અન્યમનસ્કતા પ્રકરણ (૮)

વહેતી જિંદગીમાં દિવસો, હપ્તાઓ પસાર થતાં ગયાં. ઉત્સવોનાં ગુલદસ્તામાં દિવાળીનાં ધમાકેદાર તહેવારો આવ્યાં ને ગયાં. નવવર્ષની ઉજાણી થઈ. એકાદ વાર વિવેકે સોનાલીનો ફોન ઊપાડીને વાત કરી લીધી. કોઈવાર તેણે ખુદ સામેથી સોનાલીને ફોન કોલ, મેસેજીસ કરી ખબર જાણી લીધી. ચોમાસું ઉતરી પાછાં ફરતાં મોસમી પવાનોની ઋતુ શરૂ થઈ. આકાશ સ્વચ્છ બનીને વાદળો ગતિશીલ રીતે વહેતા થયા. મિશ્ર તાપમાનમાં થોડાં વખતમાં ફેરફાર આવ્યો.

રાતે ઊંઘ જલ્દી ન આવતી અને પરોઢિયે વહેલું ઊઠી જવાતું. અનિંદ્રા, બેચેની અને વિચારવાયુ વચ્ચે આજે આલોક થોડો વધુ પ્યારો લાગી રહ્યો હતો. તેની ખોટ વર્તાઈ રહી હતી. તેનો સ્વભાવ, તેનાં હાવભાવ, હસવું, મનાવવું, તેની આંખ સામે તરી રહેતા જઝબાત. સોનાલી તેનાં અને આલોકનાં બેડરૂમમાં ગઈ. આલોકની તસવીરને જોઈ રહી. કબાટમાંથી લગ્નનું આલ્બમ કાઢી જોયું. બેજવાબદાર ભૂલોની માફી માગવાનું મન તેને થઈ આવ્યું.

મનની, આત્માની, મગજની, શાંતિ માટે કરેલાં કર્મોનું પ્રાયશ્ચિત કરવાં શું કરવું? એકતરફ આલોકને મૃત સમજીને વિવેકને અપનાવી તો લીધો, પણ બીજી તરફ આલોકની ફોટો-ફ્રેમ પર હજુ સુખડનો હાર ચડાવ્યો ન હતો કે વિધવા જીવન સ્વીકાર્યું નથી.

સુખડનાં હાર ક્યારેય કરમાતાં નથી. લોકો અમથા, નકામા મરનારાં પાછળ આસું વહાવે છે. વીતેલું અને મરેલું ક્યારેય પાછું ના આવે. આત્મા અમર છે. તેને શરીરમાં કેદ કરી શકાતો નથી. આજની યાદોને ફોટોમાં સંગ્રહી શકાય છે. વર્તમાન ક્ષણોને નહીં.

ધીમે-ધીમે નવેમ્બરનાં અંત અને ડિસેમ્બર મહિનાનાં શરૂનાં પખવાડિયામાં ઠંડી વેગ પકડતી ગઈ. પવન બેસી ઠાર જામતો ગયો. વિદેશી પક્ષીઓની પધરામણી થઈ. પ્રત્યેક સાંજ વહેલી ઢળી રાત સૂમસામ બની સવાર મોડી ઊગવા લાગી. પવનમાં ભારેપણું આવ્યું.

જ્યારે સમયનો રંગ પૂરાય છે ત્યારે વિચારો બદલાતા રહે છે. ખ્વાબોમાં મસ્તીના, શોખના, ખુશદિલીના રંગો પૂરી જીવનને રંગીન તો બનાવી શકાય છે, પરંતુ પછીથી દુ:ખની ચમક જે રંગ લાવે છે તે દૃષ્ટિની ધૂંધ હલાવી જતાં સંબંધોના કારણે જીવનખંડમાંથી ઊભરાતી હકારાત્મક અને નકારાત્મક ઉપજરૂપે અંતિમ કારૂણ્યની સીમાની શરૂઆત અહીંથી શરૂ થાય છે.

