दृढनिश्चय

वेदनांच्या प्रचंड डोंगराखाली मी अनेक तास चिरडल्या जात होते. वेदना इतक्या महाकाय होत्या की, वाटत होते पटकन उठून पळून जावे परंतु दुसऱ्या क्षणी एक विचार शरीरात पसरत होता, 

'थोडे थांब, जराशी कळ सोस, ज्यासाठी तू आग्रही होती, हट्ट करीत होतीस तो क्षण केव्हाही प्रकट होऊ शकतो. वेदनेच्या उदरात आनंदाचे, समाधानाचे असे सुंदर फुल दडलेले आहे. ते दृष्टीस पडताच आता होणाऱ्या वेदनांची तुला आठवणही होणार नाही...'

 या विचाराने माझ्या मनाला उभारी येत असतानाच एक मोठा झटका बसल्यासारखे झाले आणि सारे शरीर हलके, मोकळे झाल्याची जाणीव झाली. पाठोपाठ लहान बालकाच्या रडण्याचा आवाज कानी पडला आणि मला जणू हर्षवायू झाला. मी उठण्यासाठी धडपडत असल्याचे पाहून कुणीतरी म्हणाले,

"नाही. आत्ताच नाही. इतक्या वेळ दुःख सहन केले. थोडा धीर धर. मुलगी झाली आहे..." मुलगी शब्द ऐकताच मला आकाश ठेंगणे वाटू लागले. माझ्या डोळ्यात अश्रूंचा महापूर आला असल्याचे मला जाणवत होते. मी आनंदातिशयाने डोळे उघडले. आजूबाजूला पाहिले. सासूच्या रुपात मला सांभाळणारी आई माझा हात हातात घेऊन म्हणाली,

"जिंकलीस पोरी, जिंकलीस! तुझ्या मनासारखे झाले. मलाही खूप आनंद झाला..." तितक्यात एका नर्सने कपड्यात गुंडाळलेला माझ्यासाठी जन्मोजन्मीचा ठेवा असलेला तो नवजात जीव माझ्या शेजारी ठेवला. मी पटकन तिच्याकडे पाहिले. पाहताक्षणी मला वाटले, माझे भाग्य थोर म्हणून हा नभीचा चंद्र माझ्या पोटी जन्माला आला आहे. तिच्याकडे बघत असताना मला वाटले ती चिमुकली काही तरी पुटपुटत आहे. मी अजून तिच्याजवळ सरकले. ती जणू मला साद घालत म्हणत होती,

