ଜହ୍ନମାମୁଁ-୮୩

ମହା ପଣ୍ଡିତ - ୧

ସୀତାପୁରର ଜମିଦାର ମାଧବଙ୍କ ପୁଅ ବିଦ୍ୟାଧର ଜଣେ ବିଦ୍ୱାନ ଥିଲେ । ବ୍ୟବସାୟରେ ସେ ଆଦୌ ମନ ଦେଉ ନଥିଲେ । ସେ ଆହୁରି ପଢିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ, ଅଧିକ ବିଦ୍ୟାର୍ଜ୍ଜନ କରିବେ । କିନ୍ତୁ ବିଦ୍ୟା ପ୍ରତି ତାଙ୍କର ଆଗ୍ରହ ଯେତିକି ଥିଲା ବିଦ୍ୟା ଯୋଗୁଁ ସେତିକି ଗର୍ବ ବି ଥିଲା । ତେଣୁ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକଙ୍କୁ ସେ ନିମ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁଥିଲେ ।

ବହୁତ ଥର ମାଧବ ପୁଅକୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ କି ବିଦ୍ୟାର୍ଜ୍ଜନ ଭଲ, କିନ୍ତୁ ବିଦ୍ୟା ପାଇଁ ଗର୍ବ କରିବା ଆଦୌ ଭଲ ନୁହେଁ । ସେ କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ବାପାଙ୍କ କଥାକୁ କୌଣସି ମୂଲ୍ୟ ଦେଉ ନଥିଲେ ।

ଦିନେ ମାଧବ ତାକୁ କହିଲେ, “ପୁଅ, ତୋର ଏ ଗର୍ବ ଯୋଗୁଁ ଯଦି ଗ୍ରାମଲୋକେ ଆମ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯିବେ, ତେବେ ସେଇଟା କ’ଣ ଭଲ ହେବ?”

ବାପାଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ସେ ହସି ପକାଇ କହିଲେ, “ବାପା, ମୁଁ କ’ଣ ଏତେ ମୂର୍ଖ ଯେ ସେ କଥା ଜାଣିନାହିଁ? ଆମ ଗାଁର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଧନୀ ହେଲେ କନକ ଗୁପ୍ତ, ରତ୍ନସେନ ଓ ମୋତିରାମ । ମୋର ସେମାନଙ୍କ ସହ ଘନିଷ୍ଠ ବନ୍ଧୁତା ଅଛି । ଗାଁର ମୁଖିଆ ମହାନନ୍ଦ ଓ ପହଲମାନ ଭୀମ ମଧ୍ୟ ମୋ ସହିତ ବନ୍ଧୁତା କରିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଚିନ୍ତା କାହିଁକି?”

ବାପା କହିଲେ “ତୁ ଯେଉଁମାନଙ୍କ ନାମ କହିଲୁ ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ହଇରାଣ କରି ଆନନ୍ଦ ପାଆନ୍ତି । ଗରୀବ ଦୁଃଖିଙ୍କର ଅଭିଶାପ ସେମାନଙ୍କ ଉପରେ ପଡେ । ତୁ ସେଇମାନଙ୍କ ସହିତ ବନ୍ଧୁତା କରି ଏତେ ଗର୍ବ କରୁଛୁ?”

ବାପାଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ବିଦ୍ୟାଧର ଚିଡି ଉଠି କହିଲେ, “ବାପା ସେମାନେ ବଦମାସ୍ ହୁଅନ୍ତୁ ବା ମହା ଗୁଣ୍ଡା ହୁଅନ୍ତୁ, ଗାଁରେ ସେମାନଙ୍କ ସାମନାରେ ମୁଣ୍ଡ ଉଠାଇ କଥା ସୁଦ୍ଧା କହିବାକୁ କେହିବି ସାହସ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ମୁଁ ଯଦି ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ବନ୍ଧୁତା ନ ରଖିବି ତେବେ ସେମାନେ ଚାହିଁଲେ ମୋର ବହୁତ କ୍ଷତି କରି ପାରିବେ । ସେଥିପାଇଁ ମୁଁ ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ବନ୍ଧୁତା କରିଛି । ସେମାନଙ୍କୁ ଖୁସି କରିବା ପାଇଁ ମୁଁ କେବଳ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ହସି ଉଡାଏ ।”

ମାଧବ ବୁଝିଗଲେ ଯେ ବିଦ୍ୟାଧର ଯେତେ ପଢିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତା’ର ତା’ ନିଜ ଉପରେ ମୋଟେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନାହିଁ; ତେଣୁ ବାଜେ ଲୋକଙ୍କ ହାତରେ ପଡି ସେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଖରାପ ହେବାକୁ ଯାଉଛି ।

ଦିନେ ମାଧବଙ୍କର ବନ୍ଧୁ ପ୍ରବୋଧ କିଛିଦିନ ତାଙ୍କ ସହିତ ରହିବାକୁ ଆସିଥା’ନ୍ତି । ଦୁଇଦିନ ମଧ୍ୟରେ ସେ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କର ବିଦ୍ବତା କଥା ଢଙ୍ଗଢାଙ୍ଗ ସବୁ ବୁଝିଗଲେ । ସେ ମାଧବଙ୍କୁ କହିଲେ, “ଶୁଣ, ମୋର ବଡଝିଅ ସହିତ ବିଦ୍ୟାଧରର ବିବାହ କରାଇବା ପାଇଁ ମୋର ଭାରି ଇଚ୍ଛା । ତା’ର ସବୁ ଭଲଗୁଣ ଅଛି କିନ୍ତୁ ଅହଂକାର ସବୁ ଗୁଣକୁ ନଷ୍ଟ କରୁଛି । ତାକୁ ଥରେ ଗଙ୍ଗାନଗରର ପଣ୍ଡିତ ବିଷ୍ଣୁ ଶର୍ମାଙ୍କ ପାଖକୁ ପଠାଇ ଦିଅ ସବୁ ଠିକ୍ ହୋଇଯିବ ।”