આસોપાલવનાં પીળા પડી ગયેલાં કડક કાગળ જેવાં પાન ખરીને આસપાસ ડાળીમાં ફસાઈ જતાં, રસ્તા પર ઢસળતા, આળોટતા જમીન પર ફેલાઈ જતાં. કબૂતરો હવે કોઈ ગાઢ પાનદાર વૃક્ષ અથવા કોઈ બિલ્ડીંગની બારી પર પોતાનો માળો બનાવવા લાગ્યાં. સૂર્યનો તાપ શરીરને પ્યારો લાગતો છતાં તેમાં ટાઢક ભગાવનારી કઠોરતા ન હતી. પોતાનાં ફલેટની લોબીમાં આવીને સોનાલીએ વિવેકનો નંબર ડાયલ કર્યો. વિવેક સાથે ટૂંકી સામાન્ય વાતચીત થઈ. કોલ આપોઆપ કટ થઈ ગયો. સોનાલીએ રસ્તા પર નજર કરી. સ્ટ્રીટ-લાઇટ જલી ચૂકી હતી. બત્તીઓ આસપાસ જીવડાં ફરતાં હતાં. દૂર મંદિરમાંથી ક્યાંક આરતી અને ઘંટારવ પડઘાયા. રેત-ઘડિયાળમાં ફસાયેલા કણો જેવી આસ્તે-આસ્તે પસાર થતી સાંજે સોનાલીને થયું આજે પણ વિવેક પાસે પોતાનાં ગર્ભમાં તેનું જ સંતાન છે તેવું કહી ન શકાયું. સયુરીને સાબિતી બનાવીને વિવેક પાસે બધું આસાનીથી કબૂલ કરી ભૂલોનો એકરાર કરી શકાય છે. રહી રહીને બસ એકને એક સવાલ છે. શું વિવેક અપનાવશે? ક્યાંક અબોર્શન કરાવવા માટે મજબૂર કરશે તો આલોકનાં માતા-પિતા અને પોતાનાં કુટુંબમાં શું જવાબ આપવો?

પસ્તાવાની અગનજાળમાં દહન થતી માતૃત્વ પામવાની આનંદની માત્રા વચ્ચે ઠૂઠવાતી ઠંડીમાં શરાબો-સંગીતની મહેફિલ વચ્ચે દુનિયાભરમાં અંગ્રેજી નવું વર્ષ શરૂ થઈ ગયું. આકાશ રંગબેરંગી પતંગ, ફુગ્ગા અને ફાનસથી ભરાઈ પડ્યું. વિવેકનો પ્રિય તહેવાર ઉત્તરાયણ આવ્યો.

‘વિવેક હું તને કંઈક કહેવા ઈચ્છું છું.’

‘હા, સોનાલી કહી આપ. તારે શું કહેવું છે? હું જાણું છું તારે ઘણાં સમયથી મને કંઈક જણાવવું છે. હું પણ તને એક વાત જણાવવા તત્પર છું પરંતુ સમજ નથી પડતી ક્યાં પ્રકારે અને કેમ કહું?’

‘કદાચ જૂઠ જ સંબંધોને આકાર આપે છે, અર્થસભર બનાવે છે. વિવેક કોઈને માફ કરતાં રહેવાનાં કારણે કેટલાયનું જીવન સહ્ય બની જાય છે તે તને ખ્યાલ હશે.’

‘હા, સોનાલી હું સમજુ અને ઉમ્મીદ ધરાવું છું. ગોળગોળ વાતો ન કરતાં એકવાર મળીને સીધી-સચોટ, સરળ વાત કરી લઈએ નહીં તો આપણે એકબીજાને લાલચને વશ મિથ્યાભિમાની વ્યક્તિ સમજીશું. ક્યારેક ફરી મળશું તો એકબીજાની આંખોમાં લાગણીનાં બાંધ અશ્રુ બનીને ઊભરાઈ નીતિભ્રષ્ટતાનાં ચિહ્નો ખેંચાશે.’

