ପ୍ରେମିକ

ଶ୍ରୀ କାଳିନ୍ଦୀଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀ

ସପ୍ତତିବର୍ଷ ବୟସର ବୃଦ୍ଧ ଶିଳ୍ପୀ, ସେ କବି ନୁହେଁ ମଧୁର ଛନ୍ଦର ଆରାଧନା କରିବ, ଚିତ୍ରକର ନୁହେଁ, କୋମଳ ତୂଳିକା ସାହାଯ୍ୟରେ ନବ ନବ ରଙ୍ଗରେ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଫୁଟାଇବ । କାଷ୍ଠପାଷାଣ ଅଙ୍ଗରେ କଠିନ ଶସ୍ତ୍ରାଘାତ କରି ସେ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ପୂଜା କରେ । କଠିନ ଅଙ୍ଗରୁ କୋମଳ ମଧୁରଟିକ ଟାଣି ଆଣିବାରେ ସେ ଅବ୍ୟସ୍ତ । ଆଜୀବନ ସେ ଅବିବାହିତ । ସ୍ଥାପତ୍ୟ କଳା ସଙ୍ଗରେ ବହୁଦିନରୁ ତା’ର ନିର୍ବନ୍ଧ ହୋଇ ବିବାହ ସରିଯାଇଚି । ଜୀବନର ମଧ୍ୟାହ୍ନ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ତା’ର ସହସ୍ର ପ୍ରତିଜ୍ଞା ଶତ ସାଧନା ଲୀନ ହୋଇଚି । ସେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅବଶ ଗତିରେ ଝୁଲି ପଡ଼ିଛି ଶେଷ ଭାଗଟାର ଉପରେ । ପ୍ରଭା ତା’ର ମଳିନ ହୋଇଆସୁଛି, ତେଜ ତା’ର ଶାନ୍ତ ହୋଇଆସୁଚି, କିନ୍ତୁ ଜୀବନର ପ୍ରଥମ ଲୋହିତ ରଶ୍ମି ପରି ପଶ୍ଚିମ ଦିଗ୍‌ବଳୟ ଉପରେ ତା’ ଅନ୍ତର ପୂର୍ବ ପରି ରଞ୍ଜିତ ହୋଇଉଠୁଚି, ଯଦି ବା ଏ ରକ୍ତିମା ବିଦାୟର ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ ରକ୍ତିମା, ଯାହା ଅଳ୍ପକାଳ ପରେ ଅନ୍ଧାରରେ ଲିଭିଯିବ, ଉଦୟର ଭବିଷ୍ୟ ଦୀପ୍ତି ଉପରେ ସେ ଆଜି ନାହିଁ ।

ତା’ର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିର ସରଞ୍ଜାମ ଜଗତର କଠିନତମ ବସ୍ତୁ କେତେଖଣ୍ଡ ଲୌହ ଅସ୍ତ୍ର ଓ କେତେଟା କାଷ୍ଠପାଷାଣ । ଆବାସଟି ତା’ର କାଷ୍ଠ ଓ ପାଷାଣ ମୂର୍ତ୍ତିରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏହିଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ସେ ବ୍ୟସ୍ତ ଥାଏ । କେତେବେଳେ କାହାକୁ ଭାଙ୍ଗି ଜଳରେ ନିକ୍ଷେପ କରେ, କାହାକୁ ଭାଙ୍ଗି ନୂତନ କରି ଗଢ଼େ । ଏହି ଜଡ଼ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ା ତା’ ଜୀବନରେ ବଡ଼ ସମ୍ୱଳ । ତା’ ସୁଖ ଦୁଃଖ, ଚିନ୍ତା, ଦୈନ୍ୟର କ୍ରୀଡ଼ା ସାଥୀ । ଏହିଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ସେ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ପାର ହୋଇଯାଏ, ସୁଦୀର୍ଘ ରାତ୍ରି ପୁହାଇ ଦିଏ । ଏହି ମୂକ ଅଚଳ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ାକୁ ନାମ ଦେଇ କିଏ ତା’ର ପୁତ୍ର କନ୍ୟା, କିଏ ନାତି ନାତୁଣୀ ଇତ୍ୟାଦି ରୂପେ ସେ ଘର-କରଣାରେ ଚଳେ । କାହା ଉପରେ କେତେବେଳେ ବିରକ୍ତ ହୋଇ ଶାସନ କରେ, କାହାକୁ କେବେ ସ୍ନେହ ଆଦର କରେ । କଠିନ ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ାକ ନିହାତି ଭଲ ମଣିଷ ପରି ସବୁ ଶୁଣି ତୁନି ହୋଇ ରହନ୍ତି ।

