શુળીનો ઘા

નિકુંજ ગુસ્સાથી તરફડી ગયો. એના સગાનું કામ કોઈક કારણસર એમની ભાગીદારી પેઢી દ્વારા થયું હતું. તેનું પેમેન્ટ કરવાનો સમય આવી ગયો હતો. પરંતુ તે પેમેન્ટ એક યા બીજા કારણોસર હર્ષદ અને અવિનાશ વિલંબીત કરી રહ્યા હતા. એણે બે - ત્રણ વખત બંનેને વાત કરી પણ પૈસાની ગોઠવણ થતી અને બીજે અપાઈ જતાં –  સગાનું પેમેન્ટ રવડી જતું.

નિકુંજના સગા પણ આ પરિસ્થિતિ પામી ગયાં હતાં. તેથી જ તો ફોન ઉપર કહ્યું, “નિકુંજ મને એવું લાગે છે કે તમારું કંઈ ઉપજતું નથી. અને મેં તો તમને જોઈને કામ આપેલું – તમારા પાર્ટનરને કે તમારી તકલીફોનો મને ભોગ બનાવો તે વહેવારિક ન કહેવાય. ન થાય તેમ હોય તો ના કહી દો જેથી હું મારો રસ્તો જાતે કાઢું.”

નિકુંજ સમસમીને અટકી ગયો.

એ વિચારતો હતો. અવિનાશનું મૌન, વિલંબીત ન્યાય અને હર્ષદની ધાર્યું કરવાની કુટેવનો ભોગ હું બનું છું. અમારી પેઢી ફક્ત પૈસા પેદા કરવાનું સાધન બનીને રહે, તો કેમ ચાલે..? ગુસ્સામાં ધૂંવાંપૂંવાં થતાં નિકુંજ કાગળ લખવો શરૂ કર્યો.

ભાઈશ્રી હર્ષદ – અવિનાશ.

આપણી ફર્મમાં જણાતી અસંદિગ્ધ વિગતો તમને કહેવાની આ પત્ર દ્વારા તક લઉં છું. આપણી ફર્મ ફક્ત પૈસા બનાવવાનું એક માત્ર મશીન બની ગઈ છે. નૈતિકતા – ચારિત્ર કે સ્વમાન જેવું કશું રહ્યું જ નથી. આપણે વાયદા કર્યા પ્રમાણે આપણાં ધરાકોને પેમેન્ટ આપતા નથી. કારણ ગમે તે હોય, તે કારણ દૂર કરવાને બદલે એ કારણ ઘરીને ધરાક ને આપણે ટાળીયે છીએ. વાયદા કરીયે છીયે તે ઘટના ખૂબજ સખત રીતે હું વખોડું છું અને એનો વિરોધ કરું છું.

આપણાં આડતિયાઓ દ્વારા આપણું કાર્ય આગળ ચાલે છે. પરંતુ તેમનો પણ હક્ક ડુબાડવા પ્રયત્ન થઈ રહ્યો છે. એમને જો ડુબાડીશું તો આપણું ભવિષ્ય ડૂબવાથી કેટલું દૂર રહેશે તે મને સમજાતું નથી. મારા સ્નેહી ભાઈશ્રીનું પેમેન્ટ ડ્યુ થયે ત્રણ મહીના થયા. તે દરમ્યાન પેમેન્ટ આવ્યું અને બીજાને અપાયું – એમ કેમ ચાલે? સગા છે એટલે એમને દંડવાના અને જે મોટું કામ લાવે (કયારેક) તેને ચાલુ રાખવા સમય કરતાં વહેલું પેમેન્ટ આપવું આ નરાતળ અંધેર જ છે. પ્રાયોરીટી લીસ્ટ હોવુ ખૂબ જરૂરી છે. કે જેથી તેજ પ્રકારે પેમેન્ટ આવે અને જ્યાં આપણું વેચાણ છે ત્યાંથી આપણું પેમેન્ટ જલ્દી છૂટે તે પ્રકારના દરેક પ્રયત્નોને નક્કર અને વધુ પરિણામ લક્ષી બનાવવા જોઈએ.