વિવેક ફોનમાં સોનાલી સાથે વાતો કરતો હતો ત્યાં અચાનક ખંજન આવી. વિવેકે કોલ કાપીને ફોન સ્વિચઓફ કરી નાંખ્યો. વિવેક માટે ખંજનથી મહત્ત્વપૂર્ણ આ સમયે બીજું કંઈ નહોતું. બે વ્યક્તિ વચ્ચે પ્રતિસ્પર્ધા જાગે તો બેમાંથી એક વ્યક્તિને અન્યાય થવો સામાન્ય છે.

આજે ઘણાં દિવસો પછી પણ રાહત અને આનંદનો અહેસાસ થઈ આવ્યો. વિવેકનાં વિચારો અને સમજણ સોનાલીને પોતાનાં પક્ષમાં હોય તેવું લાગી આવ્યું.. વિવેક સમજદાર છે. કદાચ તે મળીને મને કાયમ માટે પોતાની બનાવવાની માગણી કરી શકે... ઓહ... કેટલું સુખદ...!

જાંબુડી-રાખોડી રંગનું કાળું ડિબાંગ ગગન ગર્જ્યું. બોજલ આસમાનમાંથી ગાજવીજ સાથે કમોસમી જોરદાર માવઠું પડી ગયું. રસ્તા પર પાણી ભરાઈ વરસાદ પડ્યો પછી સોનેરી તડકો ખૂલ્યો. ક્યાંક એકાદ જગ્યાએ ઝાડ અને રસ્તા પરના થાંભલા, હોર્ડીંગ ઊખડીને પડી ગયા. ઠંડીનું સામ્રાજ્ય ઘટ્યું. વાતાવરણ એકાએક પલટાવાનાં કારણે શરદી-તાવ આવી ગયો. તબિયત થોડી લથડી. ડૉક્ટરની સલાહથી કઠોળ-દૂધ-ફળનું સેવન શરૂ કર્યું. વિટામિનની ગોળી, સિરપ લીધાં.

કડક થઈ ગયેલાં ઘાસ અને પાંદડાંમાં સુવાળપ આવી. લીલાશ શરમાતી, લહેરાતી શૃંગારની ઋતુ વસંત આવી. સૃષ્ટિમાં ફૂલોના રંગોની રંગીન ભાત-ભાતની છોળો ઊડીને પાનખરની વિદાય થઈ. હલકી હવાની સનસનાહટમાં ખીલતા ફૂલોની મુલાયમ પંખુડીઓ પર પતંગિયા પંખ ફેલાવી બેસતાં. પ્રેમનું પખવાડિયું આવ્યું.

ફેબ્રુઆરીનું બીજું સપ્તાહ વિવિધ પ્રેમદિવસોની લહાણી આવી.

‘હેપ્પી વેલેન્ટાઈન્સ ડે વિવેક.’

‘સેમ ટુ યુ સોનાલી. કેમ છે?’

‘મને અને બાળક બંનેને સારું છે.’

‘ગુડ, પાછલી વાતચીતમાં તું કંઈક કહેવા જઈ રહી હતી અને કોલ કટ થઈ ગયો હતો.’

‘હા. અને વિવેક, તું પણ કશુંક કહેવા માગતો હતો. મળીને વાત કરવાં તે સૂચવ્યું હતું.’

‘યસ, બેટર છે મળીને જ વાત કરીએ. અત્યારે ઓફિસમાં છું. થોડાં દિવસોમાં મળવાનો સમય અને સ્થળ નક્કી કરી તને કોલ કરું છું. ટેક કેર યોર સેલ્ફ.’

દિવસો વીત્યા. સોનાલી વિવેકનાં કોલની રાહ જોતી રહી. આંબાને મોર આવ્યાં. સૂર્ય પૃથ્વીથી નજીક આવી ગયો હોય તેમ તેનો તાપ આકારો લાગવા લાગ્યો. જ્યાં સાંજ લાંબી ચાલતી અને રાત વહેલી ઢળી જતી હતી. એકલતા અને બેબસીભર્યા લાંબા દિવસોમાં ઘરનો ઓરડો એકાંતનો સ્થાનક બન્યો. એકવાર સોનાલીને સયુરીની યાદ આવી તેને કોલ જોડ્યો. સામી બાજુથી અવાજ આવ્યો.