ବୃଦ୍ଧ-ଶିଳ୍ପୀର ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକର ବିକ୍ରିହୁଏ ବେଶ୍ । କିଏ ନିଅନ୍ତି ପିଲାଙ୍କ ଖେଳନା ଲାଗି, କିଏ ନିଏ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ପୂଜା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ । ବୃଦ୍ଧ ନିକଟରେ କିନ୍ତୁ ସେସବୁ ଭକ୍ତିର ପାତ୍ର ନୁହେଁ, ଖେଳର ଚିଜ୍ ନୁହେଁ, ସବୁ ତା’ର ପ୍ରାଣମୟ ସ୍ନେହର ବସ୍ତୁ, ଆତ୍ମୀୟଜନ । ହାୟ ହାୟ, ସେ ବୁଝିପାରେ ନାହିଁ ଏ ସକଳ ମୂର୍ତ୍ତି ଯେ ସେ ନିଜେ, ନାନା ରୂପରେ ସବୁ ଯେ ତା’ ନିଜର ପ୍ରକାଶ ଏବଂ ଏସବୁ ଉପଲକ୍ଷରେ ସେ ନିଜକୁ ପ୍ରେମ କରୁଚି, ଆତ୍ମବିନୋଦନ କରୁଚି । ତା’ର ପରିବାରବର୍ଗକୁ ଛାଡ଼ି ଅନ୍ୟ ସକଳ ମୂର୍ତ୍ତି ସେ ଗଢ଼େ ବିକ୍ରି ଇଚ୍ଛାରେ । କେତ୍ରାମାନଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ତା’ ଗୃହରେ ମାନବ ଶବ୍ଦ ପ୍ରବେଶର ଅଧିକାର ନାହିଁ, ମୂର୍ତ୍ତି କିଣିବା ଛଡ଼ା କାହାରି ଆଉ କିଛି ସମ୍ପର୍କ ନାହିଁ ତା’ ସହିତ ।

ତେବେ ତା’ର ପଡ଼ୋଶୀ ଆଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ କନ୍ୟା ସହିତ ବୃଦ୍ଧର ଟିକିଏ ଭାବ ଜନ୍ମିଯାଇଚି । ନାମଟି ତା’ର କଳିକା । ଲବଣିରେ ନିର୍ମିତ ପରି ତା’ ଅଙ୍ଗଟି ଢଳଢ଼ଳ ଶୁଭ୍ର । ପାଷାଣ-ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ଉପାସକ ବୃଦ୍ଧ ଶିଳ୍ପୀ ଏଇ କାନ୍ତ କୋମଳ ଅଙ୍ଗଟି ପ୍ରତି କାହିଁକି ଆକୃଷ୍ଟ ଥିଲା, ଜଣାଯାଏ ନାହିଁ । କେବଳ ଏହି ବାଳିକାଟି ବୃଦ୍ଧର ଗୃହକୁ ବହୁବାର ଆସେ । ମୂର୍ତ୍ତି କିଣିବା ପାଇଁ ନୁହେଁ, ସେ ଆସେ ଦେଖିବା ଲାଗି । ତା’ର ଶିଶୁ ସୁଲଭ ଔତ୍ସୁକ୍ୟ ନେଇ ସେ ବୃଦ୍ଧର ପୁତ୍ର କିଏ, ଜାମାତା କିଏ, କନ୍ୟା କିଏ, କାହାର ନାମ କ’ଣ ଇତ୍ୟାଦି ପଚାରିଯାଏ । ସେଇ ଏକା କଥାକୁ ଥର ଥର ଆସି ପଚାରିବାରେ ତା’ର ତୃପ୍ତି ଆସେ ନାହିଁ । ପ୍ରତିଦିନ ଯେପରି ଏକ କଥାରୁ ସେ କିଛି ଅଧିକ ବୁଝୁଚି, ନୂତନ ତଥ୍ୟା ସଂଗ୍ରହ କରୁଚି । ସେ କେବେ ଦ୍ରୁତପଦରେ ଆସି ବୃଦ୍ଧର କଳ୍ପନା-ରାଜ୍ୟରେ ଆନ୍ଦୋଳନ ଖେଳାଇଯାଏ, କେବେ ଆସେ ମୃଦୁହାସ୍ୟରେ, କେବେ ତୁନି ତୁନି ଆସି କୌତୂହଳାକ୍ରାନ୍ତ ଦୃଷ୍ଟିରେ ବୃଦ୍ଧର ଗଠନ ଅଭିନିବେଶ ଦେଖି ହଠାତ୍ ଚମକିଯାଏ ।

