શોખ

“મમ્મી અમે બધા મિત્રો એ કાલે ગોવા ફરવા જવાનું પ્લાનિંગ કર્યું છે. તો ત્યાં નાસ્તામાં ખાવા મારા માટે તારા હાથનાં સ્વાદિષ્ટ થેપલા બનાવી આપીશ ? પ્લીઝ ?“ રાત્રે ડાઇનિંગ ટેબલ પર જમવાનું પીરસતી તેની મમ્મીને આર્યન વિનંતી કરી રહ્યો છે.

“બનાવી તો આપીશ, પણ મને એમ કહે કે આમ અચાનક કેમ ફરવા જવાનું પ્લાનિંગ કર્યું ?” દેવીલાબેન આર્યનની થાળીમાં ભોજન પીરસતા સવાલ પૂછે છે.

“અરે મમ્મી, અત્યારની જિંદગીનો કોઈ ભરોસો રહ્યો નથી. કાલે શું થવાનું એની પણ કોઈને ખબર નથી. અને હાલમાં મારા પર કોઈ જવાબદારી પણ નથી. તો કેમ નહીં, આ જવાનીમાં જેટલું ફરાય એટલું ફરીને પોતાનો ફરવાનો શોખ પૂરો કરી લઉં.“ આર્યન તેની છોકરમતમાં ઘણી કિંમતી વાત કહી જાય છે. જે સાંભળીને દેવીલાબેન પોતાના કોઈ ભૂતકાળનાં વિચારોમાં ખોવાઈ જાય છે.

આર્યનનાં પપ્પા નેપકીનથી હાથ લૂછતાં લૂછતાં ડાઇનિંગ ટેબલ પર આવીને બેસે છે. આર્યનની મમ્મી તેમને પણ થાળી પીરસે છે.

“તમે લોકો ગોવા જવાના છો. શું વાત છે ? ફરી લો, ફરી લો. પછી ક્યાંય ફરવા નહીઁ મળે.“ આર્યનનાં પપ્પા આર્યનને કહે છે.

“હા પપ્પા”

દેવીલાબેન આર્યનનાં પપ્પાને થાળી પીરસી રહ્યા છે.

“અરે સાંભળ્યું, અમારી ઓફિસનાં જેન્ટ્સ સ્ટાફનાં મિત્રોએ પણ શનિ -રવિ નો વિકેન્ડ હોવાથી બે દિવસની સૌરાષ્ટ્રની ટ્રીપ ગોઠવી છે. તો તું જો રજા આપતી હોય તો હું પણ જાવું.”

દેવીલાબેન થોડીવાર કંઈક વિચારમાં ખોવાઈ જાય છે.

“એમાં મને શું પૂછવાનું ? “દેવીલાબેન હળવેથી બોલે છે.

“કેમ તને શું પૂછવાનું ? આર્યન તેના મિત્રો સાથે ગોવા જવાનો છે. ને પછી હું પણ બે દિવસ ટ્રીપ પર જઈશ. તો પછી બે દિવસ તું ઘરે એકલી શું કરીશ ? “

દેવીલાબેન મૌન થઈ જાય છે.

“મને ખબર છે. તમને બંને બાપ -દીકરાને ફરવાનો બહુ શોખ છે. અને તમને બંનેને આવો અવસર મળ્યો છે તો પછી ફરી લો ને. કેમ કે શોખ અને સપના બધાનાં પુરા નથી થતા હોતા. ભાગ્યવાન માણસના જ સપના અને શોખ પુરા થતા હોય છે.” દેવીલાબેનનાં અવાજમાં ક્યાંક પોતાનો કોઈ શોખ પૂરો ના થવાનો પડઘો સંભળાઈ રહ્યો છે.

“મમ્મી એવું હોય તો બે દિવસ માટે મામાનાં ઘરે જતી રહેજે.“

“આ તારા દાદીની તબિયત કેટલાય દિવસથી ખરાબ છે એની તો તને ખબર છે ને. જો હું પણ બહાર જતી રહીશ તો તારા દાદીનું ધ્યાન કોણ રાખશે ?“ દેવીલાબેનનાં શબ્દોમાં જાણે જવાબદારી જોર મારી રહી હોય તેવું દેખાઈ રહ્યું છે.