‘હેલ્લો’

‘હું સોનાલી.’

‘ઓહ, આજે મારી યાદ આવી? આ શહેરમાં હશે.’ સયુરીનાં અવાજમાં રહેલો રોષ સોનાલીને સમજાઈ ગયો.

‘ઘણાં દિવસે તને યાદ કરી એટલે તું મારાંથી નારાજ થવાની હકદાર છે.’

‘ના, ઘણાં દિવસે નહીં પણ ઘણાં મહિનાઓ પછી. હા, તારાં પત્રને વાંચી મેં તેનાં પ્રત્યુત્તરરૂપે ઘણાં મેસેજ અને કોલ્સ કર્યા. ખબર નહીં તને મળ્યાં કે નહીં પણ મેં કર્યા હતાં. આજે પણ મારી વ્યસ્તતાભરી જિંદગીમાં પિતાની બીમારીનાં પૈસા ભેગા કરતાં-કરતાં દિનરાત તનતોડ મહેનત વચ્ચે તને યાદ કરી જ લઉં છું. કદાચ તું તારાં પોતાનાં જીવન અને ગૃહસ્થીમાં એટલી ગળાડૂબ મશગૂલ થઈ ગઈ છે કે તને જે દોસ્તો સાથે હમદર્દી હતી એ તને નફરત કરવાં લાગ્યાં છે.’

સયુરીનાં કટાક્ષને નજરઅંદાજ કરીને સોનાલી કહ્યું, ‘દરેક વ્યક્તિ પોતાની હાલત બહેતર બનાવવાની કોશિશ કરે એ તદ્દન કુદરતી વાત છે. હું અત્યારે ગૂંગળાવી નાંખનારા કેવા ખોફનાક વાતાવરણ વચ્ચે જીવું છું એ તને ખ્યાલ નથી.’

‘...અને એટલે જ તે બધાંમાં તને કોઈ પોતાનાંની યાદ આવી. તેં મને કોલ કરી દીધો. સોનાલી, એકાએક કોઈ પર એવી રીતે પણ સ્નેહ ના વરસાવવો કે સામેની વ્યક્તિને તે સ્નેહ સ્વાર્થ લાગવા લાગે. મૌન કોઈપણ પ્રકારનાં દિલાસાથી પર હોય છે.’

‘હું તને એક રાઝની વાત કહું? હું વિવેકનાં બાળકની મા બનવાની છું. મારાં પેટમાં અત્યારે વિવેકનો અંશ ઉછરી રહ્યો છે.’

‘હે ભગવાન, સોનાલી તેં આ શું કર્યું? કેમ કર્યું? એકવાર પણ તને આ આચરણ કરતાં પાપની અનુભૂતિ ન થઈ? આલોકનું મૃત્યુ, તેનાં બાળકને તે પેટમાં જ સફાયો બોલાવી દીધો અને હવે વિવેકનું સંતાન તું… મારી પાસે શબ્દો નથી તારી આ બેશરમીભર્યા કૃત્યો માટે..’ સયુરીની વાતમાં આશ્ચર્ય કરતાં ઠપકાનો ભાવ વધુ હતો.

હંમેશાની જેમ સોનાલી અને સયુરીની વાતચીત ઉગ્રતા પકડતી ગઈ.

માર્ચ-એપ્રિલમાં ઊકળાટભર્યું વાતાવરણ સર્જાયું. આકાશ પ્રકાશનો ગોળો બની ધકતો વાયરો ત્વરાથી ગરમાવો બની લૂ ફૂકાવતો, ફેલાવતો જતો હતો. બોર્ડની પરીક્ષાઓ આવી. વેકેશન પડી ગયું. શાળા-કોલેજમાં હવે સન્નાટો વ્યાપી બગીચામાં યુગલોની સંખ્યા ઘટી. બાળકોની રમતો શરૂ થઈ. મમ્મીઓ પોતાનાં બાળકોને લઈને પિયર જવા રવાના થઈ ગઈ. નવા પરણેલાં જોડાં પહાડી વિસ્તારમાં ગરમીની છુટ્ટીઓ મનાવવા ઉપડ્યાં. 

