અન્યમનસ્કતા પ્રકરણ (૯)

અમદાવાદ હાઇવે પરથી સ્વભાવ અને શોખના શહેર રાજકોટની હદમાં વિવેકની ગાડી પ્રવેશી. ફૂલોની બજાર ભરાય છે તેવી ગ્રીનલેન્ડ ચોકડી. હોસ્પિટલ ચોકથી જામનગર રોડ પર માધાપર ચોકડીથી ડાબી તરફ વળતાં ફલાયઓવર પર ચડીને ડામર-સિમેન્ટનાં સપાટ એકસો પચાસફૂટ રીંગ રોડ, ઈન્દિરા સર્કલ, કે.કે.વી ચોક, બિગબજાર થઈ પુલ પરથી ઊતરતા ગોંડલ ચોકડીથી ડાબી તરફ ઇન્ડસ્ટ્રીયલ વિસ્તાર કોઠારિયા રોડ, આજીડેમ ચોકડી ફરતાં-ફરતાં સોરઠિયાવાડી, ભક્તિનગર સર્કલથી આગળ જતાં જમણી બાજુ વળી ભીડભાડવાળા વિસ્તાર એસ.ટી. બસસ્ટેન્ડ પાસેથી નીકળીને ત્રિકોણબાગ આગળ મોડર્ન માર્કેટ યાજ્ઞિકરોડ પરથી વિવેકની ગાડી સરકી. શહેરની પ્રદક્ષિણા ફરી લોંગ ડ્રાઇવ કરીને તેણે ગાડી ઊભી રાખી. કારની બહાર આવીને તેણે હવામાં ઉપર બે હાથ ફેલાવીને આળસ મરડી. સાંજનાં ચાર વાગ્યા હતાં. વાદળછાયું વાતાવરણ હતું. રસ્તા પર રોજ જેટલો જ ટ્રાફિક હતો.

રાજકોટમાં આજે ત્રણ વર્ષ પછી આવવાનું થયું. હજુ પણ આ શહેર સિવાયના બીજા માણસોને અભિભૂત, આકર્ષિત કરે તેવું અહીં કશું નથી અને બધું જ છે. રાજકોટમાં ચક્કર મારવાની મજા આવી ગઈ.

મિજાજ-મસ્તી-મારધાડ અને માનવતાના સંગમનું મનગમતું શહેર મારું રાજકોટ. મારી જન્મભૂમિ, મારી બાળભૂમિ. મારા રાજાશાહી અને રંગીલી આદતો માટેનું જવાબદાર શહેનશાહી સ્થળ. લેન્ડ ઑફ ગોડ, આઈ લવ ધીસ પ્લેસ.

વિવેકના ચહેરા પર ખુશીમય ચમક આવી ગઈ. એક પાનની દુકાન પર જઈ પાણીનું પાઉચ ખરીદ્યું. મોઢેથી પાણીની કોથળી ચૂસતાં વિચાર્યું, ઘણાં દિવસે આ પ્રકારે પાણી પીધું. બ્રિસ્ટોલ સિગારેટ જગાવી. મોબાઈલ ફોન હાથમાં લીધો. સોનાલીનાં પચાસ જેટલાં મિસ્ડકોલ્સ જોયા અને દસ જેટલાં મેસેજીસ જોયાં. નંબર રિજેક્ટ લિસ્ટમાં નાંખી દઈને એક નંબર પર કોલ કર્યો. લાંબી રીંગ ગઈ. ટ્રાફિકનાં ઘોંઘાટ વચ્ચે મોટેથી અવાજ આવ્યો.

‘હલ્લો.’

‘વિવેક હિયર.’

‘બોલોને દાદા. આજે અમારાં જેવા ગરીબ માણાંની યાદ આઈવી?’

‘રાજકોટ છું.’

‘ઓહો! રાજકોટમાં ક્યાં?’

‘યાજ્ઞિક રોડ. ધનરજની પાસે.’

‘અરે, તારો સગો હું ત્યાં જ છું.’

‘તે વ્હાઇટ શર્ટ ને બ્લૂ જીન્સ પેર્યું છે?’

‘હા, ક્યાં છો?’

‘તારો બાપ પાછળ જો, આ રહ્યો.’

વિવેક તેના દોસ્ત બાળપણનાં મિત્ર ધૈર્યને હાથ મિલાવીને ભેટી પડ્યો. પીઠમાં ધબ્બો માર્યો. ધૈર્યએ મસ્તીમાં વિવેકનાં પેટ પર થપાટ મારી. ‘અરે સાલા... તું તો ઓળખાતો પણ નથી. થોડો જાડો થઈ ગયોસ. શું કે ધંધા-પાણી?’

