ତପସ୍ଵିନୀ - ଦ୍ଵିତୀୟ ସର୍ଗ

[ ରାଗ: ରାମକେରୀ ]

ବାଲ୍ମୀକି-ଆଶ୍ରମ-ରାଜ୍ୟରେ

ଶାନ୍ତି ରାଜତ୍ୱ କରେ,

କୋଷ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରି ପାଦପ-

ଦତ୍ତ ସୁଛାୟା କରେ | ୧ |

ଅକପଟେ ତାହା ଦିଅନ୍ତି,

ସେହି ପାଦପମାନେ,

ଅଯାଚିତେ ନିଜ ଶରୀର-

ମାନଦଣ୍ଡର ମାନେ | ୨ |

ପ୍ରକୃତି-ସମରେ ସେମାନେ

ପୁଣି ହୁଅନ୍ତି ସେନା,

ଆବରଣ କରି ଶରୀରେ

ଘନ-ପଲ୍ଲବ-ସେହ୍ନା | ୩ |

କରି ବରଷାର ବ୍ୟାୟାମେ

ଅଙ୍ଗ-ପୁଷ୍ଟି-ସାଧନ,

ଆତପକୁ ଜିଣି ଆଣନ୍ତି

ତାର ଆଲୋକ-ଧନ | ୪ |

ଶୀତ-ଆକ୍ରମଣୁ କରିବା

ପାଇଁ ରାଜ୍ୟକୁ ତ୍ରାଣ,

ଧୁନିରୂପେ ପୁଣି ହୁଅନ୍ତି

କେତେ ଅନଳ ବାଣ | ୫ |

ବିଜିତ ପ୍ରକୃତି ସମୟ

ଜାଣି ସମ୍ପାଦେ ତୋଷ,

ପାଦପଙ୍କ କରେ ସମର୍ପି

ଫଳ-ପ୍ରସୂନ-କୋଷ | ୬ |

ଗର୍ଭେ ଧରି ତାରା-ରତନ

ପୂର୍ଣ୍ଣ-ଗଗନ-ସିନ୍ଧୁ,

ଅଗସ୍ତ୍ୟ-ଗାରିମା ଶୋଷନ୍ତି

ପ୍ରତି ଶିଶିର-ବିନ୍ଦୁ | ୭ |

ସାଗର ଗରବେ ପାଦପ

ଆଳବାଳର ଜଳ,

ପୋଷି ରଖୁଥିଲେ ଗରଭେ

ସୁଧାକର ମଣ୍ଡଳ | ୮ |

ଅକସ୍ମାତ କରି ପ୍ରବେଶ

ରାମବଧୂ-ରୋଦନ

ଘନ ଘନ କରା କମ୍ପିତ

ଶାନ୍ତି-ଦେବୀ-ସଦନ | ୯ |

ବିଚଳିତ ହୋଇ କରୁଣା

ବତୀ ଶାନ୍ତି ବାହନ,

ଲୋଡ଼ିଲେ ରୋଦିନୀ-ଲକ୍ଷ୍ୟରେ

ଯିବାପାଇଁ ବହନ | ୧୦ |

ମୁନି-କୁମାରୀଏ ବାହାରି

ଲାଗିଥିଲେ ସେ କ୍ଷଣେ,

ବାତ-ବ୍ୟସ୍ତ ନବ ବିଟପି-

ବଲ୍ଲୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ | ୧୧ |

ନବ ରବ ଏକ କର୍ଣ୍ଣରେ

ତାଙ୍କ ଯିବାରୁ ଲାଗି,

ମନ ନିଯୋଜିଲେ ତାହାକୁ

ଧରି ଚିହ୍ନିବା ଲାଗି | ୧୨ |

ଧରି ମନ ତାକୁ ଦେଖିଲା

ନୁହେଁ କପୋତ-ସ୍ୱନ,

ନୁହଇ କୋକିଳ-କାକଳି,

କିମ୍ବା ବୀଣା-ନିକ୍ୱଣ | ୧୩ |

ନୁହେଁ ଶଙ୍ଖନାଦ, ନୁହଇ

ପୁଣି ମୟୂର କେକା,

