ତପସ୍ଵିନୀ - ପଞ୍ଚମ ସର୍ଗ

[ ରସକୁଲ୍ୟା ]

ରାଜୋଦ୍ୟାନ-ଶୋଭା ସିନ୍ଧୁ ଲହରୀ

ଶିରେ-ପୁଷ୍ପ ଫେନପଟଳ ଧରି,

ଯା' ପଦପୁଲିନ ନଖ-ମୁକୁତା

ଜ୍ୟୋତି ସେବନରେ ଥିଲା ଯୁକୁତା,

ତାଙ୍କ ଶୁଭ ଆଗମନ

ଚାହିଁ ଉଲ୍ଲସିଲେ ମୁନି-ଉଦ୍ୟାନର

ବିଟପି-ବଲ୍ଲୀ-ସୁମନ | ୧ |

ଏକେ ତ ମଧୁର ବସନ୍ତ କାଳ,

ବାଳଭାନୁ ହେମ କିରଣ ଜାଳ,

ପ୍ରସରି ଶିଶିରଜର୍ଜର ପର୍ଣ୍ଣ,

ଲିଳା କରୁଅଛି ବିବିଧ ବର୍ଣ୍ଣେ,

ଶିଶିରବିନ୍ଦୁରେ ପଡ଼ି

ହୀରା ନୀଳା ମୋତି ମାଣିକ୍ୟପଟଳ

ବିଚିତ୍ର ଦେଉଛି ଗଢ଼ି | ୨ |

ଭାସ୍କର ଭାସ୍ୱର ମଣି ମଣ୍ଡନ,

ଦଶବଦନର ଦଶବଦନ-

ଜ୍ୟୋତି ଗର୍ବ କରିଥିଲା ହରଣ

ସତୀରତନଙ୍କ ଯେଉଁ ଚରଣ,

ଆଜି ସେ ପୟର ଆସି

ମୁନି ଉପବନେ ବଞ୍ଚିଦେଲା କିବା

ସେହି ମଣି ଗର୍ବରାଶି | ୩ |

ସତୀ ହୃଦ ଶ୍ୟାମ ଶ୍ରୀରାମମୟ,

ସେ ହୃଦୟ ହରି ପଦପଚୟ

କ୍ରମେ ହେଲେ ଘନ ଶ୍ୟାମବରଣ,

ପତି ଏକା ସତୀ ମତି ଶରଣ

ଅବୟବ କାନ୍ତିମାନ

ଆକର୍ଷିତ ହୋଇ କୁସୁମେ କୁସୁମେ

କ୍ରମେ ଯାଇ କଲେ ସ୍ଥାନ | ୪ |

କେଶକାନ୍ତି ମାତ୍ର ନେଲା ଷଟ୍ପପଦ,

ଚମ୍ପା ନେଲା ତନୁ କାନ୍ତି ସମ୍ପଦ,

ମନ୍ଦାରକୁ ଗଲା ଅଧର ରୁଚି,

ଆଉ ସକଳକୁ ଯହିଁ ଯା ରୁଚି,

ସର୍ବେ ହେଲେ କାନ୍ତିମୟ,

ସ୍ୱର୍ଗଲକ୍ଷ୍ମୀ କିବା ମର୍ତ୍ତେ ଆସି କଲା

ଉଦ୍ୟାନକୁ ଲୀଳାଳୟ | ୫ |

ସତୀ କାନ୍ତି ଥିଲା ଅମୃତ ସମ,

ପୁଷ୍ପେ ହେଲା ମଧୁ ଅମୃତୋପମ,

ମାର୍ଦବ ମାଞ୍ଜବ ସେ ରୂପେ ଯାଇ

ହେଲେ ପୁଷ୍ପକୁଳ ଅଙ୍ଗରେ ସ୍ଥାୟୀ,

ସତୀ ହୋଇ ତପସ୍ୱିନୀ

ନୀରସ ଜୀବନେ ନିଷ୍ପ୍ରଭ ଶରୀରେ

ହେଲେ ବନବିଳାସିନୀ | ୬ |

ସତୀ ସତକାର କରିବାଲାଗି

ଲୂତାଗଣ ସାରା ଶର୍ବରୀ ଲାଗି,

ଚାରୁ ଚନ୍ଦ୍ରତାପ କରି ମଣ୍ଡନ

ରଚିଥିଲେ ହେମ ପୁଷ୍ପେ ଲମ୍ବନ,

ପକ୍ୱ ନାଗରଙ୍ଗମାନ

ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଗୋଲକ- ରୂପେ ଶତ ଶତ

ହେଉଥିଲେ ଲମ୍ବମାନ | ୭ |

ଉଭା ହୋଇଥିଲା ରମ୍ଭା ସୁନ୍ଦରୀ

ପଂକ୍ତି ପଂକ୍ତି ପତ୍ର-ପତାକା ଧରି,

ଚାରୁ ମୁଚୁକୁନ୍ଦ କୁନ୍ଦ ବକୁଳ,

ନିଆଳୀ ମାଧବୀ ବଲ୍ଲରୀକୁଳ

ଚାହୁଁଥିଲେ ଧରି ଫୁଲ

ନବୀନା ନବୀନା ଥିଲା ତାଙ୍କ ପାଶେ

କୁସୁମେ ସଜାଇ ଚୂଳ | ୮ |

ସଖୀଗଣ ସଙ୍ଗେ ଜାନକୀ ସତୀ

ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ କରନ୍ତେ ଗତି,

ପୁଲକିତ ହୋଇ ମୃତୁ ସମୀରେ

ଫୁଲମାନ ବିଞ୍ଚି ସତୀଙ୍କ ଶିରେ

କେ କଲା ଶିର ଚୁମ୍ବନ

କେ ଦର ମର୍ଦନ କେ ବା ଆଲିଙ୍ଗନ

କେହି ବା ପଦ ବନ୍ଦନ | ୯ |

ସୁରଙ୍ଗ-ଚରଣ-ଲୋହନ ପାଇଁ

ପାରିଜାତ ଦେଲା ଜିଭ ଲମ୍ବାଇ,

ମୋତି ଜ୍ୟୋତି-ନଖ ଚୁମ୍ବନ ଆଶେ

ଡାଳିମ୍ବ ରହିଲା ବିବୃତ ଆସ୍ୟେ,

କରୁଣା-ଋଣ-ଆଶାୟୀ

ଚିନିଚମ୍ପା ହେଲା ହରିତବରଣ

ରାମରୂପ ଅନୁଯାୟୀ | ୧୦ |

ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ଚନ୍ଦ୍ରକଳା କୋମଳ

ମନୋହର ବାଳତରୁ ସକଳ

ବାଡ ଉପରକୁ ମସ୍ତକ ଟେକି

ସତୀଙ୍କି ସତୃଷ୍ଣେ ଥାନ୍ତି ନିରେଖି

ପାଇଲା ନାହିଁ ଯା ଶିର

ବାଡ଼ ମଧ୍ୟେ ରହି ରନ୍ଧ୍ର ପଥେ ପଥେ

ଦର୍ଶନେ ହେଲେ ଅସ୍ଥିର | ୧୧ |

ଚାଞ୍ଚୀ ଫୁଲଚୁଇଁ ପାଦପ ବାଡ଼େ

ବସି ଚାହିଁ ଥାନ୍ତି ସତୀଙ୍କ ଆଡ଼େ,

କରୁଥାନ୍ତି ଥରେ ଥରେ କାକଳି

ମୁଦେ ଯାଉଥାଏ ଲାଙ୍ଗୁଳ ହଲି

ସତି; ଢାଳିଦେଲେ ପୟ,

ମନେ କରିଛନ୍ତି ଆଳବାଳେ ବସି

ପିଇବେ ହୋଇ ନିର୍ଭୟ | ୧୨ |

ଊର୍ଣ୍ଣନାଭ ଥରେ ସତୀ-ପୟରେ

ପଡ଼ି ପୁଣି ଉଠେ ତରୁ ଉପରେ,

ବୃକ୍ଷୁଁ ବୃକ୍ଷେ ପୁଣି ଡେଇଁ ଚଞ୍ଚଳ

ଦେଖାଉଛି ନିଜ କାରୁ-କୌଶଳ,

ଭାନୁ ହୋଇ ଚିତ୍ରକର

ବିବିଧ ରଙ୍ଗରେ ରଞ୍ଜି ଦେଉଛନ୍ତି

ତା ସୂକ୍ଷ୍ମ ସୂତ୍ରନିକର | ୧୩ |

ସ୍ୱଭାବେ ପାଦପ ଶ୍ୟାମଳ ଦଳ,