ମାଧବଙ୍କ ମନକୁ ଏହି କଥାଟା ବେଶ୍ ପାଇଲା । ତେଣୁ ସେ ତାଙ୍କ ପୁଅକୁ କହିଲେ, “ପୁଅ, ଗଙ୍ଗାନଗରର ବିଷ୍ଣୁ ଶର୍ମା ଜଣେ ସୁନାମଧନ୍ୟ ବିଦ୍ୱାନ ଓ ପଣ୍ଡିତ । ତୁ ଥରେ ଯଦି ତାଙ୍କୁ ହରାଇ ପାରିବୁ ତେବେ ତୋର ନାମ ସବୁଦିନ ଲାଗି ଇତିହାସରେ ରହିଯିବ ।”

ବିଦ୍ୟାଧର ତ ଏପରି ଏକ ସୁଯୋଗ ଖୋଜୁଥିଲେ; ଯଦ୍ୱାରା ତାଙ୍କ ଅହଂକାର ତୁଷ୍ଟ ହେବ । ତେଣୁ ସେ ପିତାଙ୍କ କଥାକୁ ଖୁସିରେ ଗ୍ରହଣ କଲେ ଓ ଗଙ୍ଗାନଗର ଚାଲିଗଲେ ।

ସେଠାରେ ପହଁଚି ସେ ଯେପରି ଶତ୍ରୁତା ସହ କଥା ଆରମ୍ଭ କଲେ ବିଷ୍ଣୁ ଶର୍ମା ସେପରି ନୁହଁନ୍ତି । ସେ ସବୁକଥା ବଡ ସ୍ନେହରେ କହୁଥା’ନ୍ତି । ଶେଷକୁ କହିଲେ, “ବାଃ ତୁମ ଚେହେରା ଏତେ ସୁନ୍ଦର ଓ ଚାହାଣୀ ବୁଦ୍ଧିମାନ ବ୍ୟକ୍ତି ପରି । ଦେଖିଲେ ଜଣାଯାଏ ତୁମେ ଜଣେ ବଡ ବିଦ୍ୱାନ । କୁହ ତୁମେ ସବୁ କି ପ୍ରକାର ବିଷୟ ଓ କି କି ପୁସ୍ତକ ସବୁ ପଢିଛ? ତାହେଲେ ମୁଁ ମଧ୍ୟ ତୁମ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସି ଲାଭବାନ୍ ହେବି ।”

ବିଦ୍ୟାଧର କେତୋଟି ଗ୍ରନ୍ଥର ନାମ କହିଲେ । ପଣ୍ଡିତ ବିନୟ ସହକାରେ କହିଲେ, “ଆରେ ଏତେ ବହି ପଢିଛ? ତେବେ ତ ତୁମକୁ ବିଦ୍ୟାବୁଦ୍ଧିରେ କେହିବି ପରାସ୍ତ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ମୁଁ ନିଜେ ମଧ୍ୟ ନୁହେଁ । ମୁଁ ଏହା ମାନୁଛି ଯେ ତୁମେ ମହାନ୍ । ତୁମେ ଏଠାରେ କିଛିଦିନ ରୁହ । ମୁଁ ତୁମଠାରୁ କିଛି ଶିଖି ପାରିବି ।”

ବିଦ୍ୟାଧର କହିଲେ “ନା, ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ କଥାରେ ସହମତ ନୁହେଁ । କୌଣସି ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବା ଆଳାପ ଆଲୋଚନା ବିନା ଏପରି ଜିତିବାରେ କୌଣସି ଆନନ୍ଦ ନାହିଁ । ବରଂ ଆପଣଙ୍କ ସହ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରି ହାରିଗଲେ ଆନନ୍ଦ ଅଛି । ତେଣୁ ଆମେ ଦୁହେଁ ଏକାଠି ବସି ଶାସ୍ତ୍ର ଆଲୋଚନା କରିବା ।”

ବିଷ୍ଣୁ ଶର୍ମା କହିଲେ “ଠିକ୍ ଅଛି । ତୁମର ଯାହା ଇଚ୍ଛା । ତୁମେ ମୋ ଘରେ ଚାରିଦିନ ରୁହ । ପଂଚମ ଦିନ ଆମେ ସହରକୁ ଯିବା । ସେଠାରେ ଜମିଦାରଙ୍କ ଘରେ ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ହେବ । ସେମାନେ ସେଠାକୁ ମୋତେ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିଛନ୍ତି । ତୁମେ ମଧ୍ୟ ମୋ ସହିତ ଯିବ ଓ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଭାଗ ନେବ । ତଦ୍ୱାରା ତୁମର ବିଦ୍ୟାର ପିପାସା ମଧ୍ୟ ଶାନ୍ତ ହୋଇଯିବ ।”