ଲଳନା କରୁଣ-କଣ୍ଠର

ସ୍ୱର-ନିର୍ଝର ଏକା | ୧୪ |

ସେହି କୁମାରୀଙ୍କ ହୃଦୟ-

ରଥେ ବସି ଚଞ୍ଚଳ

ଚଳାଇଲା ଶାନ୍ତି, ଉଡ଼ିଲା

ଧ୍ୱଜ-ବଲକଳାଞ୍ଚଳ | ୧୫ |

ରୋଦନ-ତରଙ୍ଗ ଦର୍ଶନେ

ଶାନ୍ତି ଚକିତ ହେଲା,

ତଥାପି ସମୀପେ ଯିବାକୁ

ଲବେ ନ କଲା ହେଳା | ୧୬ |

କୁମାରୀଏ ଯାଇ ଅନତି-

ଦୂରେ କଲେ ଦର୍ଶନ,

ଅପୂର୍ବ ନାରୀଏ କରୁଛି

ଘୋର ଅଶ୍ରୁ-ବର୍ଷଣ | ୧୭ |

ଚକିତ ଚିତ୍ତେ କେ ଭାବିଲା,

"ଏ ତ ବିଚିତ୍ର କଥା,

ଏ ବନେ ଏଭଳି ମାନବୀ

ଅସମ୍ଭବ ସର୍ବଥା | ୧୮ |

ସ୍ୱର୍ଗ-ପୁରୁ କେଉଁ ଦେବୀ କି

ସଦ୍ୟ ଶାପର ଫଳେ,

ସଦେହରେ ଖସିପଡ଼ିଛି

ଆସି ଅବନୀ-ତଳେ ? ୧୯ |

ଭ୍ରମୁ ଭ୍ରମୁ କିବା ଅଭ୍ରରେ

ଅଭ୍ରମାତଙ୍ଗ ଚଢ଼ି,

ପୁରନ୍ଦର-ପୁର-ଶୋଭିନୀ

ପଡ଼ିଅଛନ୍ତି ଗଡ଼ି ?" ୨୦ |

କିଏ ବା ଭାବିଲା, "ଜାହ୍ନବୀ

ଅବା ମୂର୍ତ୍ତିମତୀ କି,

ଲୋତକ କଲ୍ଲୋଳ ଭସାଉ-

ଛନ୍ତି ବସୁମତୀ କି ? ୨୧ |

କରକା ପରାୟେ କରୁଣା

କିମ୍ବା ସ୍ୱର୍ଗରୁ ଗଳି,

ପର-ଦୁଃଖ ତାପେ କ୍ରମଶଃ

ଭବେ ଯାଉଛି ଗଳି ? ୨୨ |

ନ ହେଲେ ଏ ଘନ-କୁନ୍ତଳା

ଘନ ସହିତ ତାରା,

ଖସି ପଡ଼ିବାରୁ ଧରାରେ

ବହିଯାଉଛି ଧାରା | ୨୩ |

ହୋଇଥାନ୍ତା ଯଦି ରୋଦନ-

ଧ୍ୱନି ଚମକପ୍ରଦା,

ବୋଲନ୍ତୁ ଆସିଛି ଜଳଦ-

ସଙ୍ଗେ ଏ ଶତହ୍ରଦା | ୨୪ |

ଶିଶିର-ବର୍ଷିଣୀ ଚନ୍ଦ୍ରିକା

ପିକ-ସ୍ୱର-ମୁଖରା,

କାହିଁ, କାହିଁ ଝିଲ୍ଲୀ-ରାବିଣୀ

ଖର ନିଦାଘ ଖରା ? ୨୫ |

ବୀଣା ଥାନ୍ତା ଯଦି ହସ୍ତରେ

ବୋଲିଥାନ୍ତୁ ଭାରତୀ,

କାନ୍ଦୁଚନ୍ତି ବିଷ୍ଣୁ-ବିରହେ

ଅବା ହୋଇ ଆରତୀ ! ୨୬ |

ଭାବି ଭାବି ମୁନିସୁତାଏ

ଗଲେ ଜାନକୀ ପାଶ,

ସାହସ ନ ହେଲା ଦେବାକୁ

କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କୁ ଆଶ୍ୱାସ | ୨୭ |

ବରଷାର ମହାନଦୀର

ଗାଢ଼ ଆବିଳ ଜଳ,