ଶିଳ୍ପୀ ମଧ୍ୟ ପ୍ରତିଦିନ ବାଳିକାଟିକୁ ହାସ୍ୟମୁଖରେ ଅଭିବାଦନ କରେ । ସେଇ ଏକ କଥା ପ୍ରତିଦିନ ବୁଝାଇବାକୁ ତାହାର କ୍ଳାନ୍ତି ବା ବିରକ୍ତି ନାହିଁ, ବରଂ ଆଗ୍ରହ ଓ ଆନନ୍ଦ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ନୂତନ ମୂର୍ତ୍ତି ବାଳିକାକୁ ଦେଖାଏ ବରଂ ସୁନ୍ଦର ଅସୁନ୍ଦର ସ୍ଥାନରେ ତା’ର ପରାମର୍ଶ ଗ୍ରହଣ କରି ସଂଶୋଧନ କରିଦିଏ । ଯେତେ କ୍ରୀଡ଼ା-ବ୍ୟସ୍ତ ଥିଲେ ହେଁ, ଥରେ ଆସି ଶିଳ୍ପୀର ପରିବାର ପରିଚୟ ନେଇଯିବାକୁ ବାଳିକା ଭୁଲେ ନାହିଁ । ଅକସ୍ମାତ୍ ଦିନେ ନ ଆସିପାରିଲେ ଶିଳ୍ପୀ ତା’ର ନୂତନ ମୂର୍ତ୍ତି ନେଇ ବାଳିକାର ମତାମତ ବୁଝିଆସେ । କାରଣ ସେ ତା’ ମତାମତକୁ ଭାରି ପସନ୍ଦ କରେ ।

ବାଳିକାଟି କେବେହେଲେ ବୃଦ୍ଧକୁ ମୂର୍ତ୍ତି ମାଗି ନାହିଁ, ଦେଖିବାରେ ତା’ର ଆନନ୍ଦ, ବୃଦ୍ଧ କେବେ ଯାଚି ନାହିଁ, ଦେଖାଇବାରେ ତା’ର ତୃପ୍ତି । ଦେବା ନେବା କଥା କାହାରି ମନକୁ କେବେ ଆସି ନାହିଁ ।

ଦୁହିଁଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଘନିଷ୍ଠତା କ୍ରମେ ଏତେ ବେଶି ହେବାକୁ ଲାଗିଲା ଯେ ପରସ୍ପର ସାକ୍ଷାତ୍ ନ ହେଲେ ଏକ ଅପରକୁ ଶାସନ କରେ ଏବଂ ଦୋଷୀ ଯେ ସେ ନିରବ ହୋଇରହେ । ବାଳିକାର କୋମଳ ତିରସ୍କାରରେ ବୃଦ୍ଧ ମନେ ମନେ ହସେ, ତା’ ଅନ୍ତରରେ ଯେଉଁଠାରେ ଶିଳ୍ପୀ ଶିଶୁ ବାସକରେ, ସେ ମଧ୍ୟ ବାଳିକାର ଦୋଷ ଦେଖି ସେଇପରି ତିରସ୍କାର ନ କରି ଛାଡ଼େ ନାହିଁ । ବୃଦ୍ଧର ଇଚ୍ଛା ବାଳିକା ଆସି ତା’ ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ାକୁ ଇତସ୍ତତଃ କରୁ, ଭଙ୍ଗାଭଙ୍ଗି କରୁ, ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶାନ୍ତ ଜୀବନ ତା’ର ଅସହ୍ୟ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ବାଳିକାର ଇଚ୍ଛା ବୁଢ଼ାଟା ବିଶ୍ରାମ ନ ନେଇ ଅଶାନ୍ତ ଭାବରେ ମୂର୍ତ୍ତ ଗଢ଼ିଯାଉ, ସେ ଦେଖି ଆନନ୍ଦ ଲଭିବ ।

ଦୁହିଁଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶିଳ୍ପୀର ଅନିଚ୍ଛାସତ୍ତ୍ୱେ ସବୁ କଜିଆ କିପରି ଶୀଘ୍ର ମେଣ୍ଟିଯାଏ । ଏଥର କିନ୍ତୁ ବାଳିକା ପ୍ରାଣରେ ଗୋଟିଏ ଅଭିମାନ, ଗୋଟିଏ ସନ୍ଦେହ ଜନ୍ମିଚି ଯା’ ଲାଗି ସେ ବୃଦ୍ଧକୁ କାହିଁରେ ବିଶ୍ୱାସ କରିବାକୁ ନାରାଜ । ସେ ଗୋଟିଏ ମୂର୍ତ୍ତି ! ବୃଦ୍ଧ ତାକୁ ଆବରଣ ମଧ୍ୟ ଗୋପନ ରଖିଚି । କଳିକାର ସବୁ କାକୁତି ମିନତି ସବୁ ଜିଦ୍ ସେଠାରେ ଅକାରଣ । କୌଣସି ମତେ ତାକୁ ସେ ଦେଖାଇବ ନାହିଁ । କାହିଁକି ନ ଦେଖାଇବ ପଚାରିଲେ କହେ “ସେ ମୋର ପ୍ରେୟସୀ, ଦାଣ୍ଡରେ ହାଟରେ ତା’ର ପ୍ରଚାର କରି ବୁଲିବି ନାହିଁ ।” ବାଳିକା ଜିଦ୍ ଧରେ, ଅଭିମାନ କରେ, ବୃଦ୍ଧ ଶୁଣେ ନାହିଁ । କହେ “ସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ନାହିଁ । ତା’ର କଳାସୃଷ୍ଟି ଆରମ୍ଭରୁ କ’ଣ ନା ସେ ସେହି ମୂର୍ତ୍ତିଟାକୁ ଗଢ଼ିବାରେ ବ୍ୟସ୍ତ ଅଛି ଏବଂ ସେଇ ମୂର୍ତ୍ତିଟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଗଲେ ତା’ର ଶିଳ୍ପକଳା ସେହିଠାରେ ଶେଷ ବୋଲି ସେ ପଣ କରିଛି ।”

ମୂର୍ତ୍ତି ଶେଷ ହୋଇଗଲା, ବୃଦ୍ଧ ତା’ର ମୂର୍ତ୍ତିଗଠନର ସରଞ୍ଜାମ ସବୁ ଜଳରେ ନିକ୍ଷେପ କଲା । ଆଉ ମୂର୍ତ୍ତି ଗଢ଼େ ନାହିଁ । ତା’ର ଏଇ ହାତଗଢ଼ା ପଥରର ପ୍ରେୟସୀ ସହିତ ଏଣିକି ଶେଷ ଜୀବନଟା ଆନନ୍ଦରେ କାଟିବ, ତା’ର ଇଚ୍ଛା । ଆଦ୍ୟରୁ ଯାହାକୁ ତିଆରି କରିଛି ସେ ମୂର୍ତ୍ତି ନିଶ୍ଚୟ ଅତି-ଅତି-ଅତି ସୁନ୍ଦର ହୋଇଥିବ । କଳିକା କାକୁତି କରେ, ରାଗ କରେ, ଶିଳ୍ପୀ ବିନୀତ ହୋଇ କହେ, ସମୟ ହେଲେ ଦେଖିବ ।