   'अगं आई,

    तुझ्यामुळेच मी या सुंदर, रमणीय, मनमोहक जगात पाऊल ठेवू शकले. पण, खरे सांगू का आई, तुझ्या उदरात घालवलेला काळ जणू माझ्यासाठी स्वर्गात विहार करत असल्याप्रमाणे होता. तुझ्या पोटात असतानाही मी तुला भरपूर त्रास दिलाय ग! पण आई, तू तो सारा त्रास मोठ्या आनंदाने सहन तर केलासच पण कधी तुझ्या चेहऱ्यावरील समाधान कमी होऊ दिले नाही. तुझ्या पोटात असताना मी मस्त बागडायचे, खेळायचे, तुला मधूनमधून लाथाही मारायचे पण तू कधीच राग केला नाहीस की कधी त्रागा केला नाहीस. उलट माझी दिवसेंदिवस होणारी वाढ अनुभवताना तुला खूप खूप आनंद होत असे. माझ्या लीलांचे तुला खूपच कौतुक वाटत असे. मी पोटात असताना तू माझ्याशी आनंदाने बोलायचीस, हसायचीस, मला छान छान गोष्टी सांगायचीस, गाणी ऐकवायचीस. अर्थात हा तू माझ्याशी साधलेला मूक आणि एकतरफी संवाद असे. मला आवडणारे पदार्थ तू खायचीस. एकंदरीत काय तर माझी चंगळ होती, मज्जाच मज्जा! इतकेच कशाला मी तुझ्या पोटातून बाहेर येत असताना तुला प्राणांतिक त्रास, प्रचंड वेदना झाल्या त्याही तू त्या मोठ्या धीराने सहन केलेल्या मला माहिती आहे. तू होत असलेल्या त्रासाने ओरडत होतीस, तुझ्या डोळ्यातून अश्रूंंच्या धारा वाहत होत्या. मध्येच तुझा श्वास थांबतो की काय अशी परिस्थिती निर्माण झालेली असताना तू त्या साऱ्या वेदना स्वीकारल्यास नव्हे तर ते सारे भोगलेस. तुला अनंत वेदना देत - देत मी बाहेर आले. तुला सांगू काय, मी तुझ्या उदरात वाढत असताना आणि उदरातून बाहेर पडत असताना मी एक असा निश्चय केला होता की, बाहेर आल्याबरोबर आधी तुझे दर्शन घ्यायचे. अग, दर्शन घेणे ही गोष्ट मी कधी अनुभवली नव्हती परंतु तुझ्या सांगण्यावरून आणि रोज सकाळी उठून देवापुढे तू डोके टेकवायचीस त्यावरून दर्शन या गोष्टीची थोडी माहिती होती. परंतु मला तसे कुठे करता येणार होते. मग मी एक केले बाहेर आल्याबरोबर आधी तुझ्या चेहऱ्याकडे पाहिले. मला वाटले होते, माझ्यामुळे तुला झालेल्या प्रचंड त्रासामुळे तू माझ्यावर रागावलेली असशील, तुझा चेहरा संतापाने फुललेला असेल पण कसचे काय तू तर एखाद्या योद्ध्याप्रमाणे, जग जिंकल्याप्रमाणे आनंदी होतीस, चेहऱ्यावर पराकोटीचे समाधान घेऊन माझ्याकडे आत्यंतिक समाधानाने बघत होतीस. ते पाहून मला खूप आश्चर्य वाटले. ते पाहून माझी एकच भावना झाली की, आई असावी तर अशी...

   पांढरे कपडे घातलेल्या त्या ताईने मला तुझ्या शेजारी ठेवले आणि आई, तू किती प्रेमाने माझा पापा घेतलास. त्या तुझ्या कृतीने मला काय आनंद झाला म्हणून सांगू, मला एक वेगळीच स्फूर्ती मिळाली. माझ्या शरीरात कशाचा तरी संचार झाला. येणारा प्रत्येक जण माझ्याकडे कौतुकाने बघत होता. पण आई, मला पाहायला येणाऱ्या, तुला भेटायला आलेल्या काही व्यक्तिंच्या चेहऱ्यावर आनंद, कौतुक, समाधानाचे भाव दिसलेच नाहीत. अगदी जवळच्या नातेवाईकांच्या डोळ्यातही 'मुलगी' म्हणताच राग, चीड अशा भावना उत्पन्न झाल्या असल्याचे मला वारंवार जाणवत होते. तुझ्याकडे पाहतानाही त्यांच्या डोळ्यांंमध्ये मी संताप बघत होते. का ग असे? जन्मलेल्या छोट्या मुलीबद्दल, तिला जन्म देताना अपार कष्ट सहन करणाऱ्या आईबद्दल अशी घृणा त्यांना का होती? इतकेच कशाला तुझ्या उदरात बाळाने प्रवेश केल्याची चाहूल लागता क्षणी आजीआजोबा आणि प्रत्यक्ष बाबांच्याही तोंडी 'मुलगी नको' असे शब्द का ग होते? मुलगाच पाहिजे असा दुराग्रह का आणि कशासाठी होता? 'पहिली बेटी, धनाची पेटी' आणि 'पहिली बेटी, तूप रोटी !' हे तू त्यांना घसा खरडून सांगायचीस पण ते ऐकत नव्हते. तुझा आणि बाबांचा वाद, आजी-आजोबांनी तुला सुनावलेले खडे बोल हे सारे का? काय गुन्हा होता माझा? का नको होती त्यांना मुलगी? मुलीने असे कोणते घोडे मारले होते त्यांचे? आजी-आजोबांनाही मुलगी आहेच ना? पण आई, तू तुझ्या मतावर ठाम होतीस. घरातील सर्वांचा अगदी आत्याचा, मावशीचा...हो. तुझ्या बहिणीचा विरोध डावलताना, त्यांचे मत परिवर्तन करताना तुझी झालेली ससेहोलपट मी कशी विसरू शकेल? तुला झालेल्या वेदनांची मी भागीदार नसेल पण साक्षीदार नक्कीच आहे...' त्या गोंडस बाळाचा मूक संवाद ऐकत असताना मला त्यादिवशी सकाळी सकाळी माझ्या घरात झालेला वाद मला आठवला....