‘પાકીટ સાથે પોતાનું વજન ન વધારી આપે તેવી તરક્કી નકામી. કંપનીનાં કામથી રાજકોટ આવ્યો છું. અહીંના ઘરે કોઈ નથી. ખંજન પ્રેગનેન્ટ છે એટલે મમ્મીને ત્યાં એની સારસંભાળ માટે બોલાવી લીધાં છે. તું બોલ શું ચાલે છે?’

‘વાહ પ્રભુ, અભિનંદન. બસ જો મોબાઈલની શોપ છે પાછળ ગલીમાં જ. ચાલ્યા કરે દોસ્ત હજુ એકલાં-અટુલા. ઉપરવાળાની દયા છે. વ્યાજે પૈસા ફેરવી લેવાનાં થોડાં ઘણાં. ક્યારેક તૂટા પડે તો લોન લઈ જીવી લેવાનું.’ ધૈર્ય બે હાથની હથેળી વચ્ચે માવો ચોળવા લાગ્યો. ‘હું ફાકી ખાવા આવ્યો હતો. ત્યાં આમ જાદુઈ રીતે તારો ભેટો થઈ ગ્યો. મોજ પડી ગઈ. ચાલ મારી દુકાને બેસીએ.’

‘ના, શોપ પર નહીં.’

‘તો પછી?’

‘આવ ગાડીમાં બેસી જા. આંટો મારવો છે. ઘણી વાતો ભેગી થઈ છે.’

બંને ગાડીમાં બેઠા. વિવેકે ગાડી સેલ્ફ સ્ટાર્ટ કરી. યાજ્ઞિક રોડ પરથી રેસકોર્સ રીંગરોડ તરફ ગાડી દોડાવી મૂકી.

વિવેકે વાતની શરૂઆત કરી. ‘અડધા રાજકોટનો આંટો મારી આવ્યો. અહીં ખાસ કોઈ બદલાવ થયો નથી કેમ? એ જ બપોરે ઘેરી નિંદ્રાનું સામ્રાજ્ય ફેલાયેલું વાતાવરણ. સુસ્ત લોકો અને અચોક્સ્સ વ્યવહાર - વ્યવસ્થા. રાજકોટનો વિરોધાભાસ વિકાસ થતો જાય છે.’ વિવેકે કાર બીજામાંથી ત્રીજા ગિયરમાં નાંખી. ગાડીએ ગતિ પકડી.

‘તને નહીં સમજાય યાર. કેમ કે તને રાજકોટ છોડ્યાને સાત-આઠ વર્ષ થયાં. ત્રણેક વર્ષે તું ફરી અહીં આવ્યો છે. વિવેક આ શહેર પોતાનામાં એક અલગપણું ધરાવે છે.’ ધૈર્યએ સ્વસ્થતાથી જવાબ આપ્યો.

‘કેવું અલગપણુ? પાન હોય પાસ્તા હોય કે પનીરનું શાક બધામાં કાજુ નાખી ખાવાનું અલગપણું? કે પછી તીખાં ભાવનગરી, વણેલાં-ફાફડા ગાંઠિયા જોડે તેનાં પ્રમાણનાં મરચાં, સંભારો ઝાપટવાનું અલગપણુ કે પછી બપોરે ફૂલ પેટ જમીને સાંજે ખમણ-ઢોકળાં, ઘૂઘરા, ભજીયા, વડાપાઉં, દાબેલી, દાળ-પકવાન ખાવાનું અલગપણું? કે પછી પાનનાં ગલ્લે ઊભા રહીને નિરર્થક વાતોમાં સમય વ્યર્થ કરવાનું પંચાતિયું અલગપણું? તેલ અને ચણાનાં લોટનાં ભાવ તમે લોકોએ જ વધાર્યા છે.’

‘આ બધી તો ખાવાની વાત થઈ. જો ભાઈ વિવેક અમે બહું નાના અને નવા માણસો છીએ. અમારું આ રેસકોર્ષ રીંગ રોડ કાબા અને કાલાવડ રોડ કાશી છે. ગંગા જેવી આજી અને ન્યારી ડેમ તો નદીઓનો સંગમ છે. નર્મદાનું પાણી એમાં ઠલવાય છે. મોટાં શહેરો કે નાના ગામડાંની જેમ કોમી તોફાનો ક્યારેય થયાં નથી. બધામાં સંપ અને ભાઈચારો છે.’

