સ્વાતંત્ર દિવસ

સમી સાંજનું વાતાવરણ એટલે મારો પ્રિય સમય... ગુલાબી ગુલાબી આકાશ મારા પપ્પાની યાદ મને દેવડાવતું. મારા પપ્પાને પણ આ સમય બહુ જ ગમતો. હું મારા પપ્પા સાથે વધારે રહેતી એટલે એમની અને મારી પસંદ પણ ઘણી મળતી આવતી. અંધારૂ એમને બિલકુલ ન ગમતું. એ હંમેશા કહેતાં, કે દિવસનાં સૂરજ આકાશ ન જોવા દે અને રાત્રે ચાંદ... પણ આની ફરીયાદ કરવી કોને? આ તો નિયતી છે, સવાર અને રાતની વચ્ચેનો સમય એટલે સાંજ અને એ સમય મારો. એ સમયમાં મને કોઇ હેરાન પણ ન કરે. બધું કામ પતાવીને આ સમય હું ફ્કત મારી માટે રાખતી.

 

આજે પણ બાલ્કનીમાં આરામ ખુરશી નાખીને બેઠી હતી. આરામ ખુરશીનો એક ફાયદો એ કે એની સીટ તમે ઢાળીને બેસો એટલે નજર જાતે જ ફક્ત આકાશ તરફ રહેતી. રોજની જેમ આજે પણ હું એ ખુશનુમા વાતાવરણને મારા હૃદયમાં ભરતી હતી, ત્યાં નીચેથી કોઇકનો જોર જોરથી બોલવાનો અવાજ આવ્યો. અવાજ સ્ત્રીનો હતો અને એ અવાજ હર ક્ષણે વધારે ઉગ્ર થતો જતો હતો. હવે જીવ ત્યાં ગયો. ઉભી થઈ, નીચે જોયું તો પહેલા માળાની બાલ્કનીમાં જમનામાં પોતાની વ્હીલ્ચેરમાં બેઠાં હતાં. અને એમની વહુ એમનાં પર બહુ જોર- જોરથી ગુસ્સો કરતી હતી, "કેટલા દિવસ તમારી ગંદકી સાફ કરવાની હજુ મારે? હવે, જલ્દી ઉપર જાવ અને મારી જાન છોડો.’’

જમનામાં એકદમ ચુપચાપ સાંભળતા હતાં. એમની પાસે બીજો કોઇ રસ્તો પણ ન હતો... તેઓ હવે પરવશ હતા. એકવાર તો મને એમ થયું કે હું જમનામાંને મારા ઘરે લઈ આવું, પણ મેં વિચાર્યુ કે હમણાં એમની વહુ બહુ ગુસ્સામાં છે એટલે હમણા એને છંછેડવામાં મજા નથી. થોડીવારમાં બધુ શાંત થઈ ગયું અને આકાશમાં અંધારૂ પણ...

મારી તો સાંજ બગડી જ ગઈ હતી, એટલે હું પણ મારું મન શાંત કરવા ઘરની બહાર નીકળી ગઈ. મમ્મી- પપ્પા હવે હયાત ન હતાં. ભાઈ- ભાભી અલગ રહેતા હતા અને લગ્નજીવન મને સદયું નહોતું. તો મારે કોઇને જવાબ આપવાનો નહોતો કે ક્યાં જાવ, હું ક્યારે આવીશ? અને કોઇ રાહ જોવાવાળું હતું નહી, હું મારી મરજીની માલિક હતી.

ઘરથી નીકળીને થોડે દૂર ગઈ ત્યાં મને જમનામાંનો દિકરો સુધીર મળ્યો. અમે સાથે મોટા થયા હતા. હું પોતાને રોકી ન શકી. મેં એને પૂછ્યું, "સુધીર, આ તારા ઘરમાં શું ચાલે છે? મેં મારી મમ્મી પાસેથી હંમેશા સાંભળ્યું હતું કે જમનામાંનાં લગ્ન પછી બહુ વર્ષે તારો જન્મ થયો હતો અને તારા માતા- પિતાએ તને બહુ લાડકોડથી મોટો કર્યો હતો. અને આજે તારી પત્ની જમનામાંને આટલું બોલે છે તો, તું એને ચુપ નથી કરાવી શક્તો?"

સુધીર કંઇ બોલ્યો નહીં, બસ માથું નીચે રાખીને ઉભો રહીને મારું સાંભળતો હતો. મને સમજાઈ ગયું કે સુધીરનું ઘરમાં કંઇ જ ચાલતું ન હતું. એને કહીને કંઇ જ મતલબ ન હતો. એ પણ બે મિનિટ ઉભો રહીને ચાલ્યો ગયો. થોડી વાર આંટા મારીને હું પણ ઘરે પાછી આવી.

બીજે દિવસે ૧૫ ઓગસ્ટ હતી એટલે કે સ્વાતંત્ર દિવસ. અમારી કોલોનીમાં આ દિવસે બહુ બધા પ્રોગ્રામ થાય. સૌથી પહેલો પ્રોગ્રામ હતો બધાના ભાષણનો. ભાષણનો પ્રોગ્રામ લોકો પહેલા કેમ રાખે એ મને શાળામાં હતી ત્યારે ખબર પડી ગયેલી કે જો છેલ્લે રાખે તો કોઇ સાંભળવાવાળું બચે જ નહીં. એક પછી એક ભાષણ શરૂ થયા.

કોઇકે દેશ માટે, કોઇકે દેશની પ્રગતિ માટે, કોઇ સ્ત્રી શિક્ષણ તો કોઇકે દીકરી બચાવો પર, બધાએ આ બધા ભાષણ પર તાળીઓ પણ પાડી. માનનીય વ્યક્તિઓનાં ભાષણ પત્યા એટલે કોલોનીના સેક્રેટરીએ મને જણાવ્યા વગર બધાની આભારવિધિ કરવા મંચ પરથી મારું નામ લીધું.