પરંતુ અવિનાશભાઈ મૌન રહે છે અને હર્ષદભાઈ તમે તમારી રીતે જ ચેક ફાડ્યા કરો અને ઉચિત ન કરો તે ન ચાલે. દરેક જણ પોતાની ફરજો વિશે સભાન હોવા છતાં આ આંખ મીંચામણાં ખૂબ ગંભીર અને ધાતક પરિણામો તરફ આપણને દોરી રહ્યાં છે. તેવું મને લાગે છે અને તેનાં વિરોધ રૂપ આ પત્ર દ્વારા ત્રીસમી પહેલાં હિસાબો પતાવી મને પાર્ટનર તરીકે છૂટો કરવા જાણ કરું છું. મારો આ નિર્ણય જુઠાણાંઓ અને બિનજવાબદાર વર્તણુંકોનાં અનુસંધાનમાં છે તેથી ત્વરિત અમલ કરશો.

ધન્યવાદ
નિકુંજ.

પત્ર લખીને થોડીક રાહતની લાગણી અનુભવતાં નિકુંજ પગ લાંબા કરી ટેબલ ઉપર મૂક્યા – અને રીવોલ્વીંગ ચેરમાં ઝૂલતાં ઝૂલતાં વિયાર્યું. બરોબર લખાયું છે. જે થવાની હોય તે થાય… હવે તો કફન બાંધીને ઝઝૂમવાનું શરૂ થયું છે. તેણે વિચાર્યું કે નિકુંજ ! તું એક સફળ વેપારી હતો. ધ્યાન રાખ જે તારી સફળતા એક ભૂતકાળ બની ગઈ છે. ભૂતકાળની સફળતાના નશામાં તારું વર્તમાન તો ક્યાંક નથી બગાડતો ને? – નિકુંજના હ્રદયે તેને ટકોર કરી. મન અને હ્રદયનું દ્વંદ્વં શરૂ થઈ જાય અને ક્યાંક આ નિર્ણયને ઝડપી અમલમાં મુકવામાં વિધ્ન આવી ના પડે તે હેતુથી તેણે નિરાલીને જમવું નથીની વાત કરી અને ઊભો થયો બે ત્રણ ચક્કર માર્યા પાણી પીધું. અને પેઢી તરફ નીકળી ગયો.

હ્રદયની ટકોરથી ક્ષણીક પછડાટ ખાઈ ગયેલું મન પાછું ઊભું થયું અને એની સાથે ઊભો થયો પેલો સફળ વેપારી. હ્રદયની સામાન્ય ટકોર એ તને સામાન્ય માણસનાં વિચારોનું પ્રતિબિંબ છે. તું સામાન્ય માણસ નથી. તારી નિષ્ફળતાઓને ઢાંકવા હ્રદય સામાન્ય માણસની જેમ વર્તમાન ને જોવા કહે છે. તું તો સિંહ બાળ છે. બાકર બચ્ચાનાં ટોળામાં ભરાઈને બેં બેં કેમ કરે છે. ભલા આદમી! આગળ સફળ હતો અને હવે પણ સફળ જ રહીશ. એટલી સીધી અને સરળ વાત માટે તારા મનમાં કેમ શંકાઓ રહે છે. ઊઠ – ગર્જના કર… નિકુંજમાં રહેલો સફળ વેપારી જુસ્સા ભેર બોલ્યો અને ઉમેર્યું – તે કશું ખોટું નથી કર્યું. પત્ર લખ્યો છે. તે યોગ્ય છે.

નિકુંજ સ્તબ્ધ બેઠો. તેની અંદરનાં બે નિકુંજના તણાવ જોતો હતો. સફળ નિકુંજ અને સામાન્ય નિકુંજનું મન અને હ્રદય. મન સફળતાનો નશો કરતું હતું. હ્રદયે નશા પછીની પછડાટને સામાન્ય નિકુંજના રૂપમાં યાદ અપાવતું હતું. નિકુંજ બે લડતા વકીલને સાંભળતા જજની જેમ મૌન રહી આ બંનેની વાતો – દલીલો લડાઈઓ સાંભળતો હતો, જોતો હતો.

વડીલની જેમ સામાન્ય નિકુંજ બોલ્યો. ભૂલી ગયો એ નિષ્ફળતાઓની પછડાટો? તારી એક સફળતાની પાછળ કેટલી બધી નિષ્ફળતાઓ હસે છે તે તને ક્યાં ખબર નથી? વારંવાર બદલાતા જતા મનમાં અશ્વોને નાથ. વિચારોના વલયોને રોક. તારી સફળતા હવે એક ભૂતકાળ છે. એને ભૂલીને વર્તમાનમાં જીવ. સામાન્ય માનવી બનીશ તો આ નિષ્ફળતા ઓનાં પછડાટને સહી શકીશ.

