમે કહ્યું હતું. બસ એ જ વાતને પકડીને હું અહિયાં આવી ગઈ. મને ચોક્કસ ખાતરી હતી કે તમે મને જરૂર મળી જશો.”
“મળી લીધું ને? હવે તું જઈ શકે છે.” સૌમ્યા એ પોતાની નારાજગી બતાવતા કહ્યું.
“અરે મેમ, એમ નહિ. મારી એક વિનંતી છે. મારે તમારી પાસેથી નૃત્યની તાલીમ લેવી છે.”
“નહિ. મેં નૃત્ય કરવાનું અને શિખવાડવાનું ક્યારનું મૂકી દીધુ છે.” સૌમ્યાએ સાફ ના પડી દીધી.
“પ્લીઝ મેમ, હું ઘણી આશા લઈને આવી છું તમારી પાસે. થોડા દિવસ માટે. તમે કહો એટલા દિવસ. મને બસ તમારી પાસેથી નૃત્ય શીખવું છે.” મોસમ વિનવી રહી સૌમ્યાને. પણ સૌમ્યાએ નક્કી કરી રાખ્યું હતું કે એ હવે ક્યારેય નૃત્ય નહિ કરે.
“મેમ, મારા બદલે જો તમારી પોતાની દીકરી હોત તો તમે એને પણ ના જ પડી હોત? હું નહિ, પણ તમારી દીકરી તમને વિનંતી કરી રહી છે એમ સમજીને માની જાવ, પ્લીઝ.” મોસમે છેલ્લો પ્રયત્ન કરતા કહ્યું.
મોસમે અજાણતા જ સૌમ્યાની દુખતી નસ પર હાથ રાખી દીધો હતો. ક્રિશ્નાને યાદ કરીને સૌમ્યાની આંખ ભરાઈ આવી. એણે પહેલીવાર નીરખીને મોસમને જોઈ. સપ્રમાણ દેહલતા, ગોળ સુંદર મોં,લાંબા કાળા વાળ અને નિર્દોષ હરિણી જેવી આંખો. અદ્દલ ક્રિશ્ના જેવી જ આંખો હતી મોસમની. નિર્દોષતા અને અલ્લડતાનો એવો સંગમ જે ભાગ્યે જ જોવા મળે. સૌમ્યાને લાગ્યું કે મોસમ નહિ ક્રિશ્ના એને કહી રહી છે, ‘ચલ મમ્મી, પ્રેક્ટીસ ચાલુ કરીએ.’ સૌમ્યાએ નિર્ણય કરી લીધો.
“હું તને શીખવાડીશ. પણ મારી અમુક શરતો છે.”
“તમારી બધી જ શરતો મંજૂર છે મેમ, થેંક યુ સો મચ.” મોસમ એનો હાથ પકડીને હલાવી રહી હતી.
“બે દિવસ પછી મને સવારે દસ વાગે અહીં જ મળજે.” આટલું કહીને સૌમ્યા અંદર જતી રહી.
મોસમ બે દિવસ પછી આવી તો આખા ઘરની રોનક જ બદલાયેલી હતી. નવાં પડદાં અને સાફ સફાઈથી ગોઠવેલું ફર્નિચર ઊડીને આંખે વળગતું હતું. અને સૌમ્યા! એ તો સાવ જ બદલાઈ ગઈ હતી. પંજાબી સૂટમાં સજ્જ સૌમ્યા એકદમ જ તરોતાજા લગતી હતી. “વાઉ મેમ, યુ લૂક વન્ડરફૂલ.” મોસમે કહ્યું. સૌમ્યા હસી પડી. જાણે કેટલાય દિવસો પછી સૌમ્યાએ પોતાનું હાસ્ય સાંભળ્યું!! એ પછીના દિવસોમાં સૌમ્યાનું એ કોટેજ સવાર સાંજ કથ્થકનાં તોડા અને કવિતાઓથી ગુંજવા લાગ્યું. સૌમ્યા ખૂબ તલ્લીનતાથી મોસમને શીખવાડતી હતી. મોસમ પણ એટલી જ કુશળતાથી બધું ગ્રહણ કરી રહી હતી. મોસમે કથ્થકમાં વિશારદ કરેલું હતું. એટલે બહુ જલ્દીથી એ બધું શીખી લેતી હતી. સૌમ્યા પણ જાણે પોતાનું એકાકીપણું, માનસિક પરિતાપ બધું જ ભૂલીને નવેસરથી જીવનમાં ગોઠવતી જતી હતી. મોસમ નામની ચિત્રકાર જાણે પોતાના વ્યક્તિવરૂપી બ્રશથી સૌમ્યાના કાળા પડી ગયેલા જીવનમાં રંગો ભરી રહી હતી. સૌમ્યાને પણ આ રંગીન જીવન ગમવા લાગ્યું હતું. આમ ને આમ એક મહિનો ક્યાં પસાર થઇ ગયો ખબર જ ન પડી.