ସ୍ୱଚ୍ଛ କରିବାକୁ କି ରୂପେ

ହେବ ନିର୍ମଳା ବଳ ? ୨୮ |

ଇବ, ଅଙ୍ଗ ତେଲ ସଙ୍ଗରେ

ସେହି ନଦୀ ଯେସନ,

କୁମାରୀଙ୍କି ପାଇ ବଢ଼ିଲା

ସୀତା-ଶୋକ ତେସନ | ୨୯ |

କିଛି ନ ପଚାରି କୁମାରୀ-

ମାନେ ରହିଲେ ବେଢ଼ି,

ଯାଇ ନ ପାରିଲେ ସେନେହ

ହେଲା ପାଦକୁ ବେଡ଼ି | ୩୦ |

ବିକଳେ ଅନାଇ କେବଳ

ତାଙ୍କ ଶାନ୍ତ ଲୋଚନ,

କଲା କ୍ଷୁବ୍ଧ-ହୃଦ ବେଦନା-

ବୀଚି-ଜଳ-ମୋଚନ | ୩୧ |

ଲୋତକ-ପ୍ଲାବିତା କୁମାରୀ-

ବୃନ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ସତୀ,

ବିକଳ ପରାଣେ ବିଳପି

ଶୋକ-ଜଳେ ଭାସନ୍ତି | ୩୨ |

ଚକ୍ରବାତ-ଜାତ ପୃଷତ-

ସ୍ନାତ ପଦ୍ମିନୀବନେ,

କଳରାଜହଂସୀ କୂଜଇ

କିବା ଆରତ-ସ୍ୱନେ | ୩୩ |

ସହୀ ଏକ ସହି ନ ପରି

ଯାଇ ବାଲ୍ମୀକି ପାଶେ,

ଜଣାଇଲା ଖେଦପୂରିତ

କ୍ଲେଶ-ଚଞ୍ଚଳା ଭାଷେ | ୩୪ |

"ଭୋ ତାତ ଏ ବନେ ନାରୀଏ

ନବନୀତ-ପିତୁଳୀ-

ସମ ଦିଶେ, ଆସି କାନ୍ଦୁଛି

ଯେହ୍ନେ ହୋଇ ବାତୁଳୀ | ୩୫ |

ସମ୍ବୋଧନ କରି ଥରକୁ-

ଥର ତା ପ୍ରିୟ କାନ୍ତେ,

ପତି-ଗୁଣ, ପତି-ବାତ୍ସଲ୍ୟ

ସ୍ମରୁଅଛି ଏକାନ୍ତେ | ୩୬ |

ଲଳିତ ଦିଶୁଛି ଲଲାଟେ

ତାର ସିନ୍ଦୂର-ବିନ୍ଦ,

ମୁଖ-କମଳକୁ ହୋଇଛି

ଯେହ୍ନେ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଇନ୍ଦୁ | ୩୭ |

କରଯୁଗଳରେ ଶୋଭୁଛି

ଚାରୁ ରତନ ଚୂଡ଼,

ବିଷାଦ-ସାଗର-ପୁଲିନେ

ଝକୁଅଛି ନ ବୁଡ଼ି | ୩୮ |

ଦରବିକଶିତ କମଳେ

ବରାଟକ ପରାଏ,

ଶତଦଳ-ରୁଚି ରୁଚିର

ଚେଲେ ସେ ଶୋଭାପାଏ | ୩୯ |

ତିନ୍ତାଇ ଦେଉଛି ବାସକୁ

ତାର ନୟନ-ବାରି,

ଦେବୀ କି ମାନବୀ ସହଜେ

ହେଉ ନାହିଁ ତ ବାରି |" ୪୦ |

ଶୁଣି ମୁନିବର ମଉନେ

ନିମୀଳିତ ଈକ୍ଷଣେ,

କାୟ, ଶିର, ଗ୍ରବା, ସଳଖି

ବସି ରହିଲେ କ୍ଷଣେ | ୪୧ |

ଉଠି ପୁଣି "ଚାଲ ଦେଖିବା"