ମରକତ ଜ୍ୟୋତି ଠିଣ୍ଠିଣୀଦଳ

ତରୁ ଶିରେ କାହିଁ ବସି ଚଞ୍ଚଳ

ଚଞ୍ଚୁ ମାର୍ଜନରେ ହୋଇ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ

ଦିଶୁଥାନ୍ତୁ ମନୋହର,

ଶ୍ୟାମ ଜଳନିଧି- ତରଙ୍ଗେ ଲୁଣ୍ଠିତ

ଯେହ୍ନେ ଦିବାକର କର | ୧୪ |

ପ୍ରେମ-ପ୍ରଭାମୟ ରାମ-ହୃଦୟ

ରାଜ-ସିଂହାସନେ ହୋଇ ଅଥୟ

ଉଦ୍ୟାନକୁ କିବା ଆସିଛି ଧାଇଁ

ସତୀଙ୍କ ଯାତନା ନାଶିବା ପାଇଁ,

ସେ ନେତ୍ର ସୁଭଗ ଜ୍ୟୋତି

ସ୍ୱାତୀ-ଜଳ ପରି ସତୀ ହୃଦୟରେ

ସୃଜୁଥାଏ ପ୍ରେମ-ମୋତି | ୧୫ |

କେଉଁ ଦିଗେ ଘନ ପନସ ବନ,

କାହିଁ ଚୂତବନ ଚୁମ୍ବେ ଗଗନ,

ଚୂତବନ ତଳ-ପ୍ରନ୍ତେ ଆକାଶ

ଦିଶେ ଦେବଖାତ ଜଳ-ସଂକାଶ;

ତରୁସ୍କନ୍ଧ ଶତ ଶତ

ଦିଶନ୍ତି ଯେସନତୋଳିଛନ୍ତି ବନ

ସର୍ବେ ହୋଇ ଏକମତ | ୧୬ |

ଶାନ୍ତି ସରେବର ବିବିକ୍ତ-କୂଳ

ଆଶ୍ରିଛନ୍ତି କିବା ତାପସକୁଳ,

ଗୁରୁ ବିଘ୍ନ ଭାର ମସ୍ତକେ ବହି

ନୀରବେ ନିଶ୍ଚଳେ ଗମ୍ଭୀରେ ରହି

ସତେ କି ଅଛନ୍ତି ଚାହିଁ,

ସୀତା ଶୀତାତପ ତପନ-କିରଣ

ସନ୍ତାପ ଶମିବା ପାଇଁ | ୧୭ |

ପ୍ରିୟଙ୍ଗୁ ମଣ୍ଡିତ ଇଙ୍ଗୂଦୀ ବନ

କାହିଁ ତୋଳିଛନ୍ତି ଶ୍ୟାମ ସଦନ,

ଶ୍ୟାମା ହୋଇ ତହିଁ ନବୀନା ବଧୂ

ଢାଳି ଦେଉଅଛି ସୁସ୍ୱର ମଧୁ,

ଇନ୍ଦ୍ରନୀଳେ ପୁର ରଚି

ଇନ୍ଦ୍ରାଦେଶେ କିବା ପୂଜିବାକୁ ଆସି

ସତୀଙ୍କି ଡାକୁଛି ଶଚୀ | ୧୮ |

ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଚିକ୍କଣ ନୀଳ ପତର

ପୁନ୍ନାଗ-କାନନ ଶ୍ୟାମଳତର

ଉଡ଼ି ଉଡ଼ିଶାରୁ ଥିଲା କି ଯାଇ,

ଦେଇଥିଲା ସତୀ ମନ ରଞ୍ଜାଇ;

ନୀଳାଚଳ ରୂପ ଧରି

ବିଜେ ଅବା ରାମ ଲଭିବାକୁ ସୀତା

ପ୍ରୀତି-ସାଗର-ଲହରୀ | ୧୯ |

ସଙ୍ଗେ ଘେନି ସତୀ ସଙ୍ଗିନୀଗଣ

ଉଦ୍ୟାନରେ ଥରେ କଲେ ଭ୍ରମଣ

ଆର୍ଯ୍ୟାବର୍ତ୍ତ-ଉରେ କି ଭାଗୀରଥୀ

ଚଲେ ଲଭି ସଖୀବୃନ୍ଦ-ସଙ୍ଗତି !