આર્યન ગોવા જવા અને તેના પપ્પા તેમના મિત્રો સાથે સૌરાષ્ટ્ર જવા ઉપડે છે. ઘરમાં દેવીલાબેન અને તેમની બીમાર સાસુ સિવાય કોઈ નથી. અને વાત રહી દેવીલાબેનની સાસુમાની તો એમને તો ના કોઈ સાથે બોલવું કે ચાલવું.

દેવીલાબેનને ઘરમાં એકલા ને કંટાળો આવતો હોવાથી તે પોતાના કબાટની સાફ સફાઈ કરવાનું વિચારે છે. જે સાફ સફાઈ કરતા કરતા તેમાંથી દેવીલાબેનને એક ડાયરી ને બીજા કાગળ અને એક પેન મળે છે. તે ડાયરી અને તે કાગળ પર લખેલા શબ્દો વાંચતા જ દેવીલાબેન, દેવીલાબેનમાંથી ‘ દેવી ‘નાં જીવનમાં સરી જાય છે.

થોડીવાર પન્ના ફેરવ્યા પછી તે પેન હાથમાં લઈને દેવીલાબેન કંઈક લખવાં લાગે છે. જેમ જેમ કાગળ પર શબ્દો આકાર પામતા જાય છે. તેમ તેમ દેવીલાબેનનાં ચહેરા પર ‘દેવી ’ પાછી આવતી જાય છે.

દેવીલાબેન ને તેમની જવાનીમાં કવિતાઓ, ગઝલો લખવાનો બહુ શોખ હતો. કોલેજમાં બધા તેમને ‘દેવી ‘ તરીકે ઓળખતા. તેમનું સપનું હતું કે એક દિવસ તેમનો લખવાનો શોખ તેમને સાહિત્યક્ષેત્રે ‘ દેવી ‘ નાં હુલામણા નામથી પ્રચલિત કરી દેશે. પણ........

દેવીલાબેન કંઈ લખી રહ્યા છે. ત્યાં જ ઘરનો ડોરબેલ વાગે છે. ઘરનો દરવાજો ખોલતા જ સામે પોતાની બાળપણની ફ્રેન્ડ મીનાક્ષી આવી હોય છે. બંને ઘણી વાતો વાગોળે છે. ત્યાં મીનાક્ષીની નજર દેવિલાની બાજુમાં પડેલી ડાયરી પર જાય છે. જે વાંચીને તે પણ દેવીનાં શબ્દોમાં ખોવાઈ જાય છે.

“શું વાત છે દેવી, લખવાનું હજુએ ચાલુ જ છે? “ મીનાક્ષી પૂછે છે.

“ના ના એવું કંઈ નથી. લગ્ન પછીની જવાબદારીઓનાં કારણે લખવાનું તો કેટલાયે વર્ષોથી શોખ હોવા છતાં મૂકી દીધું હતું. આ તો આજે ઘર સાફ કરતા એ સમયની ડાયરી હાથમાં લાગી અને થોડો સમય પણ મળ્યો તો થયું કે લાવ કંઈક લખી લઉં. બાકી શોખ તો ક્યારનોય મરી ગયો છે.“ દેવીલાબેનનાં ચહેરા પર થોડી ખુશી તથા થોડું દુઃખ પણ દેખાઈ રહ્યું છે.

“શોખને મારવાનો ના હોય, શોખને પાળવાનો હોય. શોખ એ જીવનની મસ્તી જેવો છે. જે આપણને તરોતાજા રાખે છે. અમારી ક્લબમાં છે ને આ રીતે કવિતાઓ, ગઝલો લખતા કવિઓ માટે કવિ સંમેલનનું આયોજન થતું રહેતું હોય છે. તો તું એમાં ભાગ લઈને પોતાનું ટેલેન્ટ દુનિયાને બતાવ. તારા શોખને ફરીથી ઉજાગર કર. પ્રેમ કર.“ મીનાક્ષી દેવીલાના શોખને પ્રોત્સાહિત કરે છે.