‘આજીડેમ આત્મહત્યા અને ન્યારી ડેમ શેનો સંગમ છે? પાણી અને પ્રેમીઓનો? તું જે રાજકોટિયન હોવાની વાત પર ગર્વ કરે છે ધૈર્ય એ ગર્વ એક સમયે મને પણ હતો પણ પછીથી જ્યારે મેં કેટલાક બીજા શહેરોની મુલાકાત લીધી ત્યારે સમજાયું.’ એકદમ ગાડીને જોરથી બ્રેક લાગી. બંને આગળની તરફ ધકેલાયા. ધૈર્યથી ગાળ બોલાઈ ગઈ. બીપ... બીપ...

વિવેક કહ્યું,‘તું જ જોઈ લે, ઈન્ડીકેટરનો ઉપયોગ કર્યા વિના ડોકું હલાવીને માથું ધુણાવીને હાથ બતાવીને બધાં એકબીજાને સાઈડ આપે છે. મનફાવે તેમ વાહન ચલાવે છે. કોઈ પ્રકારની ટ્રાફિક સેન્સ નથી. પાર્કિંગની વ્યવસ્થા નહીં. સડક પર ગલીઓમાં ગાયો અને કૂતરાં રખડતા ન જોવા મળે તેવો કોઈ ઈલાકો નથી. કોમ્પ્લેક્સના કાટખૂણા પાન-ફાકીની પિચકારીથી ભરેલા ગોબરા અને ગંદા. નાટકો આવતા નથી અને કલાકારો ટકતા નથી. પૈસા સુખ માટે નહીં પણ શોખ માટે વેડફાય છે. દેખાદેખીની માનસિકતા અને...’

રેસકોર્સનું ચક્કર પૂરું થઈને કિસાનપરા ચોક થઈ મહિલા કોલેજ અંડરબ્રિજ આગળ બી.એ.પી.એસ. સ્વામીનારાયણ મંદિર આવ્યું. કાલાવડ રોડ શરૂ.

વિવેકની વાતોથી ધૈર્ય ગુસ્સે થઈ ભડક્યો,‘ગાડી ઊભી રાખ. મને ઉતારી આપ આગળ.’

વિવેક ચોંક્યો,‘અરે પણ શું થયું?’

‘પણ બણની બેન ને... હું તારી હલકી નફ્ફટાઈ સાંભળવા મળ્યો છું? હરામી, મોટા શહેરમાં ગયો એટલે? ઘમંડી ભૂલી ગયો તું એક ટાઇમે આ રોડ પર મારી સાઇકલ લઈને છોકરી પાછળ મોબાઈલ નંબરની ચિઠ્ઠી નાંખવા જતો હતો. વર્ષનાં અંતે ચોપડીઓ પસ્તીમાં આપીને જે પૈસા આવે તેનાં ગિરનાર-ગેલેક્સી સિનેમામાં પિક્ચરો જોતો. ગાળો બોલતો. આજે થોડાં પૈસા કમાયો કે નાનપણની કર્મભૂમિ પર બળાપો કાઢે છે?’

‘એમ વાત નથી ધૈર્ય. શાંત થઈ જા પ્લિઝ. હું જસ્ટ જેમ દરેક રાજકોટિયન પોતાનાં નાનાં-મોટાં અભિપ્રાયો અને મંતવ્યો ગમે ત્યાં અને ગમે તેને આપી શકે તેમ મારો આજના રાજકોટ વિશેનો મત રજૂ કરી રહ્યો છું.

આ શહેર પોતાનું છે એટલે પ્યાર સાથે નફરત કરવાનો અધિકાર જેટલો તને છે એટલો જ મને છે. આ તારું એકલાનું રાજકોટ નથી. મને હજુ યાદ છે હું નાનો હતો અને પપ્પા રોજ વહેલી સવારે સાઇકલ પાછળ બેસાડી સ્કૂલે મૂકવા આવતા હતા અને બપોરે તેડવા આવતા હતા. આપણે સ્કૂલમાં કેવી ધમાલ મચાવતા હતા. સાથી વિદ્યાર્થીઓનો નાસ્તો ખાઈ જતા. બહેનપણીઓ પાસે નોટબૂક્સ લખાવતા. સ્કૂલેથી વહેલા છૂટીને ભાગતા. બપોરે ઘરે મમ્મી ગરમાગરમ જમવાના પર રાહ જોતી. પછી લેસન પતાવતા અને સાંજ પડતી.’