କଳିକା କୌତୂହଳରେ ପଚାରେ, “ଏତେ ପ୍ରକାର ମୂର୍ତ୍ତି କିପରି ଗଢୁଚ ?” ବୃଦ୍ଧ ଉତ୍ତର କରେ, “ମନରୁ !” “ମନ କେଉଁଠାରେ ?” ବୃଦ୍ଧ ହସି ହସି ନିଜ ମୁଣ୍ଡକୁ ଦେଖାଇଦିଏ । କଳିକା ଏହି ସପ୍ତତି ବର୍ଷ ବୟସର ଅବଶେଷ ଶୁଭ୍ରକେଶ ମଧ୍ୟରେ ଅଙ୍ଗୁଳି ସଞ୍ଚାଳନ କରେ, ମନଟାକୁ ଦେଖିବ ବୋଲି ନିରାଶ ହୋଇ ଫେରିଆସେ ।

କିନ୍ତୁ ସବୁ ମାଟି କରିଦେଲା ଏଇ ମୂର୍ତ୍ତିଟା । ସବୁ ମୂର୍ତ୍ତି ତାକୁ ଖୁସିରେ ଦେଖାଇଲା, ଏଇଟା ଲୁଚାଇ ରଖିଚି କାହିଁକି ? କିଛି ଗୂଢ଼ ରହସ୍ୟ ଏଥିରେ ନିଶ୍ଚୟ ଅଛି । ସେ ବୃଦ୍ଧକୁ ଦୁଇ ତିନି ଥର ଅନୁନୟ ବିନୟ କରି କହିଲା, ବୃଦ୍ଧ କିନ୍ତୁ ନ ଶୁଣେ, ସମୟ ହେଲେ ଦେଖିବ । କଳିକା ତା’ର ବହୁଦିନର ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଆଉ ସମ୍ଭାଳି ରଖିପାରିଲା ନାହିଁ । ଦ୍ରୁତଗତିରେ ଚାଲିଗଲା, ଜବରଦସ୍ତି ମୂର୍ତ୍ତିର ଆଭରଣ ଖୋଲିବ । ବୃଦ୍ଧ ଆଗ ଯାଇ ମୂର୍ତ୍ତିକୁ ଧରି ବାହାରିଲା ଜଳରେ ନିକ୍ଷେପ କରିବାକୁ । କଳିକା ଅଭିମାନ ଛଳ ଛଳ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଚାହିଁଲା, “ହଉ ରଖ, ରଖ, ଆଉ ଏଣିକି ତୁମକୁ ରଗାଇବାକୁ ଆସିବି ନାହିଁ ।” ସେ ଦ୍ରୁତଗତିରେ ଚାଲିଯିବାବେଳେ ବୃଦ୍ଧ ବ୍ୟସ୍ତକଣ୍ଠରେ କହିଲା, “ନାହିଁ, ନାହିଁ, ମିଛ କହୁଚ, ଏ ବୁଢ଼ାର ପୁଅ ନାତିଗୁଡ଼ାଙ୍କୁ ଭୁଲି ତୁ ରହିପାରବୁ ନାହିଁ ।” ଅପମାନବିଦ୍ଧ ବାଳିକା ତାହା ଶୁଣିବାକୁ ପାଇଲା ନାହିଁ ।

ବୃଦ୍ଧ କେତେ ଅପେକ୍ଷା କରି ବସେ, କଳିକା ଆଉ ଆସେ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ସେ ଆସେ ତୁନି ତୁନି ହୋଇ, ବୃଦ୍ଧ ଯେବେ ଘରେ ନଥିବ, କିମ୍ୱା ଜାଣି ନ ପାରିବ, ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଥରେ ଦୃଷ୍ଟି ପକାଇ ଦେଇ ଟିପି ଟିପି ଫେରିଯାଏ । ବୃଦ୍ଧ ତାକୁ ପ୍ରତିଦିନ ଦେଖେ ଖେଳିବାବେଳେ, କିନ୍ତୁ ସେ ବଡ଼ ସତର୍କରେ, ନ ହେଲେ ସେ ଜାଣିପାରିଲେ ଖେଳ ଛାଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ପଳାଇବ ।