ଅଳଂକୃତ ହେଲା ପଥ

ଉପହାସ କରି ଗନ୍ଧର୍ବ-ଯୁବତୀ

ବିଳସିତ ଚୈତ୍ରରଥ | ୨୦ |

ତହୁଁ ସର୍ବେ ବହି ତମସା ଜଳ

ପୂର୍ଣ୍ଣ କଲେ ଆଳବାଳ ସକଳ;

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣତୀ ସଲିଳ ସ୍ୱର୍ଗ-ସୁନ୍ଦରୀ-

କନ୍ୟାଏ ନନ୍ଦନେ ଢାଳିଲା ପରି;

କି ଅବା ସାଗର-ନୀର

ତୋଳି କାଦମ୍ବିନୀ ପ୍ଲାବି ଦେଇଥାଏ

ଯଥା ବକ୍ଷ ଅବନୀର | ୨୧ |

କଟିତଟେ ଭିଡ଼ି ବାସ-ଅଞ୍ଚଳ

ଗତି କରୁଥାନ୍ତି ହୋଇ ଚଞ୍ଚଳ,

ରୁକ୍ଷ-କେଶ ଶିରେ କଳଶ ବହି

ସ୍ୱଦ ଯାଉଥାଏ ଲଲାଟେ ବହି;

ପୋଛି ଦେଉଥାନ୍ତି କରେ

ମନ୍ଥର-ଗମନା ରାଜନନ୍ଦନାଙ୍କୁ

ଟାକି ଟାକି ଥରେ ଥରେ | ୨୨ |

ଅନୁକମ୍ପା ଏହି ସମୟେ ଆସି

ବୋଇଲେ ମଧୁର ବାତ୍ସଲ୍ୟେ ଭାଷି

"ସୀତା ମୋର ଜଳ ବହି ନ ଜାଣେ,

କଷ୍ଟ ହେଉଥିବ କୋମଳ ପ୍ରାଣେ,

ନ କରୁ ଅଧିକ ଶ୍ରମ,

ଉଦ୍ୟାନକୁ ଥରେ ଦେଖିନେଉ ମାତ୍ର

ଆସିଛି ହୋଉ ପ୍ରଥମ | ୨୩ |

ଆସ ମା, ଶୀତଳ ଛାୟାକୁ ଆସ,

ବସିବା, ନ କର ଅନ୍ୟ ପ୍ରୟାସ,

କହିଦେବି କିଛି ଆଶ୍ରମ ରୀତି,"

ବୋଲି ଘେନିଗଲେ ଦେଖାଇ ପ୍ରୀତି,

ଅନୁକମ୍ପା ସଙ୍ଗେ ସତୀ

ବସିଲେ ଛାୟାରେ ଜଳ-ଆନୟନେ

ଲାଗିଲେ ତାପସୀତତି | ୨୪ |

ଅନୁକମ୍ପା ତହିଁ ବୋଇଲେ, "ସୀତେ,

କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ଲୋକ ଶ୍ରଦ୍ଧା ସହିତେ,

ଫୁଲେ ଫୁଲେ ଯଥା ବିଭିନ୍ନ ବାସ,

ଜୀବନେ ଜୀବନେ ଶ୍ରଦ୍ଧା ନିବାସ,

ଶରଧା ସ୍ୱଭାବବଶୁ

ଦଇବୀ ମାନବୀ ଆସୁରୀ ଭେଦରେ

ହୋଇଥାଏ ଫଳପ୍ରସୂ | ୨୫ |

ଦମ୍ଭେ ଅହଂକାରେ କାମ ପୋଷଣେ,

ରାଗେ ଦେହବଳେ ଆତ୍ମା-କର୍ଷଣେ,

ତପ କରିଥାନ୍ତି ଅସୁର ଭାବେ

ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ତା' ତୋର ସ୍ୱଭାବେ;

ଦେବ ଦ୍ୱିଜ ଗୁରୁ ବୁଧେ

ଶଉଚ ଆର୍ଜବ ଶ୍ରଦ୍ଧା ସମନ୍ୱୟେ

ପୂଜି ଥାଉ ଚିତ୍ତଶୁଦ୍ଧେ | ୨୬ |

ଶାନ୍ତିପ୍ରଦ ସତ୍ୟ ପ୍ରିୟଭାଷଣ,

ଜୀବନର ତୋର ପ୍ରିୟ ଭୂଷଣ,

ମନକୁ ତୋ ଛୁଇଁ ନାହିଁ କପଟ,

ମାୟା କି ପାରିବ ପଶି ନିକଟ?