 

મને પહેલાથી કંઇ કહેવામાં આવ્યું ન હતું, મેં કોઇ તૈયારી પણ નહોતી કરી, પણ ચેલેન્જ સ્વીકારવી એ મારા લોહીમાં હતું. હું ઉભી થઇ અને મંચ તરફ જવા લાગી. મને ખબર હતી કે મારે ત્યાં કોઇ ભાષણ નહોતું આપવાનું. મારે સૌથી પહેલા બધા માનનીય વ્યકતિઓનો આભાર માનવાનો હતો અને કોઇ પણ સામાજિક વિષય પર બોલવાનું હતું. અત્યાર સુધી બધા વિષય પર બોલાઇ ગયું હતું. હું વિચારતી હતી કે હું શું બોલું? ત્યાં જ મેં જમનામાંને જોયા. જે પોતાની બાલ્કનીમાં બેસીને પ્રોગ્રામ જોતાં હતાં. થોડા ડરેલા... ગભરાયેલા...

મને માઇક આપવામાં આવ્યું. મે બોલવાનું શરૂ કર્યું... "આજે તમે બધાએ બહુ જ સરસ ભાષણ આપ્યાં. એક- એક વાતો વિચાર કરતાં કરી મુકે એવી હતી. હું આખી કોલોની તરફથી આપ સર્વેનો આભાર માનું છું. પણ આપણે જે વાતો સાંભળી એ વાતોમાંથી બહૂ ઓછી વાતોમાં આપણે બદલાવ લાવી શકશું અને કોઇક વાતોમાં તો લાવી પણ નહીં શકીએ. અને જે વાતોમાં આપણે બદલાવ લાવી જ નહીં શકીએ એ વાતોની ચર્ચા કરીને સમય બગાડવો એ તો નકામી જ વાત છે ને, તો ચલો, આપણે કંઇક એવું કરીએ કે જેનાથી કોઇકનું કંઇક સારું થાય.

મારા વિચારે આજનો સૌથી મોટો મુદ્દો છે ઘરનાં વડિલો... હું થોડા દિવસ પહેલા એક પુસ્તક વાંચી રહી હતી ત્યારે મે વાંચ્યું કે એક સામાજિક કાર્યકર્તાએ એક નેતાને કહ્યું કે તમે અમારા વૃધ્ધાશ્રમનું ઉદઘાટન કરવા આવશો? તો એ નેતાએ કહ્યું કે, "જ્યારે વૃધ્ધાશ્રમ બંધ કરવું હોય ત્યારે મને કહેજો હું ચોક્કસ તાળું લગાવવા આવીશ." મને એમની આ વાત જરા પણ ન ગમી. મને આજ સુધી એ નથી સમજાણું કે વૃધ્ધાશ્રમ શું કામ ન ખોલવાં જોઇએ? જેનાં ઘરનાં દિકરા-વહુ એમનાં માતા-પિતાને સરખી રીતે ન સંભાળી શકતા હોય એ વડિલો કેટલા હેરાન હશે એ વાત એ નેતાને નહીં ખબર હોય. આજે હું અહિંયાથી હાથ જોડીને લોકોને પ્રાર્થના કરું છું કે જે બાળકોને પોતાના માતા-પિતા ભારી પડતા હોય એમને વૃધ્ધાશ્રમમાં મુકી આવો. એમનો જે ખર્ચ હશે એ હું આપીશ. અને એમને થોડે થોડે દિવસે મળવા પણ હું જઇશ. જે માતા- પિતાએ તમને ખોળામાંથી નીચે નથી ઉતાર્યા એમના બુઢાપામાં એમને એટલું હેરાન ન કરો કે એમને તમને જન્મ આપવા માટે અફસોસ થાય.

અને એની શુભ શુરૂઆત હું આજે અહિંયાથી કરું છું. જો જમનામાંની મરજી હોય તો હું એમને મારા ખોલેલા વૃધ્ધાશ્રમમાં મુકી આવું. કે જેનાથી એમની આગળની જિંદગી સ્વમાન સાથે વિતે... એમણે ડરવાની જરૂરત નથી જે એમની મરજી હશે એ જ થાશે.

મેદાનનું વાતાવરણ જાણે સ્મશાનની શાંતિ હોય એવું થઈ ગયું. બધાની નજર હવે જમનામાં અને એમનાં દીકરા વહુ પર હતી. જમનામાંની વહુ મને અને જમનામાંને બહુ જ ગુસ્સાથી જોતી હતી. પોતાની વહુને અણદેખ્યુ કરીને જમનામાં બાલ્કનીની ગ્રીલ પકડીને ઉભા થયા. અને જોર જોરથી તાળી વગાડવા લાગ્યાં. બધાએ એમની તાળીઓમાં એમનો સાથ આપ્યો. જમનામાં એ ઇશારાથી મારી પાસે માઈક મંગાવ્યું. એમના સુધી માઈક પહોચાડવામાં આવ્યું . જમનામાંએ ધ્રુજતા અવાજમાં કહ્યું, "દીકરી, તે આજે ખરાં અર્થમાં મારો સ્વાતંત્ર દિવસ ઉજવ્યો છે. ચાલ દીકરી, મારે વૃધ્ધાશ્રમમાં જવું છે.

ચારે બાજુ તાળીઓનાં ગડગડાટ થયાં. મે જોયું જમનામાંની વહુની આંખોમાંથી આગ વરસતી હતી અને સુધીરની આંખોમાથી  પ્રશ્ચાતાપનાં આંસુ...