   त्यादिवशी मी सकाळी सर्वांसाठी चहा करीत होते. बाहेर सारे चहाची वाट बघत असताना सासूने 'ह्यांना' विचारले,

"काय म्हणतेय रे तुझी बायको? ती तपासणीसाठी तयार झाली का?"

"आई, मी तुला किती वेळा सांगू की, तिचा ठाम विरोध आहे. ती तपासणीसाठी तयार नाही."

"मग काय असा हातावर हात देऊन शेळपटासारखा बसणार आहेस? अरे, उद्या तीन-चार महिने झाले ना तर आपल्याला काहीही करता येणार नाही. ती तयार होत नसेल तर तू तिला तयार कर. मार, झोडपून काढ, शिव्या घाल काहीही कर पण ती तपासणीसाठी तयार झालीच पाहिजे."

"तुझी आई म्हणते ते बरोबर आहे." सासरेबुवांनीही सासूच्या सुरात सूर मिसळला.

"बाबा, माझे प्रयत्न चालू आहेत. परंतु ती ऐकायला तयार नाही. मी बघतो काय करायचे ते."

"केव्हा? तिच्या पोटात वाढणाऱ्या काट्टीने जन्म घेतल्यावर? तिच्यापुढे तुला मायबाप, गणगोत, समाज कुणाचीही गरज राहिली नाही. बायकोच्या ताटाखालचं मांजर झालास तू. तीन दिवसांची मुदत देतेय तुला, तिची ती तपासणी करून पोरग आहे की पोट्टी आहे ते खात्री करून घे. पोरगी असली तर लगेच डॉक्टरणीचे हात भरून त्या काट्टीचा बंदोबस्त करून या. तुला जमत नसेल तर मला सांग मी समर्थ आहे."

"आई, तिच्या पोटात मुलगीच आहे असं कसं म्हणू शकतेस? मुलगाही असू शकतो..."

"मी तेच तर तपासून बघ म्हणतेय. पोटात मुलगा वाढत असेल तर सर्वात जास्त आनंद मला होईल..."

"आणि मुलगी असेल तर?" चहा घेऊन तिथे पोहोचताच मी विचारले.

"तर मग पाडून टाक. मोकळी हो तू आणि आम्हालाही मोकळी कर."

"आs sई..." मीही रागाने ओरडले. कदाचित पहिल्यांदा माझा आवाज चढला होता. ते ऐकून सारे चपापले होते. आतापर्यंत मी कधीच कुणावर चिडले नव्हते, ओरडले नव्हते. परंतु वारंवार एकच एक गोष्ट ऐकून कदाचित माझा संयम संपला होता. 

"ओरडू नकोस. आम्हाला मुलगी नकोय. पुन्हा का म्हणून निर्लज्जपणे विचारू नको. हज्जारदा सांगितलय तुला ते. पुन्हा पुन्हा तेच उगळायला लावू नकोस."