ତୋ ରମ୍ୟ ସୌମ୍ୟ ମୂରତି

କହି ଦେଉଅଛି ବିଷୟ ଗହନେ

ନାହିଁ ଆଉ ଆନୁରକ୍ତି | ୨୭ |

ଦଇବ ସ୍ୱଭାବେ ତୁ ତପସ୍ୱିନୀ,

ଦର୍ଶନମାତ୍ରେ ମୁଁ ପାରିଛି ଚିହ୍ନି,

ପବିତ୍ର ପ୍ରାଣ ତୋ ଅତି କୋମଳ,

ଘୋର ତପସ୍ୟାର ଦୁର୍ଲଭ ଫଳ,

ପୁଣ୍ୟ ଲତିକାର ଫୁଲ,

ନବ ତାପସୀଙ୍କଆଚରତ ଶ୍ରମ

ନୁହଇ ତା' ଅନୁକୂଳ | ୨୮ |

କୁମାରୀମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ରହି

ଜଳ ଆଣୁଥିବୁ ତୁମ୍ବୀରେ ବହି,

ତେଜୁଥିବୁ ତାଙ୍କ ଉତ୍ସାହ ଦୀପ,

ତେଜୁ ନ ଥିବେ ସେ ତୋର ସମୀପ,

ଦେଇଛି ମୁଁ ତାଙ୍କୁ କହି;

ପାନ-ଭୋଜନରେ ଲଜ୍ଜା ନ କରିବୁ

ପିପାସା-ବୁଭୃକ୍ଷା ସହି | ୨୯ |

କନ୍ୟାମାନେ କେବେ କେବେ ଆରାମେ

କାର୍ଯ୍ୟ ଥିଲେ ତୁହି ଥିବୁ ଆରାମେ

ଯେବେ ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟେ ହେବ ତୋ' ମନ

ଅବିଳମ୍ବେ ଦେବେ କୁମାରୀଗଣ,

ନିଜେ ଭ୍ରମି ଉପବନେ

ଇଚ୍ଛାମତ ଫୁଲ- ଫଳ ତୋଳିବାରେ

ଶଙ୍କା ନ ରଖିବୁ ମନେ" | ୩୦ |

ଦିନ ହୋଇଗଳା ସପ୍ତ ଘଟିକା,

କନ୍ୟାଗଣ ଘେନି ଶୂନ୍ୟ ଘଟିକା

ଅନୁକମ୍ପା-ପାଶେ ସ୍ୱିନ୍ନ ଶରୀରେ

ଜଣ ଜଣ ହୋଇ ବସିଲେ ଧୀରେ,

ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଧୁସ୍ତର ଫୁଲ

ପାଶେ ଯଥା ଫଳ- ରାଶି ତହିଁ ପାଶେ

ହିମାକ୍ତ କୁଟ୍ମଳକୁଳ | ୩୧ |

ତହୁଁ ଉଠି ସର୍ବେ ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ନାନ

କରି ବାହୁଡ଼ିଲେ ଆବାସସ୍ଥାନ,

ଫଳ-ମୂଳ ଯାହା ତାପସଗଣ

ଆଣିଥିଲେ, ସର୍ବେ କଲେ ଭୋଜନ,

ଅଧ୍ୟୟନ ଅଧ୍ୟାପନ-

କରି ବିଧିମତେ ତାପସ ତାପସୀ

ମଧ୍ୟାହ୍ନ କଲେ ଯାପନ | ୩୨ |

ତାପସ-ତାପସୀ-ସେନେହ-ସୁଖ

ତଡ଼ିଦେଲା ସତୀ-ମାନସ-ଦୁଃଖ,

ରାଜ-ସୁଖ ତାଙ୍କ ସ୍ମୃତି-ପଥରେ

ଭ୍ରମରେ ସୁଦ୍ଧା ନ ପଡ଼ିଲା ଥରେ;

ନିର୍ମଳ ହୃଦୟ-ସରେ

ମନୋହର-ରୂପ ରାମ-ରାଜହଂସ

କ୍ରୀଡ଼ୁଥାନ୍ତି ନିରନ୍ତରେ | ୩୩ |