ଅବଶେଷରେ ଏପରି ହେଲା ଯେ, ବୃଦ୍ଧ ତାକୁ ଯେପରି ସହଜରେ ଦେଖିପାରିବ ସେହି ଜାଗାରେ ସେ ଖେଳେ, ଅଥଚ ବୃଦ୍ଧକୁ ଦେଖିପାରିଲେ ଦୌଡ଼ି ପଳାଏ । ବୃଦ୍ଧ ମଧ୍ୟ ସେ ଯେପରି ନିର୍ବିଘ୍ନରେ ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଦେଖିପାରିବ ସେହି ଉପାୟ କରି ତା’ ଆସିବା ସମୟ ଜାଣି ଲୁଚି ରହେ ।

ସମୟ ଆସିଗଲା, କଳିକା ଯୁବତୀ ! ଶିଳ୍ପୀର ଜୀବନସନ୍ଧ୍ୟା ରତ ରତ ହୋଇଆସିଲା । କଳିକାକୁ ଯୌବନ-ସୁଲଭ ଲଜ୍ଜା ଆବରଣ ଆବଦ୍ଧ କରି ରଖିଲା । ତା’ର ବିବାହ ହୋଇଗଲା, କିନ୍ତୁ ବୃଦ୍ଧର ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ତା’ର ମମତା ଅକ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ ରହିଚି । ପିତ୍ରାଳୟକୁ ଆସିଲେ ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ମଗାଇ ଦେଖିବାକୁ ତା’ର ପ୍ରାଣ ଡାକେ, ଅଥଚ ସାହସ ହୁଏ ନାହିଁ । ବୃଦ୍ଧଶିଳ୍ପୀ ତାକୁ ଦେଖିବାକୁ ବହୁବାର ଏଣେ ତେଣେ ଚାହେଁ, ତେବେ ନିରୁପାୟ ।

ଏଥର କଳିକା ପିତ୍ରାଳୟରେ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ହେଲା । ତିନି ଚାରି ଦିନ ଧରି ଶଯ୍ୟାଗତ, ପାନାହାର ନାହିଁ । ଖାଲି ଇଚ୍ଛା ହେଉଛି, ବୁଢ଼ାର ସେ ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ାକ ଥରେ ଦେଖିବ, ଖବର ପଠାଇଲା, ଥରେ ଦେଖିକରି ପୁଣି ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଫେରାଇ ଦେବ ।

ଶିଳ୍ପୀ ତା’ର ସମସ୍ତ ମୂର୍ତ୍ତିଧରି ନିଜେ ଆସି ହାଜର । କଳିକା ବସ୍ତ୍ରାବରମ ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ଅଙ୍ଗ ଲୁକ୍କାୟିତ ରଖି ଅର୍ଦ୍ଧ ଜାଗ୍ରତ ଅର୍ଦ୍ଧ ସ୍ୱପ୍ନ ଅବସ୍ଥାରେ ପଡ଼ି ରହିଥିଲା । ବୃଦ୍ଧ ଆସିବାର ଜାଣି ସୁଦ୍ଧା ଲଜ୍ଜାରେ ସେ ସେହିପରି ଶୋଇ ରହିଲା । ବୃଦ୍ଧ ଶିଳ୍ପୀ ତା’ର ଶଯ୍ୟା ନିକଟରେ କିଛିକ୍ଷଣ ଚିନ୍ତାମଗ୍ନ ରହିଲା, କିନ୍ତୁ ସେ ଚିନ୍ତାକୁ ଧରି ରଖିବାକୁ ତା ମସ୍ତିଷ୍କର ବଳ ନ ଥିଲା, ମୁଖ ଦେଇ ତାହା ବାହାରି ପଡ଼ିଲା । ନା, ନା, କଳିକା ରୁଗ୍ଣ କାହିଁକି ହେବ, ସେ ହେବ ନାହିଁ । କଳିକା ହେଇ ସେ ମୂର୍ତ୍ତି ଆଣିଚି, ତୁ ସେହି ବସ୍ତ୍ର ଆବରଣ ଭିତରୁ ସୁସ୍ଥ ହୋଇଉଠ, ଯେତେ ଶୀଘ୍ର ପାରୁ । ନା, ନା, ସେ ଅଭିମାନ କରିଚି, ସେ ଆଉ ମୋତେ ଚାହିଁବ ନାହିଁ, ମୋର ଏ କେଶହୀନ ମଥାରେ ଆଉ ହାତ ବୁଲାଇବ ନାହିଁ ।