દૂર-દૂરથી લૂનો વહેતો ગરમાગરમ પ્રવાહ મંદ થઈ ગયો. ગરમી અનરાધાર વરસવા લાગી. બળતા વાદળ વિનાનાં આકાશ નીચે ધૂળ ઊડતી હતી અને ગળામાં પરસેવાનો ક્ષાર જામ્યા કરતો તેવું લાગતું. બફારો બંધાઈ રહ્યો હતો. કરિયાણા, અથાણાંની સિઝન હતી. બજારમાંથી ફળની રાણી લુપ્ત થવા લાગી.

જૂનનાં અંતિમ દિવસો સુધી પૂર્વ ભારતમાં વરસાદ ખેંચાઈ ગયો. લીલીપીળી ધૂપછાંવવાળી ધરતીની ગમગીન ખામોશી. ખેડૂતો ચિંતાતુર બની ઊઠ્યા. બજારમાં ભાવ વધારો થયો. જમીન લેવડ-દેવડમાં મંદી આવી. પાણીની તંગી ઊભી થઈ ડેમ, નદી-નાળા સૂકાવા લાગ્યાં. એકાતરા પાણીકાપ થયો. ક્યાંક, કોઈ જગ્યા વરસાદને રીઝવવા હવનો અને યજ્ઞો થયા. આખરે કુદરત મહેરબાન બની. વાદળો બંધાયા. ચોમાસાને વધાવવા કોયલની કૂહુ કૂહુ અને મોરનું ટેહુંક ટેહુંક થયાં. ડામરની સડકોને તોડી નાંખતો, જમીન સાથે અથડાઈ લયબદ્ધ સંગીત પેદા કરતો મેહુલો ગાજયો. હાથીનાં રંગનાં, કબૂતરના પીંછાનાં રંગનાં વજનદાર વાદળાંમાંથી વીજળીઓ પડી.

સોનાલીને ગમે છે તેવી વર્ષમાં માત્ર એકવાર આવતી મોસમની પહેલી બારીશ થઈ. નવીનતા, આશ્ચર્ય કે આનંદ ન થાય એ જાતની ધીમે-ધીમે પેદા થઈ રહેલી સ્થિતિમાં રાહત થઈ. સોનાલીને ભૂતકાળની સંતાયેલી અમૂક ક્ષણો યાદ આવી. એક સાલ થવાં આવ્યું વિવેકને મળ્યાને. આંખ સામે ભાવભર્યા દૃશ્યો આવતા-જતા રહ્યાં.

પછીથી રોજ-રોજ વરસાદ આવતો. ધરતી અને આકાશનાં સમાગમરૂપી મિલનનાં પરિણામરૂપે તૃપ્ત થઈ રહેલી કુદરતની પ્યાસ બુઝાવવા. આંધીએ મેલી કરી નાંખેલી વનસ્પતિને સ્વચ્છ કરવાં. પર્ણહીન વૃક્ષોને લીલાછમ્મ કરી મૂકવા. સડક પરના ખાડાને છલકાવા હલકી બુંદો શરૂ થઈ જતી. ખેતરોમાં વાવણી શરૂ થઈ. ચોમાસું વિધિવત રીતે બેસી ગયું.

રક્ષાબંધન સાથે જન્માષ્ટમીના પવિત્ર તહેવાર આવ્યાં.