"मलाही त्याच त्याच गोष्टींंचा कंटाळा आलाय. एकदाचा सोक्षमोक्ष होऊन जाऊ देत. मी आत्ताच सांगते, मी तशी कोणतीही तपासणी करणार नाही. माझ्या गर्भातलं बाळ माझे आहे. मुलगा असो की मुलगी मी त्याला जन्म देणार, वाढवणार. तुम्हाला मुलगी नको असेल तर या अवस्थेत मलाही मारून टाका, किंवा खुनाचे पातक नको असेल तर घराबाहेर काढा. मी स्वतःला आणि होणाऱ्या बाळाला सांभाळायला समर्थ आहे. आई, मला एक सांगा, प्रत्येक कुटुंबाने त्या परिवारात येऊ पाहणाऱ्या मुलीचा असाच गळा घोटला तर या जगात मुलगी शिल्लक राहील का? सारी मुलेच जन्मली तर त्यांनी लग्न कुणाशी करावे? "

"ये बाई, ते तुझे तत्त्वज्ञान तुझ्याजवळ ठेव. मला जगाशी काही घेणेदेणे नाही... मला या घरात पोट्टी नको म्हणजे नको. " सासू संतापाने म्हणाली. 

"आई, तुम्ही हे का विसरताय की, आपले कुटुंब त्याच जगाचा एक भाग आहे. उद्या आपल्या परिवारात जन्माला येणारा मुलगा याच जगात वावरणार आहे. सर्वांंनीच मुलींचे गर्भ पाडून टाकले, मुलांनाच जन्म दिला तर माझ्या पोटी येणारा मुलगा कोणाशी लग्न करेल? केलाय हा विचार कुणी? आई,अशी परिस्थिती येणार नाही हे तुम्ही ठामपणे सांगाल का?"

"अग पण...." सासूचा स्वर प्रथमच नरमला होता. 

"मला सांगा आई, तुम्हीही स्त्री आहात. समजा तुमच्या जन्माच्या वेळी तुमच्या आईवडिलांनी असा विचार केला असता तर तुमचा जन्म झाला असता का? आज तुम्ही या भरलेल्या कुटुंबात असता का? बाबांना तुमच्यासारखी सुशील, हुशार बायको मिळाली असती का? तुमच्या या सद्गुणी मुलाला कुणी जन्माला घातले असते? दुसरीकडे माझ्या कुटुंबाने तुम्ही म्हणता ती तपासणी करून मुलीचा गर्भ म्हणजे मला मारून टाकले असते तर मला तुमच्यासारखी प्रेमळ सासू, बाबांच्या रुपात दुसरे वडील आणि माझा प्रत्येक शब्द झेलणारा हा नवरा मला मिळाला असता? मला मान्य आहे, अनेक कुटुंबात सुनेचा छळ होतो पण आपल्याकडे तसे नाही ना. 'मुलगी नको' हा एक मुद्दा सोडला तर मी या घरची मुलगीच आहे ना. तुमच्यासारख्या प्रेमळ, लाघवी, जीवास जीव लावणाऱ्या आईच्या मनात हा विचार येऊच कसा शकतो? हेच मला आश्चर्य वाटते, सोबत दुःखही वाटते. आई, आपण ठरवले तर माझ्याच काय परंतु आपला.... तुमचा आदर्श घेऊन शेजारीपाजारी, पाहुण्यांकडेही मुली जन्माला येऊ शकतात. 'मुलगी नको' या नकारात्मक विचाराचा त्याग करु शकतात. आई, कृपा करा. शांतपणे विचार करा. आकारास येण्यापूर्वीच एका कळीला खुडण्याचे पाप करू नका. आई, तुम्ही रोज देवळात जाता, भजन करता, कीर्तन ऐकता तरीही तुम्ही असा विचार करू शकता? बाबा, तुम्हीही रोज सकाळी पूजा करता, देवळात जाता. सायंकाळी हरिपाठ म्हणता. मुलगी नको असे कोणते शास्त्र, कोणता कीर्तनकार सांगतो का..." मी बोलत होते. मला कुठून ऊर्जा मिळत होती, शब्द बाहेर पडत होते. मला काही कळत नव्हते. त्या धुंदीत मी काय काय समजावून सांगितले, ते आता मलाही आठवत नाही. अरे बापरे! मला तर माझ्याच धैर्याची, सहनशीलतेची आणि लढाऊवृत्तीची कमालच वाटली. पण, शेवटी मी जिंकले, होय! मी जिंकले. मुळातच प्रेमळ, लाघवी असणाऱ्या माझ्या कुटुंबाने माझ्या निर्णयाला आनंदाने संमती दिली आणि कोणतीही तपासणी करायची नाही अस पक्के ठरवले. मात्र हा निर्णय झालेला असताना एक विरोधी वादळ घोंघावत आले. आल्याबरोबर माझी नणंद मुद्द्यावर आणि जणू गुद्द्यावर येत कडाडून म्हणाली,