ବୋଲି ହେଲେ ବାହାର,

ମୁନି ପଛେ ପଛେ ଚାଲିଲେ

ବହୁ ମୁନି କୁମାର | ୪୨ |

କୌତୂହଳେ ଗଲେ ଯେ ଥିଲେ

ମଠେ ମୁନି ନନ୍ଦିନୀ,

ଡାକି ଆସିଥିଲା ଯେ ସଖୀ

ହୋଇ ତାର ସଙ୍ଗିନୀ | ୪୩ |

ଚାଲିଲେ ହରିଣ ହରିଣୀ

ତାଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ସାବକ,

ବୃକ୍ଷୁଁ ବୃକ୍ଷେ ଡେଇଁ ଚଳିଲେ

ପିକ, ମୟୂର, ବକ | ୪୪ |

ସମୀର-ସାଗରେ ଛାଡ଼ିଲେ

ନିଜ ଶରୀର-ପୋତ,

ନୟନ-ରଞ୍ଜନ ଖଞ୍ଜନ,

ଶୁକ, ଶାରୀ, କପୋତ | ୪୫ |

ଅଭିଯାନ କଲା ଶାନ୍ତିର

ଏହା ବୀରବାହିନୀ,

ସୀତା-ଶୋକ-ଶିଳା ଶ୍ରେଣୀକୁ

ଯେହ୍ନେ ଘୋର ବାହିନୀ | ୪୬ |

ମହାନଦୀ ମହାନଦୀର

ମହା ପ୍ରବାହ ଆସି,

ରାମେଶ୍ୱର-ଶିଳା-ସବୁକୁ

ଦେଲେ ସଶିରେ ଗ୍ରାସି | ୪୭ |

ଟଳିବେ କି ଶିଳା ସକଳ

ସ୍ରୋତ କମ୍ପିବ ସିନା,

ବିଘୁର୍ଣ୍ଣିତ ଶିରେ ପଡ଼ିବ

ଗତି ପଦ୍ଧତି ବିନା | ୪୮ |

ସେ ଦଶା ଭୋଗିବ ନାହିଁ ତ

ଶାନ୍ତି ଏ ଅଭିଯାନେ ?