“આજે મોસમને બહુ મોડું થઇ ગયું.” સૌમ્યા તૈયાર થઈને મોસમની રાહ જોતી હતી. રોજ દસનાં ટકોરે હાજર થઇ જતી મોસમ સાડા દસ થયા તોય આવી નહોતી. સૌમ્યાને ચિંતા થઇ. મોસમ વિષે એને બહુ ઓછી ખબર હતી. એ શિમલામાં ક્યાં રહે છે એ પણ સૌમ્યાએ પૂછ્યું નહોતું. ‘મોસમને હવે અહીં જ રહેવાનું કહી દેવું છે.’ સૌમ્યાએ વિચાર્યું. ત્યાં જ એણે મોસમને કારમાંથી ઉતરતા જોઈ. સાથે કોઈ છોકરો પણ હતો. મોસમ એને વિદાય કરીને ઘર તરફ વળી. અંદર જતાં પહેલા મોસમે પાછળ જોયું. પેલા છોકરાએ ફ્લાઈંગ કિસ કરી. મોસમ શરમાઈને અંદર જતી રહી. સૌમ્યા કારને પસાર થતી જોઈ રહી. “મેમ, હું આવી ગઈ.” મોસમે ઘરમાં આવતાં જ કહ્યું. સૌમ્યાએ કંઈ જ ન કહ્યું. બંનેએ પ્રેક્ટીસ ચાલુ કરી. પણ આજે મોસમનું ધ્યાન બીજે જ હતું. બે ત્રણ વાર સૌમ્યાએ એને ટોકી. બપોર થતાં જ બંને જમવા બેઠા. મોસમ બપોરનું જમવાનું ત્યાં જ જમતી.
“મેમ, મારે એક વાત કરવી છે.” મોસમે થોડા સંકોચથી વાત શરુ કરી.
“હા, બોલ ને.”
“મારે કદાચ ઘેર જવું પડશે. આજ કાલમાં જ.”
“કેમ? હજી તો તારે ઘણું શીખવાનું બાકી છે. તું એમ ન જઈ શકે,” સૌમ્યાનો અવાજ એની જાણ બહાર ઊંચો થઇ ગયો.
“પણ મેમ, મારું જવું જરૂરી છે. મારા જીવનનો એક અગત્યનો નિર્ણય લેવાનો છે.” મોસમે જવાબ આપ્યો.
“તું એમ જઈ જ ના શકે. યાદ છે ને મારી શરતો?”
“પણ તમે તો કોઈ શરત કીધી જ નથી.”
“હા કેમ કે તે કહ્યું હતું કે તને મારી બધી જ શરત મંજૂર છે. યાદ છે?” સૌમ્યા મોસમને કોઈ જ હિસાબે જવા દેવા નહોતી માંગતી. પોતાનાં એકાકી જીવનમાં એક મોસમ જ હતી જે નવી આશાનું કિરણ લઇ આવી હતી. સૌમ્યા ફરી એક વાર એ ગુમનામી, એકલતામાં નહોતી ખોવાવા માંગતી. મોસમ ધીરે ધીરે એની શિષ્ય મટીને એની જરૂરત બની ગઈ હતી. સૌમ્યાને પોતાને પણ ખબર નહોતી પડી કે ક્યારે એ મોસમ માટે આટલી પઝેસિવ થઇ ગઈ હતી.