સફળ નિકુંજથી આ ટકોર કેવી રીતે સહન થાય? તે ખીજવાઈને કહે, “નિષ્ફળતા એતો ક્ષણિક હાર છે, વિસામો છે. સાંજ પડે અને યુદ્ધોના દિવસોમાં આરામ કરવા ઝંપતા સૈનિકોની એક રાત છે. બીજો દિવસ ઊગે છે. અને ફરીથી શસ્ત્રો સજવા અને કસવા તૈયાર થઈ જાય છે. તેમજ, આવી ક્ષણિક હારોને વિસામો ગણી તૈયાર થઈની સફળતાના દિવસોમાં તુંજ તો તારા સહકાર્યકરોને સલાહો આપતો હતો ને કે… અડગ મનમાં મુસાફરને હિમાલય પણ્ નડતો નથી. ત્યાં આવી ક્ષણિક હારોને તાબે થઈને ભાંગેલી તલવારને રણમાં નાખીને રણ મેદાન છાંડી જતા સૈનિકની જેમ શું પાણીમાંથી પોરા કાઢે છે. એજ ભાંગેલી તલવારથી શૂરવીર રાજકુમારે હારની બાજીને કેવી જીતમાં પલટી હતી. તે ભૂલી ગયો? આમ ભડ જેવો થઈને પોચકા કાં કાઢે છે?” 

પણ સામાન્ય નિકુંજને આનાથી શૂર ચઢતું ન હોતું. તે ધીરે ગંભીર અવાજે બોલ્યો. “એ બધી ચોપડીઓની વાતો, પોથીમાંના રીંગણા જેવી. તેનાથી પરોપદેશે પાંડીત્યમ આવે તેનાંથી વહેવાર ન ચાલે શું..? તું જ કહે તેં કેટલા ધંધા કર્યા? કેટલી ચઢ ઉતરો જોઈ? પેલી સસલા અને કાચબાની સ્પર્ધામાં ધમંડી સસલાની જેમ દરેક ધંધામાં – સ્પર્ધામાં રમતમાં તું હાર્યો નથી? જરા આ બધી હારોને યાદ કરીને તો આ સફળતાનાં નશામાંથી નીચે ઉતર. આ સુફિયાણી વાતો છોડ. તું સફળ હતો. તારી સફળતા ભૂતકાળ બની ગઈ છે. તું નવા ક્ષેત્રમાં છો. નવા દરેક ક્ષેત્રમાં શરૂઆતમાં મહેનત કરવાની છે. સફળતા કે નિષ્ફળતા હજૂ દૂર છે. તને નિષ્ફળતા તરફ દોરી જતાં દરેક પરિબળોને ખાળતા આવડવું જોઈએ. ત્યારપછી સફળ થવાશે આગલી સફળતાનો નશો તને ઉન્મત મસ્તકે ચાલતાં જરૂર શીખવે છે. પરંતુ તે જે તે ક્ષેત્રમાં. નવા ક્ષેત્રમાં તો નીચું જોઈને જ ચાલો ભાઈ – ક્યાં ખાડો છે. ક્યાં પથરો છે. જોતા શીખો – ઉન્મત બની ને ચાલશે તો ઠોકરો જ ખાવાની છે. સમજયા? આ શું બાળક બુદ્ધિ છે. આમ નથી ફાવતું. પેલો મને આમ બોલે છે. આવા જુઠાણાં તો કંઈ ચલાવાય? જેવા ગાણાં ગાયા કરે છે. ધીરો પડ – સામાન્ય બન… અને શીખાઉ વિઘાર્થીની જેમ જાણકાર અને આજ્ઞાકિંત બન!”

પેલો સફળ નિંકુજ ધુંધવાઈને બોલ્યો, “જાણકાર અને અનુભવી હોવું તે ઠીક છે – પણ દરેક પાર્ટનર જ્યારે સરખા હીસ્સામાં પાર્ટનર હોય ત્યારે દરેકનું વજન પણ સરખું હોવું જોઈએને? જેમનું પેમેન્ટ ડ્યુ થયું હોય તેમને ન આપવાનું અને ન હોય તેવા ગ્રાહકને સાચવવા એડવાન્સમાં આપવાનું એ કેમ પરવડે?”

