ମା ଆଉ ଶୀତ ରାତି

ଅସହାୟ ଭାବେ ଲମ୍ବିଛି ସଡ଼କ, ଶୋଇଛି ଅଳସ ରାତି,

ଶୀତ ରେ ଥରୁଛି ଦେହ ଟା ଏପଟେ, ବଢୁଛି ପେଟ ର ତାତି।

ଏ କି ନ୍ୟାୟ ବିଧାତା ର ;

କିଏ ସେ ଫିଙ୍ଗୁଛି ପୁଳା ପୁଳା ଖାଦ୍ୟ,

ଅନ୍ନ ପାଇଁ କେ ଆତୁର।

ତା ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ଛାତ କି ଛପର, ସତେ କି ସାତ ସପନ,

ମରଣ ଖେଳୁଛି ଲୁଚକାଳି ଆଉ ଜୀବନ ବି ହୀନିମାନ।

ଏ ବୋଧେ ସମାଜ ରୀତି ;

ବନ୍ଦ ଦୋକାନ ର ଭଙ୍ଗା ପାହାଚରେ

ଯାଉ ଏ ରାତି ଟା ବିତି।

କୋଟରଗତ ତା ଶୁଷ୍କ ଆଖି ରେ ଅମାପ ଶୂନ୍ୟତା ଭରା,

ତା କାନ୍ଧ ଉପରେ ଶୋଇଛି ତା ଛୁଆ, କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଏବେ ପରା।

ଆଉଁସି ଦିଏ ସେ ମୁଣ୍ଡ ;

କଅଁଳ ଶିଶୁ ର କେଉଁ ପାପ ପାଇଁ

ଦିଅ ପ୍ରଭୁ ଏତେ ଦଣ୍ଡ।

ଫୁଙ୍ଗୁଳା ଛାତି ର ପିଞ୍ଜରା ଭିତରେ, ଜମାଟ ବାନ୍ଧିଛି କୋହ,

ଶୁଖିଛି ତା ବକ୍ଷ ଅମୃତ ର ଧାର, ଶୁଖିଛି ଆଖି ର ଲୁହ।

ହେଲେ ସିଏ ପରା ମା ;

ତା ବୁକୁ ତଳର ସ୍ନେହ ଫଲଗୁ ରେ

ଭିଜୁଛି ତାହାରି ଛୁଆ।

ମାଘମାସ ରାତି, ବାଘୁଆ ଶୀତ ଟା ଭାଙ୍ଗି ପାରିନି ତା ଦମ୍ଭ,

ଏବେ ବି ହାରିନି ମା ର ମମତା, ସତେ କି ଅରୁଣ ସ୍ତମ୍ଭ।

ଆସୁ ଯେତେ ଝଞ୍ଜା ଝଡ଼ ;

ତା ଛିଣ୍ଡା ପଣତ, ନୀଳଚକ୍ର ନେତ

ଶହେ ପାଟ ଠାରୁ ବଡ଼।

ଆଉ ଟିକେ ଜାକି ଛାତି ରେ ଛୁଆ କୁ, ବସିଛି ଧରି ସାହସ,

ଜିଇଁଛି, ଜିଇଁବ ଜୀବନ ଏମିତି, ନାହିଁ କିଛି ଅବଶୋଷ।

ଆସୁ ଯେତେ ବାଧା ଦୁଃଖ ;

ଲଢିଛି, ଲଢୁଛି, ଲଢୁଥିବ ନିତି

ନ ମିଳୁ ପଛକେ ସୁଖ।

ଜୀବନ ଟା ଗୋଟେ ଏମିତିକା ଯାତ୍ରା, ଚାଲିବାକୁ ହୋଇଥାଏ,

ଇଚ୍ଛା ଥାଉ କି ଅନିଚ୍ଛା ପଛକେ, ଏଠୁ କି ବାହାରି ହୁଏ?

ଗଢିଛି ଦଇବ ମା ;

ଯେତେ ବାତ୍ୟା ଆସୁ, ଆସୁ ବି ତୋଫାନ

ବାହି ନେବ ସିଏ ନା।

ଶୀତ ଆଉ ଭୋକ, ହଲେଇ ପାରିନି କେବେ ତା ମନ ଦୃଢ଼ତା,

ନଥାଉ ପୋଷାକ, ନଥାଉ ଘର, ଥାଉ ଯେତେ ବି ଦୀନତା।

ପଥରେ ପଡ଼ିଲେ ଝୁଣ୍ଟି ;

ନ ହାରି, ନ ଡରି, ନିଷ୍ଠୁର ଭାଗ୍ୟ କୁ

ଚାଲିବ ପୁଣି ସେ ଉଠି।

:ନନ୍ଦିନୀ ରାୟ ମହାପାତ୍ର ।