“શું પ્રેમ કરું મીનાક્ષી. શોખ તો ઘણા હતા. પણ તને ખબર છે ને આપણી જેવી સ્ત્રીઓને તો લગ્ન પછી ઘરની જવાબદારીઓ, સામાજિક રીત -રિવાજો, માતૃત્વની જવાબદારી, રસોઈઘરની જવાબદારી, સમાજના વ્યવહારો શીખી અને તેને સાચવવાની જવાબદારીઓ આવી તો કેટલીએ નાની – મોટી જવાબદારીઓથી ઘેરાયેલી લગભગ દરેક સ્ત્રી હોય છે. જેમાં તે સ્ત્રીનાં શોખ જવાબદારીઓથી ઢંકાયેલા સ્ત્રીનાં ઘુંઘટા સામે નજર કરી જવાબ આપ્યા વિના જ પાછા વળી જાય છે. લગ્નમાં પહેરાતું પાનેતર સ્ત્રીઓનું શરીર ઢાંકે છે અને લગ્ન પછીની ઘરની જવાબદારીઓ દરેક સ્ત્રીના શોખને ઢાંકે છે.” દેવીલાબેનની વાતોમાં તેમનો શોખ અધૂરો રહ્યો તેનો રંજ સંભળાઈ રહ્યો છે.

આ વાત ફક્ત તારી તો નથી. આજનાં સમાજની લગભગ મોટાભાગની સ્ત્રીઓને આ વાત લાગુ પડે છે. કે જે સ્ત્રી લગ્ન પહેલા જયારે પોતાના માં -બાપનાં ઘરે દીકરી સ્વરૂપે હોય છે ત્યારે તેને પોતાની આવનારી જિંદગી માટે ઘણા શોખ અને સપના સેવ્યા હોય છે. તેના મન માં ઘણા શોખ દરિયાનાં મોજાની જેમ ઉછાળતા મારતા રહેતા હોય છે. અને તે શોખનાં મોજામાં ભીંજાવાની ઘણી વખત મજા પણ તે પોતાની જિંદગીમાં લઈ લેતી હોય છે. તેને પોતાના માં -બાપનાં ઘરે પોતાના શોખ પુરા કરવામાં કોઈની રોકટોક હોતી નથી. પણ લગ્ન પછી તે એક દીકરીમાંથી કોઈનાં ઘરની વહુ બનીને જાય છે. ત્યારે શું તેના જવાનીનાં અધૂરા રહેલા શોખ પુરા થાય છે ?

કે પછી તેના શોખ ખાલી શોખ રહી જાય છે. આ વાત તમારે સાબિત કરવી હોય તો કોઈ પ્રયોગશાળા કે સર્વે કરવાની કોઈ જરૂર નથી. તમારા જ ઘરમાં ફક્ત એક સવાલ તમારી મમ્મીને પૂછવાનો કે “ મમ્મી જયારે તારા લગ્ન નહતા થયાં, ત્યારે તારા ક્યા ક્યા શોખ હતા. જે લગ્ન પછી પણ પુરા નથી થયા ? “

આ સવાલ પૂછ્યા પછી તમે તમારા મમ્મીનાં ચહેરા પરનાં હાવભાવ જોશો તો પણ તમને તેનો જવાબ મળી રહેશે. અને તમારા પ્રશ્નનો તેની પાસે એક જવાબ હશે કે “બેટા શોખ તો ઘણા હતા પણ હવે એ સમય જતો રહ્યો”, “જોને આ ઘરની જવાબદારીઓમાં ક્યાં કોઈ શોખ પુરા થાય છે ?” કે પછી “લગ્ન પછીની એક ઉંમર વટાવી ગયા પછી શોખ પણ પાણીનાં બાષ્પીભવનની જેમ ઊડી જાય છે.”

પોતાનો શોખ પૂરો કરવાની કોઈ તક પણ જો મળી હોય તો પણ તે સ્ત્રી પોતાના શોખનો ત્યાગ કરી હસતા ચહેરે પહેલા પોતાના પતિ અને બાળકોનો શોખ પૂરો થાય તે માટે તત્પર રહેતી હોય છે.