સામાન્ય નિકુંજ ખૂબ વિચારીને બોલ્યો, “વાત સામાન્ય બુદ્ધિથી જોઈએ તો સાચી છે. પણ જ્યારે તાવ આવ્યો હોય ત્યારે જ ઓસડીયું પવાયને? છોકરાને તેની માએ કહ્યું કે બુદ્ધિથી એમ કરવું યોગ્ય ન પણ લાગે પરંતુ મા એ કડવું ઓસડીયું પીવડાવીને છોકરાનું ભલુ જ કરતી હોય છે ને. આ દ્રષ્ટિકોણથી આ ઘટના મુલવીયે તો મને એમ લાગે છે કે એની આ પદ્ધતિ ધંધાની એક અનિવાર્ય દુષિત પદ્ધતિ પણ હોઈ શકે ને? તારા પાર્ટનરને આ ધંધામાં તારા કરતાં વધુ સમજ પડે છે તે વાતને તે સ્વીકારીશ ને? એ જે કરતો હશે તે તમારા હિતમાં કરતો હશે તેવો વિશ્વાસ નથી બેઠો તેમજ આ વાત પરથી જણાય છે. અને જો તેમજ હોય તો ખુલાસો કર – પણ આ શું લઈને બેઠો છે. મારું કહ્યું કરો નહીંતર છુટો કરો.” 

“છટ્ એવા પોચકા કાઢે છે. મારી બાલારાત! કંઈ એ ધંધા ઉપર છાપ નથી મારી મારો ભાગ લઈને જુદો ધંધો કરીશ. કોઈક નીતિવાળું કામ કરીશ અને સફળ થઈશ. કહે છે ને સિદ્ધિ તેને જઈ વરે જે પરસેવે નહાય… કે પછી 'ફ્યુચર બિલોંગ્સ ટૂ ધોઝ વ્હૂ ડેર...' કે કોઈની ખોટી તાબેદારી સહન ન થાય...”

“ભલા આદમી રોલિંગ સ્ટોન ગેધર્સ, નો મોસ.. – વાળી ઉક્તિ ભુલી ગયો ?”હ્રદયે ટાઢે કલેજે કહ્યું.

“બટ ઈટ ગેટ્સ રાઉન્ડેડ સમજ્યો?” ઉગ્ર મને તરત છણકો કર્યો.

“તારી ઉંમર કેટલી થઈ ભાઈ?”
“બેતાલીસ.. કેમ?”
“તારે માથે જવાબદારી કેટલી છે?”
“ઘણી બધી – પણ એનું અત્યારે શું છે?”

“તારી સાથે નોકરી કરતા હતા તે દરેક જણ ક્યાંના ક્યાં પહોંચી ગયા છે તે ખબર છે? અને તું ક્યાં છો? તે કાંઈ સમજાય છે?”

“હશે, એક સમય હતો જ્યારે હું સાહેબીમાં મહાલતો હતો ત્યારે તેજ લોકો કહેતા નસીબદાર છે ભાઈ – ક્યાં હતો અને ક્યાં પહોંચી ગયો?” આજે એજ લોકો એજ કહે છે પણ ભાવ બદલાઈ ગયો છે ખરુને. પહેલા ઈર્ષામિશ્રીત અહોભાવ હતો હવે અનુકંપા પ્રેરીત દયાભાવ...”

સફળ નિકુંજ સમસમી ગયો… કડવું પણ સત્ય હતું. સફળતાનો નશો ઉતારી નાખે તેવું મારણ હતું. નિકુંજમાંના બેને નિકુંજો એક મેકને તારી રહ્યા. ધીમે ધીમે બંને નિકુંજો ઓગળી જઈને મન અને હદય બની ગયા… નાની પ્રકૃત્તિના અવાજો… અને પત્ની રીમાની તેને સમજાવટો ધીમે ધીમે સમજાવા માંડી.

“પપ્પા લાંબાં સમય સુધી ઘરમાં ન આવે તો સમજવું કે પપ્પાનો ધંધો જામી ગયો છે. પછી જો અચાનક લાંબો સમય સુધી ઘરમાં રહેતો સમજવું ધંધામાં કોઈકની સાથે જામી ગઈ છે. નહીં મમ્મી?”

રીમા નાનકડી પ્રકૃત્તિની તર્ક સંબધ્ધ વાત સાંભળી સહેમી તો ગઈ. પછી કહે, “પ્રકૃત્તિ, પપ્પા છે ને એમનો ધંધો  ઘરે પણ લઈને આવે છે તેથી બાકી ધંધામાં તો ઉત્તર ચઢતો રહેજ ને?”

ઉદવિગ્ન મન બોલ્યું, “મનની વરાળ ન કાઢુ તો ગાંડો ન થઈ જાઉં?”