“સોરી મેમ, મારે તો જવું જ પડશે.” મોસમને થયું હવે મક્કમ થયા વિના નહિ ચાલે. છેલ્લા કેટલાક દિવસોથી સૌમ્યાનું વર્તન કૈંક અજીબ થઇ ગયું હતું. મોસમ થોડી વાર માટે પણ ક્યાંય જાય તો સૌમ્યા અકળાઈ ઉઠતી. મોસમ પહેલેથી જ સ્વતંત્ર રીતે રહેવા ટેવાયેલી હતી. સતત કોઈની રોકટોક, પૂછપરછ- આ બધું એને હવે કઠવા લાગ્યું હતું. આમેય મમ્મી-પપ્પા સાથે લગ્નની વાત પણ કરવાની હતી. સાગર એને શોધતો અહીં સુધી આવી ગયો હતો અને હવે એ ઉતાવળ કરતો હતો.
“ત્યાનું કામ પતાવ્યા પછી હું પછી આવી જઈશ.” મોસમને પોતાને જ આ જવાબ સાવ ખોખલો લાગ્યો. એ અને સૌમ્યા બંને જાણતા હતા કે હવે મોસમ પછી નહિ આવે.
ત્યાં જ બહાર કારનું હોર્ન સંભળાયું. મોસમ તરત જ ઊભી થઇ. “મેમ, હું જઈશ.” સૌમ્યા તરત ઉભી થઇ. “પ્લીઝ મોસમ, ન જા. મને આમ એકલી મૂકીને શા માટે જાય છે? હજી તો આપણે ઘણું બધું કરવાનું છે.” સૌમ્યાએ આજીજીભર્યા સ્વરે કહ્યું.
“મેમ, મારે જવું જ પડશે. પણ આઇ પ્રોમિસ, હું જરૂર પછી આવીશ. અત્યારે તો જવું જ પડશે.” સૌમ્યા ના- ના કરતી રહી અને મોસમ બહાર નીકળી ગઈ. મોસમને દુઃખ તો થયું પણ એની પાસે કોઈ ઉપાય જ નહોતો. સૌમ્યાની શરૂઆતની વિનંતીઓ ધીરે-ધીરે આક્રમક થઇ ગઈ. એ રાડો પાડીને મોસમને બોલાવવા લાગી. ખબર નહિ ક્યાં સુધી એ મોસમનાં નામની બૂમો પડતી રહી. છેવટે થાકીને એ ત્યાં જ ફસડાઈ પડી. ઘેરી નિરાશા એને વળગી પડી. પોતાના એકાકીપણાની મજાક ઉડાવતા હોય એમ સૂના ઘરમાં સૌમ્યાને મોસમનો રણકતો અવાજ પડઘાવા લાગ્યો! સૌમ્યાથી આ જરાય સહન ન થયું. ફરીથી એ જ નિસહાય, નિ:શબ્દ મનોદશામાંથી સૌમ્યા પસાર થવા નહોતી માંગતી. ત્યાં જ એની નજર પેલી દવાની બોટલ પર પડી. હવે તો આની કોઈ જરૂર નથી એમ માનીને સૌમ્યાએ એ ટેબલની નીચે રાખી દીધી હતી. સૌમ્યાએ ધ્રુજતા હાથે બોટલ ઉપાડી. ઊભી થઇને એ જ ઇઝીચેરમાં બેઠી. ઘરનો દરવાજો હજી ખુલ્લો જ હતો. સૌમ્યાએ છેલ્લી નજર દરવાજા તરફ નાખી. કદાચ પહેલાંની જેમ ફરી કોઈ મોસમ એના જીવનને ધબકતું કરવા આવી જાય!