ઘરમાં જયારે રસોઈ બનતી હોય ત્યારે તેના મોઢે કોઈ દિવસ એવું સાંભળવા નહિ મળે કે આજે મેં મારું ભાવતું ભોજન બનાવ્યું છે, બધાએ જમવું જ પડશે. એ જયારે બજારમાં શાકભાજી લેવા પણ જાય ત્યારે પોતાના પતિ અને બાળકો વિશે વિચારશે કે આ શાક તો મારાં પતિ કે બાળકોને નથી ભાવતું. કે પછી આ શાક તો મારા બાળકોને બહુ ભાવે છે. તે કોઈ દિવસ પોતાનો વિચાર નથી કરતી કે તેને ભાવશે કે નહીં ભાવે. પણ હંમેશા તે તેના પતિ અને બાળકોને જે ખાવાનો શોખ હોય તે પૂરો કરશે. તે જે પણ વાનગી બનાવશે તે પોતાના પતિ અને બાળકોને ભાવતી જ વાનગી બનાવશે. પછી ભલે તે વાનગી કે વ્યંજન તેને ભાવે કે ના ભાવે. એટલે સ્ત્રી રસોઈઘરમાં પણ પોતાનો જો ખાવાનો શોખ હોય તો તે પણ પરિવાર માટે ત્યાગ કરી દેતી હોય છે. એ પણ હસતા ચહેરે.

એક સ્ત્રી જયારે એક દીકરી રૂપે હોય છે. ત્યારે તે દરેક વાર – તહેવાર ખુલ્લા મને, નિઃસંકોચપણે અને પુરા ઉમંગથી દરેક તહેવાર ને એક મહાઉત્સવની જેમ મનાવતી હોય છે. પણ જયારે તે જ દીકરી પરણીને સાસરે જાય ત્યારે તેના ખુલ્લા મનને સામાજિક જવાબદારીઓનું પાંજરું પોતાનામાં કેદ કરી લેતું હોય છે. નવરાત્રી માં મા -બાપનાં ઘરે મનગમતી ચણિયાચોરી પહેરી ને ચાચરચોક ધ્રુજાવતી તે દીકરી લગ્ન પછી રીતરિવાજોનાં ઘુંઘટામાં એવી તો બંધાઈ જાય છે કે પોતાના મનગમતા ઢોલનાં તાલનો અવાજ પણ તેને બેસુરો લાગવા લાગે છે. ચોકમાં બેઠેલા ઘરનાં તથા ગામના પુરુષ પ્રધાન વડીલો, કુટુંબીજનો અને સમાજે બનાવેલા રીતરિવાજ આગળ તે સ્ત્રીનું મન અને પગ પણ થાકી જાય છે. ચાચરચોક ધ્રુજાવતી દીકરી જયારે માથે ઘુંઘટો ઓઢી વહુ તરીકે ગરબા રમવા ચોકમાં ઉતરે છે ત્યારે તેનાં શોખ આડે સમાજનાં બનાવેલા રીતરિવાજો કાંટા સ્વરૂપે આડા ઉતરે છે. શોખ હોવા છતાં તે સ્ત્રીને નાછૂટકે પુરુષપ્રધાન સમાજનાં બંધારણ આગળ ઝૂકવું પડતું હોય છે. જેમાં ઇતિહાસમાં પણ ઘણી સ્ત્રીઓ ઝૂકી છે. જેના પર ગુજરાતી ફિલ્મ “હેલ્લારો” પણ બની ચુકી છે. જે તમે જોઈ પણ હશે !

દરેક દીકરીને લગ્ન પહેલા ઘણા શોખ હોય છે. જેમ કે ગાયકી, લેખન, પેઇન્ટિંગ, ભરતગુંથણ, મહેંદી, દુનિયા ફરવાનો શોખ જેવા ઘણા શોખ હોય છે. પણ શું તે તેના લગ્ન પછી તે મનગમતા શોખ પુરા કરી શકે છે. કે પછી તે શોખ ફકત જીવનમાં “શોખ હતો” તેવું વિધાન બની ને રહી જાય છે ?

શબ્દોની મર્યાદાનાં કારણે છેલ્લે ફક્ત એટલું જ કહીશ કે “સ્ત્રીનાં શોખની હત્યા જાણે - અજાણે આ સમાજનાં રીતરિવાજો જ કરી નાંખે છે.”