ધૈર્યે કહ્યું,‘હા વિવેક, રોજ સાંજે ઘરના કંપાઉન્ડમાં ભાઈબંધો જોડે ક્રિકેટ રમવાનું. સિઝન અને ફેશન મુજબના રમકડા સાથે ખેલવાનું. બાજુના મકાનની ઊંચી અગાસી પર પતંગ ચગાવવાની. આપણો કજિયો અને આપણો દેકારો અને આપણાં ધમપછાડા-ધીંગામસ્તી. ટીખળખોર દોસ્તાર, મગજ પાસે એક રિવાઇન્ડનું બટન હોવું જોઈએ. શું કહે છે?’

વિવેકની વાતમાં ધૈર્યએ સહમતિનો સૂર પૂરાવ્યો.

‘બોર્ડની પરીક્ષાનું વર્ષ હતું. પંદર વર્ષની ઉંમર હતી મારી અને પપ્પાની પચાસ વર્ષ જ્યારે તેઓ છોડીને જતા રહ્યાં હતાં.’ વિવેકનાં સ્વરમાં વિષાદ આવી ગયો. ‘હાર્ટએટેક હતો. ડૉક્ટરે કહ્યું હતું કે હોસ્પિટલ લઈ આવવામાં મોડું કર્યું નહીં તો...’

‘છોડને હવે, ઘણાં વર્ષે મળ્યાને તું આવી વાતો લઈ બેસી ગયો. માનવનું માયાળુ મન હોય કે પછી માટીની બનેલી જમીન હોય તેમાં ધરબાઈ ગયેલાં, દટાઈ ને દફ્ન પડેલા ભૂતકાળને ઉલેચીએ એટલે વર્તમાન વરાળ બંને અને ભવિષ્ય ભસ્મિભૂત બનવાનો ખતરો ઉપજે. બોલ તારા ઘરે જઈશું કે હવે મારે ઘરે? બહુ રખડી લીધું. ક્યાંક ગાડી ઊભી રાખો શેઠ. નાસ્તો, ચા-પાણી કરીએ. સાંજે પોગ્રામ કરી. નંગ મગાવી લઉં છું. જે ફાવે એ. આજે કેટલા સમય પછી જોડે પીવા મળશે.’ ચાલતી ગાડીનો દરવાજો ખોલી ધૈર્યએ પિચકારી મારી. ‘બાપ બનવાનો છો, ખુશી સેલિબ્રેટ કરી કે નહીં?’ વિવેક જોઈ રહ્યો.

‘ના ભાઈ. નથી કરી શક્યો ખુશી વ્યક્ત કેમ કે આ ખુશી સાથ દર્દ જોડાયેલું છે.’

ધૈર્યએ પ્રશ્ન કર્યો. ‘ખુશી સાથે જોડાયેલું દર્દ? કેવું દર્દ? શું બોલે છે? પીધા પહેલાં ચડી ગઈ કે શું?’

‘તને નહીં સમજાય.’ વિવેકે વાત બદલાવી.

કાલાવડ રોડ પર રાણી ટાવરના રસ્તે ચકાચક શોપિંગ મોલ્સ અને ડોમિનોઝ, મેકડોનાલ્ડસ જેવી ચટાકેદાર આંતરરાસ્ટ્રીય રેસ્ટોરાં પાસેથી કાર સ્પીડમાં પસાર થઈ. ન્યારી ડેમ સુધી જઈ પરત ફરી ગાડી વિવેક અને ધૈર્યની નવાજૂની વાતો વચ્ચે શહેરની મધ્યે કેનાલ રોડ, ધર્મેન્દ્ર રોડ, ભૂપેન્દ્ર રોડની રોનક ચીરતી સોની બજાર સુધી જઈ આવી. કંસારા બજાર, મોચી બજારની તંગ-સાંકળી ગલીમાં ધૂમી કેસરી નરમ મોડી સાંજ ધોળી-પીળી ઝગમગતી લાઈટોવાળી રાતમાં પલટી ચૂકી.

વિવેક ધૈર્યને પોતાનાં એક રૂમ-રસોડાવાળા નાનકડા ઘરે લઈ આવ્યો. ચાવીથી દરવાજો ખોલ્યો. ટ્યૂબલાઈટ કરી. ઘરમાં બધી વસ્તુ જ્યાં બાળપણથી રહેતી ત્યાં પોતાની નિયત જગ્યાએ જ પડી હતી. તે બાથરૂમમાં જઈ ફ્રેશ થઈ ગયો. લાકડાનું નાનું ટેબલ ગોઠવ્યું. રસોડામાંથી બે પ્લાસ્ટિકના ગ્લાસ એક ડિશ લાવી મૂકી. કાળી કાપડની થેલીમાંથી શરાબની બોટલ કાઢતા ધૈર્યે કહ્યું,‘હજુ આ ઘર એવું જ છે જેવું વર્ષો પહેલાં હતું.’