"या घरात मुलगी नको हे ठरलेले असताना तो कुणी आणि का बदलला?"

त्यावर कुणी काही बोलण्यापूर्वीच मी अत्यंत नम्रपणे परंतु तितक्याच कठोरपणे म्हणाले,

"हा निर्णय माझा असून त्यास माझ्या घरातील माझ्या माणसांचा पाठिंबा आहे."

"निर्णय तुझा? कुणी दिला तुला हा अधिकार? घरातील माणसांचा पाठिंबा? शक्यच नाही. आणि एवढा का तुला पोरीचा पुळका येतोय ग? एखादे वेळी पोट्टीचे जुळे-तीळे जन्मले तर?" आत्याच्या तशा विचित्र प्रश्नावर माझ्या मदतीला धावून आलेल्या सासूबाई म्हणाल्या,

"ये बाई, आमचा निर्णय झालाय. तू ढवळाढवळ करायची गरज नाही. आणि काय ग तू एक स्त्री असून मुलीच्या विरोधात का जातेस ग? तू माझ्या पोटात असताना मी तुला पाडून टाकली असती तर आज तू हे बोलू शकली असतीस का? सांग ना मला. अग, माणसांचे एक सोड पण आपण बायकांनी असा विचार का करावा? दुसरे असे गर्भपात म्हणजे एक प्रकारचा खून करणे होय. असा खून करणे बरोबर आहे का? कोणतीही विचारी बाई या अशा काळ्या कृत्याला तयार होणार नाही. गर्भ पाडताना बाईच्या जीवाला काही धोका झाला तर डबल मर्डर होणार नाही का? आली तशी दोन दिवस रहा. भावजयीला काय आवडते ते विचारून, करून खाऊ घाल... तिचे डोहाळे पुरव. आणि हो आता जरा तुम्हीही विचार करा. पोरग... पोरगी असा भेद न करता... कुणाला का होईना जन्माला घाला...." सासूबाई म्हणाल्या तशी नणंद माझा हात हातात घेऊन म्हणाली, 

"वहिनी, तू माझे डोळे उघडलेस. नाही तर दोन चार दिवसात मी माझ्या गर्भाची तपासणी करून घेणार होते आणि मुलगी असेल तर पाडून टाकायचा विचार करत होते पण आता सारे कँसल.... 'मेरी बेटी खिलाएगी हमें घी- रोटी! बरोबर.."

नणंदेचे बोल ऐकून सर्वांना खूप आनंद झाला. मी नणंदेची गळाभेट घेतली. सर्वत्र आनंद झाला. पुन्हा तो विषय घरात चुकूनही निघाला नाही. तितक्यात माझ्या लाडलीने चुळबूळ केली आणि मी तिच्या कपाळावर ओठ टेकवले. तिकडे नात झाली म्हणून माझ्या सासऱ्यांनी उसने पैसे घेऊन गावभर मिठाई वाटली. माझ्या स्वर्गासारख्या हसऱ्या, आनंदी घरात मी मुलीला जन्म देऊ शकले ह्याचा मला अभिमान आहे...