તેને ટપારતું ઉદય બોલ્યું, “ગાંડો થવા જેવી હદ સુધી જવાની જરૂર નથી પણ કહે છે ને નમતો તે સૌને ગમતોને અકડતો તે રખડતો. જે કંઈ કહેવું હોય તે શિષ્ટ ભાષામાં ગુસ્સે થયા વિના શું ન કહેવાય?”

“કહેવાય પણ એ રીતે તો ઘણી વખત કહી ચૂક્યો છું. પણ એને તો ઘોળીને પી ગયા છે. મારે મારો અવાજ કાઢવો હોય તો કેવી રીતે કાઢું?”

હદય હવે વડીલ હોય તેમ બોલ્યું, “આ મુદ્દા વાત છે. તારા સ્નેહીએ ટકોર કરી કે તમારું કશું ચાલતું નથી લાગતું એ પ્રશ્ન તને કોરે છે. તું અપમાનિત થયો હોય તેમ લાગે છે. અને એને માટે તારે તારું ચલણ છે તેમ બતાવવા માટે તારું કેટલું સંભળાય તે માટે મને છૂટો કરો એ રીતેની વાત કરે એ ઘર ફુંકીને તમાશો કરવા જેવી વાત નથી?”

“હા છે તો એવુંજ. પણ જોખમ તો લેવુ જ પડે ને?”
“પણ આ રીતનું જોખમ કે જઈએ તો પૂરેપૂરા અને રહીયે તો કંઈ જ નહી?”
“એટલે?”
“એટલે એમકે પાર્ટનર તો આવા ધંધામાં એને તરત મળી જશે. એટલે જઈએ તો પૂરેપૂરા. અને ધારો કે એમણે તારા પત્રને ગણકાર્યો નહીં અને કંઈજ ન થાય. એક આવેશમય ઘટના ગણીને અવગણે અને રહેતો કંઈજ નહીં વાળી વાત બને ને?”

“હા, એવું બને તો ખરુંજ.”

“એવું બને જ છે. તેથી કંઈક એવો રસ્તો કાઢ કે સાપ મરી જાય અને લાકડી ન ભાગે.”

“એ તો શક્ય નથી લાગતું. મેં તો જોયું છે આ જમાનામાં મારે એની તલવાર છે. અને ચમત્કાર વિના નમસ્કાર નથી.”

“ચમત્કારથી ટૂંકાગાળાની સફળતા જરૂર મળે છે. પરંતુ અંતે તો નુકશાન જ છે. અનુભવી અને પુખ્ત માણસો બંને વિચારતા હોય છે. લાંબા ગાળાનું અને ટૂંકાગાળાનું બંનેનું પરિણામ. આવા સમયે આપણે આપણી જાતને આપણી જાતથી દૂર લઈ જઈને જ પૂછવું જોઈએ – વ્હોટ ઈઝ નેક્ટ? તો જવાબ મળશે નેક્ટ ઈઝ વર્સ્ટ. એટલે ધીરજથી કામ લે.”

“એ લોકો જુઠાણાં ચલાવે અને હું યુધિષ્ઠીરની જેમ નરો વા કુંજરો વા કહી ચલાવી લઉં?”
“ના, તને જેમાં વાંધો છે તે રજુ કર. પરંતુ નિર્ણય લેવાનું હંમેશાં એમના ઉપર છોડ. નિર્ણય તારે શું કામ લેવા જોઈએ?”

“અગમ બુદ્ધિ છું તેથી. પરંતુ તે કલ્પી લીધેલી રીતે જ તેઓ વર્તશે અને પછી જે જવાબ આપવાનો છે તે જવાબ એ વર્તે તે પહેલાં આપી દઈને તું જાતે જ કાલીદાસની જેમ તારી બેઠેલી ડાળ નથી કાપતો... શક્ય છે તે લોકો તારી વાતને યોગ્ય રીતે વિચારે પણ ખરાં… તારા ભૂતકાળની સફળતા તારું જમા પાસું છે. તેનું સુગર કોટીંગ કરીને પત્ર ફરી લખ અને તેમાં છુટા થવાનું ન સુચવાય તો ન ચાલે?”

“એ તો વજન મુકવાજ લખ્યું છે.”
“પરંતુ તે ખરેખર સાચું બની જાય તો?”
“તો તેની તૈયારી રાખવી જ પડેને?”
“એક કામ કર આ પત્ર ફરીથી લખ અને એમાં કોઈજ પ્રકારના નિર્ણયાત્મક કથનોને અવગણ.” હ્રદયના આદેશને આધિન રહી નિકુંજ ફરી પત્ર લખવા બેઠો. 