ଲାଗୁ, ଲାଗୁଛି ତ ପ୍ରମତ୍ତ

ହୋଇ ସ୍ୱ-ଅଭିମାନେ | ୪୯ |

କିଛି ଦୂରେ ଯାଇ ମିଳିଲେ

ମୁନି ଜାନକୀ ପାଶେ,

ଆଉମାନେ ବେଢ଼ି ରହିଲେ

ତଳେ, ଡାଳେ, ଆକାଶେ | ୫୦ |

ଶ୍ୱତ ଶୂଶ୍ରୁ-କେଶ-ବିଭୁତି-

ବପୁ ସୌମ୍ୟ-ମୂରତି

ବାଲ୍ମୀକି ମହର୍ଷି ସମୀପେ

ହେମଗଉରୀ ସତୀ | ୫୧ |

ଦିଶିଲେ ଯେମନ୍ତ ତୁଷାର-

ତନୁ ହିମାଦ୍ରି-ତଳେ,

ତପସ୍ୱିନୀ ଉମା ମଉନେ

ରହିଛନ୍ତି ନିଶ୍ଚଳେ | ୫୨ |

ମୁନି ଆଗମନେ ଜାନକୀ

ଶୋକ କଲେ ନିବର୍ତ୍ତ,

ହୃଦୟରେ ହେଲା ସ୍ଥଗିତ

ଚିନ୍ତା-ଚକ୍ର-ଆବର୍ତ୍ତ | ୫୩ |

ବୋଇଲେ ମହର୍ଷି ସୀତାଙ୍କୁ,

"ବତ୍ସେ, ପାରିଛି ଜାଣି,

ବିରହ-ବିପଦ ତୋହର

ବହିଅଛି ଉଜାଣି | ୫୪ |

ସ୍ରୋତସ୍ୱତୀ-ଗତି ସହଜ

ଥାଏ ସାଗର ଆଶେ,

ଲଙ୍ଘେ ଶିଳା-ଶୈଳ-ସଙ୍କଟ,

ଯେବେ ବିରୁଦ୍ଧେ ଆସେ | ୫୫ |

ବାରିଧି-ସଙ୍ଗମେ ବିସ୍ମରେ

ସବୁ ବିଗତ କ୍ଲେଶ,

ଉଭୟ ଜୀବନେ ନ ରହେ

ଆଉ ପ୍ରଭେଦ ଲେଶ | ୫୬ |

ବିଧିବଶେ ଉଠି ମଧ୍ୟରେ

ଯେବେ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱକୁ ଭେଦି,

ବାଲୁସ୍ତୂପ ଦିଏ ସରିତ

ସିନ୍ଧୁ-ହୃଦୟ ଛେଦି | ୫୭ |

ସରିତ ମରି ତ ନ ପାରେ

ତାର ଜୀବନ-ଭାର,

ହୃଦୟ ପ୍ରସାରି ରଖଇ

ହୋଇ ହ୍ରଦ ଆକାର | ୫୮ |

ଅବିକଳ ସେହି ଦଶା ମା

ଭବେ ଘଟିଛି ତୋର,

ଚିନ୍ତାକୁ ତୁ ବୃଥା ନ କର

ଚିତା ସ୍ୱରୂପ ଘୋର | ୫୯ |

ଶ୍ୱଶୁର ତୋ ମୋର ସୁହୃଦ,

ସେହିପରି ତୋ ପିତା,

ଅସଂକୋଚେ ରହ ଆଶ୍ରମେ

ମଣି ସଂସାର ପିତା | ୬୦ |

ମୋ, ଆଶ୍ରମେ ତୋର ନ ଥିବ

କଉଣସି ଭାବନା,

ଜନମିବ ଯେଉଁ ସନ୍ତାନ

ତାର ପାଇଁ ଭାବନା |" ୬୧ |

ମୁନି-ବାଣୀ ଶୁଣି ଜାନକୀ

ମୁନି-ଚରଣ-ତଳେ,

ପଡ଼ି, ଉଠି ଗଣ୍ଡ ପୋଛିଲେ

ନିଜ ବସନାଞ୍ଚଳେ | ୬୨ |

"ବୀର ପ୍ରସବିନୀ ହୁଅ ମା"

ବୋଲି ଶୁଭ ଆଶିଷ,

ଦେଇ ଆଶ୍ୱାସିଲେ ମଧୁରେ

ମୁନି-ମଣ୍ଡଳାଧୀଶ | ୬୩ |

ପୁନଶ୍ଚ ବୋଇଲେ, "ଆସ ମା,

ଆଉ ନ କର ମଠ;

କୁମାରୀମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟରେ

ରହି ମଣ୍ଡ ମୋ' ମଠ |" ୬୪ |

କିସ କିସ ଅଛି ଧର ଗୋ

ବେଗେ କୁମାରୀମାନେ,

ବୋଲନ୍ତେ ମହର୍ଷି, କନ୍ୟାଏ

ତାହା କଲେ ସମ୍ମାନେ | ୬୫ |

ଟଣାଟଣି ହୋଇ ସତୀଙ୍କ

ଚାରୁ ପେଟିକାମାନ,

ଧରି ବେଢ଼ି ତାଙ୍କୁ ସାଦରେ

କରାଇଲେ ପ୍ରସ୍ଥାନ | ୬୬ |

ପ୍ରହରି ପ୍ରହାରି ପାଦୁକା

ମୁନି ଦୁର୍ଗତି-ଶିରେ,

ରାମ-ହୃଦ-ପ୍ରେମ-ପ୍ରତିମା

ଆଗେ ଚାଲିଲେ ଧିରେ | ୬୭ |

କଷାୟ-ବସନ ମହର୍ଷି

ହେଲେ ଅନୁରୂପମ,

ପଛେ ବଇଦେହୀ ଦିଶିଲେ

ଭାନୁ-ଦୀଧିତି-ସମ | ୬୮ |

ବୁଡ଼ିଥିଲା ସେହି ଦୀଧିତି

ଦୁଃଖ-ଅର୍ଣ୍ଣବ-ଅର୍ଣ୍ଣେ,

ଅନୁରୁ ତହିଁରେ ବିରାଜୁ-

ଥିଲେ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ବର୍ଣ୍ଣେ | ୬୯ |

ମହାଯତି ମହାସତୀଙ୍କ

କଥାବାର୍ତ୍ତା ସକଳ,

ଶୁଣୁଥିଲେ ବସି ବିହଙ୍ଗ-

ଦଳ ନ କରି କଳ | ୭୦ |

ଦେଖନ୍ତେ ତାହାଙ୍କ ଆଶ୍ରମ-

ଅଭିମୁଖେ ଗମନ,

ପ୍ରମୋଦରେ କଲେ ନିସ୍ୱନ

ହୋଇ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ମନ | ୭୧ |

ବାଜିଗଲା ପରା ଶାନ୍ତିର

ରଣ-ବିଜୟ-ଘୋଷ !