વિવેક સાથે સોનાલીની છેલ્લે એક મહિના પહેલાં વાતચીત થઈ હતી. તેનો વર્તાવ હવે શંકાસ્પદ બની રહ્યો હતો. સોનાલીને નવમો મહિનો પૂરો થવામાં હતો. ડૉક્ટરની સ્પષ્ટ સલાહ હતી કે, આ સ્થિતિમાં મુસાફરી કે વધુ પડતું હલન-ચલન ન કરવું. તમારી માનસિક-શારીરિક પરિસ્થિતિ તપાસતાં કદાચ સિઝેરિયન કરવાનો પણ વારો આવી શકે. એટલે બાળકનાં આવનારા જન્મકાળ દરમિયાન બને તેટલી કાળજી ફાયદારૂપ બની રહેશે.

વિવેક ફોન ઉપાડતો નહોતો. તેને ગમે તેમ કરીને હિંમત ભેગી કરીને બધું સત્ય જણાવી દેવું પડશે. તેની ઓફિસમાં ફોન કરવો જોઈએ. સોનાલીએ ઇન્ટરનેટ પરથી વિવેકની ઓફિસનો નંબર મેળવી કોલ કર્યો. રીંગ વાગી. સામી બાજુએથી લેડીએ ફોન ઉપાડ્યો.

‘યસ. એ.બી.સી. કંપની લિમિટેડ.’

‘હેલ્લો, મિસ્ટર વિવેક જોશી સાથે વાત થઈ શકશે?’

‘સોરી મેડમ. સર આજે જ કંપની અને પોતાનાં પર્સનલ વર્કથી રાજકોટ ગયા છે. ત્રણ દિવસ નહીં મળી શકે.’

સોનાલી નિરાશ થઈ. ‘ઓહ માય ગોડ.’

‘તમારે મળવું હોય તો હું ચાર દિવસ બાદની તમારી મિટિંગ ફિક્સ કરી આપું. આપનું નામ, નંબર અને મળવાનું કારણ લખાવશો પ્લિઝ?’

સોનાલી ફોનમાં ચિલ્લાઈ, ‘વોટ નોનસેન્સ? હું કોણ બોલી રહી છું માલૂમ છે?’

‘નો આઇડિયા મેમ, વિવેકસર સાથેનું તમારું રિલેશન સ્ટેટસ જણાવશો?

‘વિવેક મારો...’ અને સોનાલીને શબ્દો ન મળતા તે બોલતાં-બોલતાં અટકી ગઈ.

‘હેલ્લો, હેલ્લો...’

‘સોરી.’ આટલું કહીને સોનાલીએ ફોન કાપી નાંખ્યો.

સોનાલીનો સ્વર ઘૂંટાઈને ભાવુક બની ગયો. હું વિવેકની કોણ છું? મિત્ર, પ્રેમિકા કે પછી તેનું બાળક પેટમાં લઈ ફરતી કોઈ સડકછાપ રખાત? મગજ શાંત સોનાલી, ગુસ્સાની અસર બાળક પર પડશે. તેણે સ્વયંને દિલાસો આપ્યો. ડિલિવરીનો સમય પાસે છે અને વિવેક ભૂતકાળની જેમ દૂર જઈને કપરા સમયે સાથે નથી. દોસ્તીની જવાબદારીમાંથી અને ફરી કરેલાં વાયદાઓમાંથી છટકી ભાગી રહ્યો છે. હવે જલ્દીથી કોઈ પણ રીતે વિવેકનો સંપર્ક સાધવો જ પડશે.

રાજકોટ વિવેકનું ઘર હતું. જ્યાં તેનો જન્મ થયો હતો. બાળપણ પસાર થયું હતું. સોનાલીને થયું સીધું રાજકોટ પહોંચીને વિવેકને મળી લઉં. બધું જ જણાવી આપવું. પછી જે થાય તે ભોગવીને અપનાવી લેવું. પેટમાં ઉછરેલા કર્મના ફણગા ફૂટી બહાર આવી આ દુનિયા તેને આલોકનું બાળક સમજી બેસે તે પહેલાં માતા તરીકે મારે મારાં બાળકને અસલી પિતાનું નામ અપાવવા થોડો સંઘર્ષ કરવો પડશે.

સોનાલી રાજકોટ જવા માટે તૈયાર થઈ.