ભાઈ હર્ષદ તથા અવિનાશ.

આજે મારા સ્નેહીનું ત્રણ મહીને પણ ડ્યુ પેમેંન્ટ થયું નહીં. મારા શબ્દોની કોઈ કિંમત જણાતી નથી આપણે પ્રોયોરીટી લીસ્ટ જેવું બનાવીયે અને અંદરો અંદર આવા મન દુઃખોને અવગણીયે તેવો કોઈ રસ્તો કાઢીયે તો ન ચાલે? તેજ પ્રમાણે આપણી રકમો જ્યાં ફસાય છે તે કઢાવા તાત્કાલીક ઉપાયો કરીયે તો? હું માનું છું આજે મારે નીચા જોણુ? ન થતે ખરેખરતો આ આપણી ફર્મનુંજ નીચા જોણું છે એમ કહીયે તો પણ ખોટું નહીં.

આપણા આડતિયા દ્વારા કાર્ય ધપી રહ્યું છે. તેમના હક્કો, આપણા થકી ડૂબે છે તે પણ અયોગ્ય છે. તમે કહેશો, આપણને ન મળેતો આપણે કેવી રીતે આપી શકીએ? પરંતુ ત્યાં ફરીથી એજ ચારિત્રની વાત છે આપણે જ્યાં આપણાં નાણાં ડુબાડાય છે. ત્યાંથી કઢાવીને પણ તેમનાં હક્કને ન ડુબાડવા જોઈએ. કારણ સ્પષ્ટ છે. તે દ્વારા આપણને ડુબતા કેટલી વાર લાગશે?

હર્ષદભાઈ આ લાઈનના જાણકાર છે. તેમનાં જ્ઞાનનો પેઢીને લાભ પણ થાય છે. પરંતુ આવી નાનકડી ક્ષતિ પેલાં વહાણમાં મધદરિયે પડતાં છિદ્ર જેવી હોય છે. અને આ વાત એકને કાનેથી બીજા પાંચને કાને પહોંચે તે આપણાં માટે ઠીક પણ નહીં. અવિનાશભાઈનું મૌન કઠે છે. એકમેકનું માન સચવાય અને પેઢીમાં મન દુઃખો ન વધે તે હેતુથી મેં વારંવાર આ વાતની મૌખિક જાણતો કરીજ છે. છતાં આ લેખિત આપીને મારા મનનો ભાર હળવો કરું છું. જેથી ધ્યાનમાં રહે અને મારે જે નીચા જોણું થયું તેવું ફરીથી અન્ય કોઈને આવી ક્ષતિ બદલ ન થાય.                                                        ધન્યવાદ.
આપનો નિકુંજ.

પત્રની ગડીવાળી ગજવામાં મૂકીને નિકુંજ પેઢી તરફ રવાના થયો.

પેઢીમાં પેલા સ્નેહી હાજર જ હતા. અવિનાશ અજાણ થઈને પૂછતો હતો. “નિકુંજભાઈ, આપનાં સ્નેહીનું પેમેન્ટ ત્રણ મહીનાથી બાકી છે?” નિકુંજે હકારમાં મસ્તક હલાવ્યું. “હમણાં હર્ષદભાઈ આવે એટલે વાત કરીયે.” પેલા સ્નહી હસતા હસતા બોલ્યા, “ભલા માણસ તમે પણ પાર્ટનર અને નિકુંજભાઈ પણ પાર્ટનર – હવે હર્ષદભાઈને શું પૂછવાનું? ચેક ફાડી દો. એટલે નિરાંત...! અને હા, તમે ના કહેશો તો બેંકમાં નહીં પ્રેઝન્ટ કરું પણ આ તો જરા ધક્કા ખાવાના અટકે ને તેથી…”

અવિનાશને માથે ધર્મસંકટ હતું. નિકુંજે જોયું કે કામ સરળતાથી પતે છે, તેથી મૌન રહ્યો. અને ચેક ફાટી ગયો.

નિકુંજ મનમાં વિચારતો હતો. શુળીનો ઘા સોયે સર્યો. ગજવામાનો પત્ર ગજવામાં રહ્યો. હવે હર્ષદ અને અવિનાશ કરશે વ્યવસ્થા. આપણે તો રામ નાહાયા. જો કાગળ આપીને દીધો હોત તો?

સામાન્ય નિકુંજ અને સફળ નિકુંજ બંને પ્રસન્ન હતા.