‘હા, મમ્મીએ બધું હજુ એ જ જગ્યા એ ગોઠવીને મૂક્યું છે. વર્ષો થયા પપ્પાની યાદ સાથે એકલાં આ ઘરમાં રહે છે. તેમને હવે આ ઘર વહેંચી અમારી જોડે રહેવા બોલાવી લેવા છે.’ વિવેકે રેડિયો ચાલુ કર્યો. ફરમાઈશ કાર્યક્રમ આવતો હતો. તેને યાદ આવી ગયું કે પિતાજી અચૂક આ પ્રોગ્રામ સાંભળતા હતા.

ગ્લાસમાં શરાબ રેડાયો. સોડા ઉમેરાઈ તેની સતહ પર ફીણાં થયાં. પ્લેટમાં પેકેટ તોડી વેફર, ચણા-દાળિયા, ચીઝના ટુકડા મૂકાયાં. બંને એ ચિયર્સ કરીને એક-એક ઘૂંટ શરાબ પીધો. ટેબલ પર ગ્લાસ મૂકીને બંનેએ હથેળી ઘસી. સ્ટ્રોંગ પેગ બન્યો છે. સામાન્ય વાતચીત, હળવા તર્ક-વિતર્ક, રેડિયોની ધીમી સંગીતની ધૂન વચ્ચે વિવેકનાં સ્વરે ગંભીરતા પકડી. ‘દોસ્ત, હું તને ખુશ દેખાઉં છું? તને એમ થાય છે ક્યારેક કે મને પણ વિવેક જેવી જિંદગી જીવવા મળે.’

‘ના ભાઈ ના.’ ધૈર્યને લાગ્યું કે ક્યારેક પીવાનાં કારણે વિવેકને બે પેગમાં નશો પૂરો ચડી ગયો.

‘કોઈ ખાસ દયા-ભાવના કે આદત મનુષ્યને કોરી ખાતી હોય છે. અંદરથી ખોખલો કરી નાંખતી હોય છે ત્યારે માણસ નાટક કરી ચહેરા પરના ભાવો અને મનનાં તરંગો છુપાવવાનાં પ્રયત્નો કરતો ફરે છે. હું પણ બેધારી જિંદગી જીવી જીવીને થાકી ગયો છું’ વિવેક ભાવુક બની ગયો. તેની આંખોની કોરમાં ભીનાશ પથરાઈ ગઈ. તેણે સિગારેટ સળગાવી. ધૈર્યને પણ સિગારેટ આપી અને લાઇટરથી જલાવી આપી.

‘ટુ સાઇડ લાઇફ? વિવેક, જીવનમાં નરી વાસ્તવિક્તા પ્રદર્શિત કરી જીવીએ નહીં તો લોકોને દંભ લાગે. જો નિખાલસપણું દાખવીએ તો અણગમાનો શિકાર બની જાય. એટલે માણસે ક્યારેક બેધારી તો શું અનેકધારી જિંદગી જીવવી પડે.’

‘ઇટ્સ ઓકે. તને નહીં સમજાય મારી પરિસ્થિતિ.’

‘ના, બોસ એવું નથી. તું તો મારો ભાઈ છે. સમજાવ તો સમજી શકું કંઈક કે આખરે વાંધો શું છે. તારી ખુશી હોય કે ગમ એ બધું મારું. દિલ ખોલીને બોલ ભઈલા, પ્રોબ્લેમ શું છે? પૈસાની મારામારી છે? ભાભી સાથે કાંઈ ડખો છે? કે પછી કોઈ લફરામાં ફસાયો છે?’

‘લફરું નહીં લવ’ વિવેકનાં જવાબે ધૈર્યએ વિવેકની આંખોમાં આંખ મિલાવી પાછો સવાલ કર્યો. ‘કોની જોડે?’ વિવેક શરાબનો અડધો ગ્લાસ ગટગટાવી ગયો, ‘સોનાલી. સોનાલી પટેલ. માય ઓલ ટાઇમ લવર.’

ટેબલ પર જોરથી શરાબનો ખાલી ગ્લાસ પટક્યો.

‘વ્હોટ? શું બકવાસ કરે છે?’ ધૈર્યનો નશો બધો ચકનાચૂર થઈ ગયો. તે ઉધરસ ખાતો-ખાતો ખુરશી પરથી નીચે જમીન પર ગબડી પડ્યો.