ନାଚି ନାଚି ମୃଗ-ଶାବକେ

କଲେ ପ୍ରକାଶ ତୋଷ | ୭୨ |

ନବ ଅତିଥିଙ୍କ ମୁଖକୁ

ମଣି ସ୍ନେହ-ସାଗର,

ସତୃଷ୍ଣ ନୟନେ ଅନାଉ-

ଥାନ୍ତି ଥରକୁ ଥର | ୭୩ |

ଜୟ-ଲକ୍ଷ୍ମୀ-ରୂପେ କରନ୍ତି

ଶାନ୍ତି-ପୁରକୁ ବିଜେ,

ଅଶାନ୍ତି-ସାଗର-ଉତ୍ଥିତା

ରାମ-ରମଣୀ ନିଜେ | ୭୪ |

ଟେକି ଚନ୍ଦ୍ରକିତ ବରହ

ବେନି ବୀଥିରେ ରହି,

ଚାଲିଲେ ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ୱରେ

ଶତ ଶତ ବରହୀ | ୭୫ |

ସୁକୁମାର କରି-ଶାବକେ

କରେ ଟେକି କମଳ,

ଠେଲାଠେଲି ହୋଇ ଚାଲିଲେ

ସଙ୍ଗେ ଦଳକୁ ଦଳ | ୭୬ |

ପାଦପେ ଝୁଲିଲା ପଲ୍ଲବ

ଶୋଭି ପୁଷ୍ପ-ସ୍ତବକେ,

ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ଶ୍ୱେତ ପତାକା

ତହିଁ ହୋଇଲେ ବକେ | ୭୭ |

ମଧୁରେ ଗାଇଲେ କୋକିଳ

କୁଳ ମଙ୍ଗଳ ଗୀତ,

ଅଳି-ସ୍ୱନେ ଜୟ-ଶଙ୍ଖର

ଧ୍ୱନି ହେଲା ବ୍ୟଞ୍ଜିତ | ୭୮ |

ବାରମ୍ବାର ଉଡ଼ି ବୃକ୍ଷରୁ

ହୋଇ ଯୁକତୃ-ମୁଷ୍ଟି,

ଶୁକ ସାରୀ ଦଳ ମାର୍ଗରେ

କଲେ କୁସୁମ-ବୃଷ୍ଟି | ୭୯ |

ବନ୍ଦାପନା-ଦୀପ ଜଳିଲା,

ଏଣେ ଗୋଧୂଳି-ତାରା,

ବିରାଜିଲେ ଋଷି-ଆଶ୍ରମେ

ରାମ-ନୟନ-ତାରା | ୮୦ |

ବାଲ୍ମୀକି ନିଦେଶେ ଉଟଜେ

ସବୁ ପେଟିକା ଥୋଇ,

କନ୍ୟା ଏକ ଦେନା ସତୀଙ୍କ

ମୁଖ-ମଣ୍ଡଳ ଧୋଇ | ୮୧ |

କନ୍ୟା ଏକ ଜଳ-କଳସ

ଢାଳୁଁ ଢାଳୁଁ ଚରଣେ,

ତା' ହସ୍ତରୁ-ନେଇ ସ୍ୱପଦ

ପ୍ରକ୍ଷାଳିଲେ ଆପଣେ | ୮୨ |

ସତୀଙ୍କି ବସାଇ ସୁତାଏ

ମୃଦୁ ପଲ୍ଲବାସନେ,

ଫଳମୂଳ ଆଣି ସମକ୍ଷେ

ଦେଲା ପର୍ଣ୍ଣବାସନେ | ୮୩ |

ଅନୁକମ୍ପା ନାମେ ବୃଦ୍ଧାଏ

କରି ସତୀଙ୍କି କୋଳ,

ପୋଛି ଦେଲେ କର କମଳେ

ତାଙ୍କ ଭାଲ କପୋଳ | ୮୪ |

ମମତା-ପ୍ରପାତ-ସେନେହ

ସ୍ୱଚ୍ଛ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଜଳ,

ପକାଇ ସତୀଙ୍କ ପରାଣ

ପ୍ଳାବି କରି ଶୀତଳ | ୮୫ |

ମୁଖ ଚାହିଁ-ଚାହିଁ ବୋଇଲେ,

ଧୀର କୋମଳ ଭାଷେ,

"ମୋ ଭାଗ୍ୟକୁ ମାଆ ଆସିଛୁ

ଆଜି ତୁ ମୋର ପାଶେ | ୮୬ |

ରାଜ ରାଜେଶ୍ୱରୀ ମାଆ ତୁ

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ମନ୍ଦିର ତୋର,

ତମଃପୂର୍ଣ୍ଣ କରି ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ

କଲୁ କୁଟୀର ମୋର | ୮୭ |

ଦିନଯାକ କରି ନ ଥିବୁ

ପରା କିଛି ଆହାର,

ପୁଅ କରୁଥିବ ଗରଭେ

ଚଳି ପାଦ-ପ୍ରହାର | ୮୮ |

ଖାଆ ମା'! ଖାଆ ମା' | ମା' ଘରେ

ତୋର କି ଅଛି ଲାଜ,

ଚାହିଁ ରହିଛନ୍ତି ତୋତେ ତୋ'

ଏହି ସଖୀସମାଜ |" | ୮୯ |

ବୋଲି ନିଛି ଦେଇ ଧରାଇ

ଦେଲେ ନାରଙ୍ଗୀ-କଳି,

ଗୋଟି ଗୋଟି କରି କର୍ପୂର-

କାନ୍ତି ପକ୍ୱ କଦଳୀ | ୯୦ |

ବୀଜ ଭିନ୍ନ ବରି କୁଳକ

ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ପନସ,

ସୁମଧୁର ପିଣ୍ଡ ଖର୍ଜୁର

ସହକାର ସରସ |୯୧ |

ବାରମ୍ବାର ବୋଲି ମଧୁରେ

"ଧୀରେ ଭୁଞ୍ଜ ମା, ଭୁଞ୍ଜ"

କରେ ଦେଲେ ଭାଙ୍ଗି କରକ-

ମଞ୍ଜି ପୁଞ୍ଜକୁ ପୁଞ୍ଜ | ୯୨ |

ଅବଶେଷେ "ଆଉ ଦିଓଟି,

ଆଉ ଦିଓଟି" ବୋଲି;

ଭୁଞ୍ଜାଇଲେ ସେହୁ ସତୀଙ୍କି

ଆଠ ଦଶୋଟି କୋଳି | ୯୩ |

ମାତୃ-ସ୍ନେହ-ସୁଖ ନ ଥିଲେ

ବୁଝି ବାଲ୍ୟ-ଜୀବନେ,

ସେହି ସୁଖ ସତୀ ବୁଝିଲେ

ଆଜି ବାଲ୍ମୀକି-ବନେ | ୯୪ |

ଆଚମନ କରି ଜାନକୀ

ଫଳ-ଭୋଜନ-ଶେଷେ,

କାଷ୍ଠ ଆସନରେ ବସିଲେ

ତାପସୀଙ୍କ ନିଦେଶେ | ୯୫ |

କୁମାରୀ ଏ ଦେଲା କୋରଙ୍ଗୀ

ଫଳ ଦେବୀଙ୍କ କରେ,

ମୁଖେ ପକାଇଲେ ସୁମୁଖୀ

ତାହା ଘେନି ସାଦରେ | ୯୬ |

କନ୍ୟା ଏକ ଆଣି କୋମଳ

ଶୁଷ୍କ ନୀବାର ନାଳ,

ଶଯ୍ୟା କରିଦେଲା ତହିଁରେ

ପାରି ହରିଣ-ଛାଲ | ୯୭ |

ସଖୀ ଦୁଇ ତହିଁ ରହିଲେ

ବଇଦେହୀଙ୍କ ପାଶେ,

ଆଉମାନେ ହେଲେ ଅନ୍ତର

ନିଜ ନିଜ ଆବାସେ | ୯୮ |